An Analysis of Dārimī’s Muqaddima in Terms of Concepts, Literature and Ḥadīth Methodology

Yıl 2024, Cilt: 27 Sayı: 2, 130 - 155, 31.12.2024

Bilge Kılıç

https://doi.org/10.58852/dicd.1293228

Öz

The muqaddima, which is sometimes seen as the basis of future issues, sometimes as a part of ḳiyās and sometimes as the basis on which the soundness of the evidence is based, is mostly used in the meaning of the preface and introductory text at the beginning of the book or scientific mentions. Although the muqaddima, of a work includes some differences from work to work, it generally concentrates on two points. The first is that the author mentions the issues that he considers important and prioritizes them before the main topics of the book. The second is that the book presents methodological information about the branch of science it relates to. The muqaddima of Dārimī’s work, known as Sunan, is a muqaddima with a partially second feature. Dārimī revealed information about the science and ḥadīth methodology with the traditions he listed under the headings of bab and headings of bab in the muqaddima. He gave a place to the traditions related to the science and ḥadīth methodology such as ḥadīth education and teaching methods, the preservation and writing of ḥadīths, the principles that the ḥadīth student and ḥadīth teacher should follow. While doing this, he made extensive use of the previous tradition acquis and tried to prove the issues related to the method in question with traditions. Thus Dārimī played an important role both in revealing the scientific practice in the early period and in shaping the rules of ḥadīth methodology. In this article, Dārimī's muqaddima has been examined within the framework of the concept of muqaddima and its literature and his opinions on the ḥadīth methodology in particular have been determined.

Anahtar Kelimeler

Ḥadīth, Dārimī, Sunan, Muqaddima, Ḥadīth Methodology.

Etik Beyan

It is declared that scientific, ethical principles have been followed while carrying out and writing this study, and that all the sources used have been.

Dârimî’nin Mukaddimesinin Kavram, Literatür ve Hadis Usûlü Açısından Tahlili

Öz

Gelecek bahislerin dayanağı, kıyâsın bir cüzʾü olan kaziye ve delilin sıhhatinin kendisine dayandığı temel olarak görülen mukaddime, çoğunlukla kitap veya ilmî bahislerin başında yer alan ön söz ve giriş yazısı anlamında kullanılmıştır. Bir eserin mukaddimesi eserden esere kimi farklılıklar içermekle birlikte genel olarak iki noktada yoğunlaşmıştır. Birincisi, müellifin kitabın ana konularından önce kendince önemli ve öncelikli gördüğü hususları ilk olarak zikretmesidir. İkincisi, kitabın ilgili olduğu ilim dalına ilişkin usûl bilgileri sunmasıdır. Dârimî’nin (ö. 255/869) es-Sünen ismiyle bilinen eserinin mukaddimesi kısmen ikinci özelliğe sahip bir mukaddimedir. Dârimî, mukaddimede bâb başlıkları ve bâb başlıklarının altında sıraladığı rivayetlerle hadis ilmine ve usûlüne dair bilgiler ortaya koymuştur. Hadis tahammül ve edâ metotları, hadislerin korunması ve yazılması, muhaddis ve tâlibin uyması gereken prensipler, sika ravîlerden hadis rivayeti, mana ile hadis rivayeti, hadis dirayeti, hadis müzâkeresi ve hadis yolculuğu gibi hadis ilmine ve usûlüne ilişkin rivayetlere genel hatlarıyla yer vermiştir. Bunu yaparken kendinden önceki rivayet müktesebatından geniş ölçüde istifade etmiş ve söz konusu usûl ile ilgili meseleleri rivayetlerle delillendirmeye çalışmıştır. Böylece Dârimî, hem erken dönemdeki ilmi teamülü izhar etmede, hem de hadis usûlü kaidelerinin şekillenmesinde önemli bir rol üstlenmiştir. Bu makalede mukaddime kavramı ve literatürü çerçevesinde Dârimî’nin mukaddimesi incelenmiş ve hadis usûlüne dair kanaatleri tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Dârimî, Sünen, Mukaddime, Hadis Usûlü.

Etik Beyan

Bu çalışmanın hazırlanma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyulduğu ve yararlanılan tüm çalışmaların kaynakçada belirtildiği beyan olunur.

Kaynakça

• A. al-Azmeh. “Muqaddima”. Encyclopedia of Arabic Literature. nşr. J. S. Meisami – P. Starkey. London: 1998.
• Ahmednagarî, Abdünnebî b. Abdürresûl. Düstûrü’l-ulemâ. Beyrût: Dâru’l-Kütübü’l-ʿİlmiyye, 1421/2000.
• Ahmed b. Hanbel. Müsnedü’l-imâm Ahmed b. Hanbel. 50 Cilt. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1995.
• Ahmed b. Hanbel. Fezâʾilü’s-sahâbe. Vasiyyullah b. Muhammed Abbâs. Mekke: Dârü’l-ʿİlmiyye, 1403/1983.
• Askalânî, İbn Hacer. el-Mu’cemü’l-müfehres. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1998.
• Askalânî, İbn Hacer. Şerhu Nuhbeti’l-fiker. thk. Nûreddin Itr. Pakistan: Mektebetü’l-Büşrâ, 1432/2011.
• Askalânî, İbn Hacer. Fethu’l-bârî. 3 Cilt. Lübnân: Beytü’l-Efkâri’d-Devliyye, 2000.
• Aynî, Ebû Muhammed Bedrüddîn. ʿUmdetü’l-kârî. 7 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübü’l-ʿİlmiyye, 1421/2001.
• Bağcı, H. Musa. Hadis Tarihi ve Metodolojisi. Ankara: Ankara Okulu Yay., 2012.
• Bağdâdî, el-Hatîb. Şerefü ashâbi’l-hadîs. nşr. Mehmed Saîd Hatîboğlu. Ankara: Ankara Üniversitesi Yay., 1972.
• Bağdâdî, el-Hatîb. el-Câmîʿ li-ahlâkı’r-râvî ve âdâbi’s-sâmiʿ. thk. Mahmûd et-Tahhân. 2 Cilt. Riyâd: Mektebetü’l-Maârif, 1403/1983.
• Bağdâdî, el-Hatîb. İktizâu’l-ʿilm el-‘ame. thk. M. Nâsırüddin el-Elbânî. Beyrût: el-Mektebetü’l-İslâmî, 1404.
• Bağdâdî, el-Hatîb. Takyîdü’l-ʿilm. thk. Yusuf Iş. Beyrût: Dâru İhyâi’s-Sünneti’n-Nebevîyye, 1974.
• Bağdâdî, el-Hatîb. Târîhu medîneti’s-selâm. thk. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf. 17 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1422/2001.
• Bağdâdî, el-Hatîb. el-Kifâye fi ʿilmi’r-rivâye. Haydarabad: Dâiretü’l-Maârifi’l-Osmânîyye, 1357.
• Beyhakî, Ebû Bekir Ahmed b. el-Hüseyn. el-Medhal ilâ ‘ilmi’s-sünen. thk. Muhammed ‘Avvâme. Dâru’l-Minhâc - Dâru’l-Yüsr, 2017.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn. Delâʾilü’n-nübüvve. thk. Abdülmu‘tî Kal‘acî. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1408/1988.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn. Ma‘rifetü’s-sünen ve’l-âsâr. thk. ‘Abdulmu‘tî Emîn Kal‘acî. Kâhire: Dâru’l-Vâî, 1412.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Hukukı İslâmiyye Istılâhiye ve Istılâhatı Fıkhiyye Kamusu. 8 Cilt. İstanbul: Bilmen Yay., 1970.
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmâîl. el-Câmi‘u’s-sahîh. thk. M. Züheyr b. Nâsır en-Nâsır. 9 Cilt. Beyrût: Dâru Tavki’n-Necât, 1422.
• Bulut, Ali. Erken Dönem Tefsir Mukaddimelerinin Tefsir Usûlü Açısından Değerlendirilmesi. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2009.
• Câhiz, Ebû Osmân. Resâilü’l-Câhiz. thk. Abdüsselâm Muhammed Hârûn. Kâhire: Mektebetü’l-Hâncî, 1384.
• Cevherî, İsmâîl b. Hammâd. es-Sıhâh. thk. A. Abdülgafûr Attâr. Beyrût: Dâru’l-ʿİlm li’l-Melâyin, 1990.
• Cürcânî, Seyyid Şerîf. Muʿcemü’t-taʿrîfât. thk. Muhammed Sıddîk el-Minşâvî. Kâhire: Dâru’l-Fadîle, ts.
• Çelebi, Kâtib. Keşfü’z-zunûn. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-ʿArabî, ty.
• Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdurrahman. el-Müsned. Kâhire: Dâru’t-Te’sîl, 1436/2015.
• Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdurrahman. Müsnedü’d-Dârimî. Beyrût: Dâru İbn Hazm, 1423/2002.
• Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdurrahman. Sünenü’d-Dârimî. thk. Fevvâz Ahmed Zemerlî, Hâlid es-Sebi’ el-ʿÂlemî. Beyrût: Dârü’l-Kitâbi’l-ʿArabî, 1987.
• Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdurrahman. el-Müsnedü’l-câmiʿ. thk. Nebîl b. Hâşim b. Abdullah el-Gamrî. 2 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 1434/2013.
• Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdurrahman. el-Müsnedü’l-câmiʿ. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1438/2017.
• Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdurrahman. Müsnedü’d-Dârimî. thk. Huseyn Selîm Esed ed-Dârânî, Riyâd: Dâru’l-Muğnî, 1421/2000.
• Dihlevî, Abdülazîz. Bustânü’l-muhaddisîn. çev. Muhammed Ekrem en-Nedvî. Beyrût: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1423.
• Dozy, Reinhart. Tekmiletü’l-meâcimi’l-ʿarabîyye. trc. Muhammed Selîm en-Nuaymî. Bağdâd: Dâru’ş-Şuûni’s-Sekâfiyyeti’l-ʿÂmme, 1997.
• Durmuş, İsmail. “Mukaddime”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31/115-117. İstanbul: TDV Yay., 2006.
• Erhîle, Abbâs. “Mukaddimetü’l-kitâb fî’l-lugat ve’l-ıstılâh”. Mecelletu cûzur 11/6 (2002), 314-330.
• Ezherî, Ebû Mansûr. ez-Zâhir fî garîbi elfâzi’ş-Şâfiî. Kuveyt: Vizâratu’l-Evkâf, 1399/1979. Feyyûmî, Ahmed b. Muhammed b. Ali. el-Misbâhu’l-münîr. Abdülazîm eş-Şinnâvî. Kâhire: Dâru’l-Maârif, 1977.
• Gamrî, Ebû Âsım Nebîl b. Hâşim. Fethu’l-mennân şerhu’l-müsnedi’l-câmiʿ. Beyrût: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 1419/1999.
• Hârizmî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Yûsuf. Mefâtîhu’l-ʿulûm. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, ts. Hattâbî, Ebû Süleymân. Garîbü’l-hadîs. thk. Abdülkerîm İbrâhim el-Azbâvî. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 1402/1982.
• Hattâbî, Ebû Süleymân. Meʿâlimü’s-sünen. thk. M. Râğıb et-Tabbâh. Halep: el-Matbaʿatü’l-ʿİlmiyye, 1351/1932.
• İbn Abdilber. et-Temhîd. thk. Mustafa b. Ahmed el-‘Allevî, M. Abdulkebir el-Bekrî. 26 Cilt. Mağrib: Vizâratü’l-Evkâf, 1387/1967.
• İbn Abdilber. Câmiʿu beyâni’l-ʿilm. thk. Ebû’l-Eşbâl ez-Züheyrî. Suudi Arabistan: Dâru İbnü’l-Cevzî, 1414/1994. İbn Abdülhâdî. Tabakâtu ulemâil-hadis. thk. Ekrem el-Bûşî, İbrahim ez-Zeybek. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1417/1996.
• İbn Ebî Şeybe. el-Kitâbu’l-musannef fi’l-ehâdîs ve’l-âsâr. thk. Kemâl Yûsuf el-Hût. 7 Cilt. Beyrût: Dâru’t-Tac, 1409/1989.
• İbn Fâris. Muʿcemü mekâyîsi’l-luga. thk. Abdüsselâm M. Hârûn. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1399/1979.
• İbn Hibbân. es-Sikât. 9 Cilt. Haydarâbâd: Dâiratü’l-Meârifi’l-Osmâniyye, 1393/1973.
• İbn Hibbân. Kitâbu’l-mecrûhîn mine’l-muhaddisîn. thk. M. ’Abdülmecid es-Silefî. 18 Cilt. Riyâd: Dâru’s-Sâmi’î, 1420/2000.
• İbn Hibbân. Sahihu İbn Hibbân. thk. Mehmed Ali Sönmez, Halis Aydemir. 8 Cilt. Beyrût: Dâru İbn Hazm, 1433/2012.
• İbn Kesîr. İhtisâru ʿUlûmi’l-hadîs. thk. Mâhir Yasîn el-Fahl. Riyâd: Dâru’l-Meymân, 1434/2013.
• İbn Manzûr. Lisânü’l-ʿArab. 15 Cilt. Beyrût: Dâru Sadır, 1968.
• İbn Sîde. el-Muhkem ve’l-muhîtu’l-aʿzam. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 2000/1421.
• İbnü’l-Hanbelî. Kafvü’l-eser fî safvi ʿulûmi’l-eser. thk. Abdülfettâh Ebû Gudde. Halep: Mektebetü’l-Matbûʿâti’l-İslâmiyye, 1408.
• İbnü’s-Salâh. Maʿrifetü envâʿi ʿilmi’l-hadîs. thk. Abdullatîf el-Hümeym, Mâhir Yâsîn el-Fahl. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1423/2002.
• İsfahânî, Hamza. Sevâʾirü’l-emsâl ʿalâ efʿal. thk. Fehmî Saîd. Beyrût: ʿÂlemü’l-Kütüb, 1409/1988.
• İyâz Kâdî. el-ʿİlmâ’ ilâ ma'rifeti usûli’r-rivâye ve takyidi’s-semâ’. Kâhire: Dâru’t-Türâs, 1389/1970.
• Irâkî, Ebü’l-Fazl Zeynüddîn. et-Takyîd ve’l-îzâh. Beyrût: Dâru’l-Hadîs, 1405/1984.
• Kâbisî, Ebû’l-Hasen. Muhtasaru Muvattaʾı Mâlik b. Enes. thk. Ali İbrâhim Mustafa. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1971.
• Kâşifü’l-gıtâ’, Ali. Nakdü’l-arâi’l-mantık ve hallu müşkilât. Beyrût: Müessesetü’n-Numân, ts.
• Kazvînî, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezîd b. Mâce. es-Sünen. thk. Şuayb el-Arnavût, vd. 5 Cilt. Beyrût: Dâru’r-Risâleti’l-ʿÂlemiyye, 1430/2009.
• Kefevî, Ebû’l-Bekâ. el-Külliyyât. thk. Adnân Dervîş, Muhammed el-Mısrî. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1419/1997.
• Kiraz, Zafer. Hadis Tarihinde Mukaddime Geleneği (Sünen-i Dârimî Örneği). Şanlıurfa: Harran Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2014.
• Mâverdî. el-Hâvi’l-kebîr. thk. Ali M. Muavvaz, Âdil Ahmed Abdülmevcûd. 19 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1414/1994.
• Mizzî, Yûsuf b. Abdurrahman. Tehzîbü’l-Kemâl fî esmâʾi’r-ricâl. thk. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf. 35 Cilt. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1408/1988.
• Mutarrizî, Ebû’l-Feth. el-Mugrib fî tertîbi’l-muʿrib. thk. Mahmûd Fâhûrî, Abdülhamîd Muhtâr. Halep: Mektebetü Üsâme b. Zeyd, 1399/1979.
• Mâlik b. Enes. el-Muvattaʾ. thk. M. Fuâd Abdülbâkî. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-ʿArabî, 1406/1985.
• Münâvî, Abdürraûf. et-Tevkif ʿalâ mühimmâti’t-teʿârîf. Kâhire: ʿÂlemu’l-Kütüb, 1410/1990.
• Müslim b. el-Haccâc. el-Câmiʿu’s-sahîh. Türkiye: Dâru’t-Tıbâʿati’l-ʿÂmire, ts.
• Müslim b. el-Haccâc. Kitâbu’t-temyîz. thk. M. Mustafa el-A’zamî. Riyâd: Vizâretü’l-Ma‘ârif, 1402/1982.
• Müslim b. el-Haccâc. Sahîhu Müslim. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1423/2003.
• Müslim b. el-Haccâc. Sahîhu Müslim. Kâhire: Dâru’t-Teʾsîl, 1430/2014.
• Müslim b. el-Haccâc. Sahîhu Müslim. thk. Ebû Kuteybe Nazar Muhammed el-Fâryâbî. Riyâd: Dâru Taybe, 1427/2006.
• Müslim b. el-Haccâc. Sahîhu Müslim. thk. M. Fuâd Abdülbâkî. 5 Cilt. Beyrût: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-ʿArabîyye, 1412/1991.
• Mütercim Âsım Efendi. Kâmûsu’l-Muhit Tercümesi. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yay., 2013.
• Nâcî, Muallim. Lugat-ı Nâcî. İstanbul: ʿAsır Matbaʿası, 1322.
• Nevevî, Ebû Zekeriyya Yahya. İrşâdü tullâbi’l-hakâik. thk. Nurettin Itr. Beyrût: Dârü’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 1992.
• Nevevî, Muhyiddin b. Şeref. et-Takrîb ve’t-teysîr. thk. Muhammed Osmân el-Huşt. Beyrût: Dârü’l-Kitâbi’l-ʿArabî, 1405/1985.
• Nîsâbûrî, Ebû Abdillâh el-Hâkim. el-Medhal ilâ Kitâbi’l-İklîl. nşr. Fuâd Abdülmün‘im Ahmed. İskenderiye: Dâru’d-Da’ve, 1403/1983.
• Nîsâbûrî, Ebû Abdillâh el-Hâkim. Maʿrifetü ʿulûmi’l-hadîs. Beyrût: Dâru İbn Hazm, 1424/2003.
• Ömer, Ahmed Muhtar. Mu’cemü’s-savâbi’l-lügavî. Kâhire: ʿÂlemu’l-Kütüb, 2008.
• Özafşar, Mehmet Emin. Hadis ve Kültür Yazıları. Ankara: Otto Yay., 2015.
• Özpınar, Ömer. Hadis Edebiyatının Oluşumu. Ankara: Ankara Okulu Yay., 2013. Rahîmî, Muhammed Ali Mihrâb Ali. Muhâdarât fi’l-mantık. Irâk: el-Furkân, 1429.
• Râmhürmüzî, el-Hasen b. Abdirrahmân. el-Muhaddisü’l-fâsıl beyne’r-râvî ve’l-vâ’î. thk. M. Accâc el-Hatîb. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1404/1984.
• Râzî, İbn Ebî Hâtim. el-Cerh ve’t-taʿdîl. 9 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1953.
• Râzî, Muhammed b. Ebî Bekr. Muhtârü’s-Sıhâh. Beyrût: Mektebetü Lübnân, 1986.
• San‘ânî, Abdürrezzâk b. Hemmâm. el-Musannef. thk. Habîburrahmân el-A‘zamî. 11 Cilt. Beyrût: el-Meclisü’l-ʿİlmî, 1403/1983.
• Sâmî, Şemseddin. Kâmûs-ı Türkî. nşr. Ahmed Cevdet. İstanbul: İkdâm Matbaʿası, 1317.
• Sicistânî, Ebû Dâvûd. Sünenü Ebû Dâvûd. thk. Şuayb el-Arnavût, Muhammed Kâmil Karabellî. 7 Cilt. Beyrût: Dâru’r-Risâleti’l-‘Alemiyye, 1430/2009.
• Süyûtî, Ebû’l-Fazl Celâlüddîn. Mu‘cem makâlîd ʿulûm fî hudûd ve rusûm. thk. Muhammed İbrâhim İbâde. Kâhire: Mektebetü’l-ʿÂdâb, 2004.
• Süyûtî, Ebû’l-Fazl Celâlüddîn. Tedrîbü’r-râvî. thk. Ebû Kuteybe Nazar Muhammed el-Fâryâbî. 2 Cilt. Riyâd: Mektebetü’l-Kevser, 1415.
• Tayâlisî, Dâvûd b. el-Cârûd. el-Müsned. thk. Muhammed b. Abdulmuhsin et-Türkî. 4 Cilt. Cîze: Dâru Hicre, 1420/1999.
• Tehânevî, Muhammed b. Ali. Keşşâfü ıstılâhâti’l-fünûn ve’l-ʿulûm. Beyrût: Mektebetü’l-Lübnân, 1996.
• Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. İsa. el-Câmi‘ü’l-kebîr. thk. Beşşâr Avvâd Ma’ruf. 6 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1996.
• Tücîbî, Kâsım b. Yusuf. Bernamecü’t-tücîbî. thk. Abdülhâfız Mansûr. Tunus/Libya: Dâru’l-ʿArabîyye, 1981.
• Vâdîâşî, Şemsüddîn Muhammed b. Câbir. Bernamecu İbn Câbir el-Vâdîâşî. Tunus: Câmi‘atu Ümmi’l-Kurâ, 1981/1401.
• Yücel, Ahmet. Hadîs Istılâhlarının Doğuşu ve Gelişimi. İstanbul: İfav Yay., 1996.
• Zebîdî, Muhammed el-Murtazâ. Tâcü’l-ʿarûs min Cevâhiri’l-Kâmûs. 40 Cilt. Beyrût: et-Türâsu’l- ʿArabî, 1421/2000.
• Zehebî, Ebû Abdillâh. Siyeru a’lâmi’n-nübelâ. thk. Şuayb el-Arnavût vd. 25 Cilt. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1402/1982.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Tezkiretü’l-huffâz. 4 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1419.
• Zemahşerî, Ebû’l-Kâsım. el-Fâʾik fî garîbi’l-hadîs. thk. Muhammed Ebû’l-Fazl İbrâhîm, Ali Muhammed el-Bicâvî. Kâhire: Îsâ el-Bâbî el-Halebî, 1971.
• Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım. Esâsü’l-Belâga‛. thk. M. Bâsil Uyûnu’s-sûd. Beyrût: Dâru’l-Mektebi’l- ʿİlmiyye, 1419/1998.
• Ziriklî, Hayreddin. el-Aʿlâm. 8 Cilt. Beyrût: Dâru’l-ʿİlm li’l-Melâyin, 2002.