1803 YILI SEYYİD FEYZULLAH EFENDİ KİTÂBESİNDE DİYARBAKIR’IN FETHİ VE BÖLGEYE YERLEŞEN SAHÂBELER

Yıl 2021, Cilt: 24 Sayı: 1, 35 - 56, 22.01.2022

Murat Özaydın

Öz

Makalemizde öncelikle, Diyarbakır’ın fethinin nasıl gerçekleştiği, hangi aşamalardan geçtiği, sonuca basıl ulaşıldığı ve Anadolu’nun İslâm’a açılan kapısı olması münasebetiyle taşıdığı stratejik önemi ifade ederek, tarihi süreç içerisinde hangi medeniyetlere ev sahipliği yaptığının kayıtlarını kısa başlıklar halinde sunduk. Diyarbakır Ulucami içerisinde yer alan, Seyyid Feyzullah Efendi tarafından yazılan, ancak daha sonra çeşitli sebeplerle kaybolan kitâbenin elimize ulaşan nüshası çerçevesinde fetih hareketinin nasıl gerçekleştiği, hangi aşamalardan geçerek sonuca ulaşıldığını tarihi diğer kaynaklarla birlikte detaylı bir biçimde ifade ettik. Daha sonra fetih sonrası şehit olan sahâbeler, medfûn bulundukları mekan, bölgeye yerleşen
sahâbeler ve aileleri hakkında, özellikle ilk sahâbe valisi ve şehrin fethinden yaklaşık altı ay sonra şehit olan Sultan Sa’sâ Hazretleri ve diğer Ashâb-ı Kiram hakkında bilgiler vererek, son olarakta nesli günümüze kadar gelen ve Diyarbakır’da bu nesilden gelerek yaşamlarını sürdüren aileler ve künyeleri hakkında örnekler sunarak makalemizi tamamlamaya gayret ettik.

Anahtar Kelimeler

Sahabe , Fetih , İslam , Diyarbakır , Nesil.

Kaynakça

• Ali Emiri Tezkire-i Şuara’yı Amid, İstanbul 1328.
• __________, Osmanlı Vilayat-ı Şarkiyyesi (Diyarbekir), İstanbul 1918.
• Albayrak, Sadık, Son Devir Osmanlı Uleması, III, Milli Gazete Yayınları.
• Algar, Hamid, (2007), Nakşbendîlik, (çev. Cüneyt Köksal), Mevlânâ Hâlid-i Bağdâdî, İnsan Yay. İstanbul.
• Beysanoğlu, Şevket, Diyarbakırlı Fikir ve Sanat Adamları, c. I, İstanbul 1957; c. II, İstanbul 1959; c. III, Ankara 1978; c. IV, Ankara 1997.
• _________, Kısaltılmış Diyarbakır Tarihi ve Abideleri, İstanbul 1963.
• _________, Bütün Cepheleriyle Diyarbakır.
• _________, Diyarbakır 1967 İl Yıllığı, İstanbul 1962.
• _________, Cumhuriyetin 50. Yılında Diyarbakır İl Yıllığı, Ankara 1973.
• _________, Diyarbakırım, 2 cilt, Ankara 1982-1986.
• _________, Diyarbakır’da Gömülü Meşhur Adamlar, Ankara 1985.
• _________, Basın ve Yayın Dünyamızda Diyarbakır, Ankara 1970.
• _________, Anıtları ve Kitabeleri ile Diyarbakır Tarihi, c. I-II, DBB. Kültür ve Sanat Yayınları, Ankara 1997 Bursalı Mehmet Tahir, (1989), Osmanlı Müellifleri, I, (Matbaa-i Âmire) İstanbul.
• Büyük İslam ve Tasavvuf Önderleri, (1983), Vefa Yayıncılık, İstanbul.
• Câmi, Abdurrahman, (1982), Nefehâtu’l-Üns, Kahire.
• Câmi, (1343), Ser-rişte-i Tarîk-i Hâcegân, Nşr. Abdulhay Habîbi, Kâbil.
• DİA.(1997), İslâm Ansiklopedisi, IV, İstanbul.
• Diyarbakır, Salnâmeleri, (1286-1323), (1869-1905), DBB. Yay. Acar Matbaası, İstanbul 1999.
• Günkut, Bedri, Diyarbekir Tarihi, 1937.
• Hâni, Abdülmecid, (1308), el-Hadâiku’l-Verdiyye, s.107-108, Kahire.
• ------- (1306), Kitâbu’l-Âdâb, Kahire.
• Hüseyin el-Vâiz, (1300), Reşâhat Aynu’l-Hayât, Mekke.
• Kara, Mustafa, (1990), Tasavvuf ve Tarîkatlar Tarihi, Dergâh yayınları, İstanbul.
• K. Bendrikov, (1960), Oçerki po istorii narodnovo obrazovaniya vturkestane, Moskova.
• Korkusuz, M. Şefik, (1997), Tezkire-i Meşâyihi Amid, (Diyarbakır Velileri), İstanbul.
• Mevlânâ Ali bin Huseyin Sâfi, Reşâhât min Aynu’l-Hayat, Özleştiren: N. F. K. Alem Yayıncılık.
• Mısırlıoğlu, Kadir, (1992), Kurtuluş savaşında Sarıklı Mücâhidler, Sebil yayınları, İstanbul.
• Kotku, Mehmet Zâhid, (1991), Tasavvufî Ahlak, Seha Neşriyat, II, İstanbul.
• Özaydın, Murat, (2009), Şeyh Abdurrahman Aktepe, Hayatı, Eserleri, Tasavvufî Görüşleri, Yayınlanmış Doktora Tezi, İstanbul.
• Şükrü, el-Hac Hasan, (2010), Şemsu’s-Şumûs Tercümesi; Süleymaniye Ktp. Hanesi, Abdülgani Ağa Kısmı. Semerkand Yayınları, İstanbul. Türkiye gazetesi, (1992)Evliyalar Ansiklopedisi, VII, İstanbul, 1992.
• Türkiye gazetesi, (1982), İslâm Âlimleri Ansiklopedisi, 1982: XIII, İstanbul.
• Vâkidî, Muhammed bin Omar al-Vaqıdi, Kitabu’l-Futuh al-Cazira Va’l-habur ve Diyarbakr min al-Irak, Mısır, 1302.
• Vassaf, Hüseyin, (1991), Sefînetu’l Evliyâ, haz. M. Akkuş-Ali Yılmaz, II, (Seha Neşriyat), İstanbul.
• Zeki Velidî Togan, (1970), Umûmi Türk tarihine Giriş, İstanbul.
• -------“Gazan-Han Halil ve Hoca Bahâeddin Nakşbend”, Necati Lugal Armağanı, Ankara 1968.