ERKEN DÖNEM HADİS EDEBİYATINDA MÜSNED TÜRÜ ESERLER VE MÜSNED ISTILÂHININ PROBLEMLERİ

Yıl 2021, Cilt: 24 Sayı: 1, 82 - 113, 22.01.2022

Bilge Kılıç

Öz

Bu makale, Hadis Edebiyatının teşekkül ettiği tasnif döneminde telif edilen Müsned isimli eserleri ve bir tasnif türü olarak Müsned kavramının problemlerini konu almaktadır. Hadis literatüründe Müsned isimli pek çok eser telif edilmiş ve tarihi süreçte Müsned sözcüğü, belirli bir muhtevaya sahip eserlerin adı olacak şekilde ıstılâhî bir anlam kazanmıştır. Kronolojik olarak başvurduğumuz Hadis Usûlü eserlerinde Müsned kavramı için genel olarak üç özellik öne çıkmıştır: 1. Her bir sahâbînin ya da sonraki bir şahsın rivayet ettiği hadisleri konularına bakmaksızın onların ismi altında bir araya getirmek, 2. Sadece Hz. Peygamber’e ait söz, fiil ve takrirlere yer vermek, 3. Sahîh, Hasen ve Zayıf rivayetleri ayırt etmeksizin birlikte derlemektir. Bu özellikler aynı zamanda Müsned adlı eserlerin tanımları olarak kabul edilir. Buradaki kabul, eleştiride dikkate alacağımız tanımdır. Makalede, tespit edilen özelliklerin ve yapılan tanımların isimleri Müsned olan eserlerin muhtevaları ile ne ölçüde uyumlu olduğuna bakılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Hadis Edebiyatı , Müsned , Câmi‘ , Musannef , Sünen.

Kaynakça

• A‘zamî, M. Mustafa. Hadis Metodoloji ve Edebiyatı. çev. Recep Çetintaş. İstanbul: İz Yay., 2015.
• Alkan, Arif. Ahmed b. Hanbel'in Hadis Anlayışı ve Müsned. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1997.
• Ahmed b. Hanbel. Müsnedü'l-imam Ahmed b. Hanbel. thk. Şuayb el-Arnaut, Adil Mürşid. Beyrût: Müessesetü'r-risâle.
• Askalânî, Ahmed b. Alî b. Muhammed b. Hacer. Şerhü'n-Nuhbe Nüzhetü'n-nazar. thk. Nureddin Itr. Mektebetül-Büşra, 1432/2011.
• Askalânî, Ahmed b. Alî b. Muhammed b. Hacer. el-Mu’cemü’l-müfehres. Beyrût: Müessesetü’r-risâle, 1998.
• Askalânî, Ahmed b. Alî b. Muhammed b. Hacer. en-Nüket ala kitâbi İbni's-Salah. thk. Rebi' b. Hadi Umeyr. Medine: 1404/1984.
• Askalânî, Ahmed b. Alî b. Muhammed b. Hacer. Hedyü’s-sari. Kahire:Mektebetu’s-selefiyye.
• Aydınlı, Abdullah. Hadis Istılahları Sözlüğü. İstanbul: Timaş Yay., 1987.
• Bağcı, H. Musa. Hadis Tarihi ve Usûlü .Ankara: Bilay Yay., 2018.
• Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Ali b. Sabit el-Hatîb. Takyidü'l-ilm. thk. Yusuf el-Iş. Beyrût: Dâru İhyai’s-sünneti’n-nebeviyye, 1974.
• Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Ali b. Sabit el-Hatîb. Târîhu medîneti’s-selâm. thk. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf. 2 Cilt. Beyrût: Dâru’l-garbi’l-islâm, 1422/2001.
• Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Ali b. Sabit el-Hatîb. el-Câmi‘ li-ahlâki'r-ravi ve âdâbü's-sami'. thk. Mahmûd et-Tahhân. 2 Cilt. Riyad: Mektebetü'l-maârif, 1403/1983.
• Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Ali b. Sabit el-Hatîb. el-Kifâye fi ilmi'r-rivâye.Haydarabad: Dâiretü'l-Maârifi'l-Osmaniyye.
• Bârunî, Süleyman. Muhtasaru târihi’l-ibâdiyye. Ummân Sultanlığı: Mektebetü’l-damiri, 1416/1995.
• Bayraktar, İbrahim. Hadis Kaynakları Üzerine Araştırmalar. Erzurum: Kültür Eğitim Vakfı Yay., 2001.
• Bezzâr, Ebû Bekr Ahmed b. Amr b. Abdülhâlik. el-Bahrü'z-zehhâr. thk. Mahfuzurrahman Zeynullah Beyrût: Müessesetü ulûmi'l-Kur'ân, 1409/1988.
• Bulgurcu, Kahraman. Ebû Ya‘lâ el-Mevsılî (307/919) ve el-Müsned Adlı Eseri. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2021.
• Bus’îdî, Salih b. Ahmed b. Yusuf. Rivâyetu’l-hadîs inde’l-İbadiyye (1420/2007) Cevherî, Ali b. el-Ca'd. Müsnedu İbn el-Ca’d. 1 Cilt. Kuveyt: Mektebetü'l-Felah, 1405/1985.
• Cezâirî, Tâhir b. Sâlih b. Ahmed. Tevcîhü'n-nazar ila usûli'l-eser. el-Matbaatu’l-Cemaliyye, 1328/1910.
• Cüday, Abdullah b. Yusuf. Tahriru ulûmi’l-hadîs. Beyrût: Müessesetü'r-reyyân, 1424/2003.
• Cürcanî, Ebû Ahmed Abdullah b. Adî. Esâmî men ravâ anhum Muhammed b. İsmail el-Buhârî. thk. Amir Hasan Sabri. Beyrût: Dâru'l-beşairi'l-islâmîyye, 1414/1994. Çakan, İsmail Lütfi. Hadis Edebiyatı. İstanbul: İfav Yay., 2016.
• Çelebi, Kâtib. Keşfü’z-zunûn. 1 Cilt. Beyrût: Dâru İhyâi’t-türâsi'l-arabî.
• Dihlevî, Abdülazîz. Bustânü’l-muhaddisîn. çev. Muhammed Ekrem en-Nedvî. Beyrût: Dâru’l-garbi’l-islâmî.
• Dihlevî, Abdülazîz. Ûlâletu’l-nâci’a tercümetü’l-ʿUcâleti’n-Nâfiʿa. çev. Abdülehad el-Kâsımî. Hindistan: ts.
• Ebû Ya’la, Ebû Hüseyin Muhammed. Tabakâtü’l-hanâbile. tsh. Muhammed Hâmid el-Fıkî. Kahire: Matbaatu's-sünneti'l-muhammediyye, 1371/1952.
• Ebû Gudde, Abdülfettah. Tahkîku ismeyi’s-sahîhayn ve ismi Câmi‘i’t-Tirmizî. Haleb: Mektebü'l-Matbuati'l-islâmîyye, 1414/1993.
• Ensârî, Ebû Abdullah Muhammed b. Muhammed b. Abdülmelik. ez-Zeyl ve't-tekmile li-kitâbeyi’l-Mevsûl ve’s-Sıla. 5 Cilt. Tunus: Dâru'l-garibi'l-islâmî, 2012.
• Ensârî, Siraceddin Ömer b. Ali b. Ahmed. el-Mukni' fi ulûmi'l-hadîs. 1Cilt. Dâru Fevvaz, 1992.
• Erul, Bünyamin. “Hicrî II. Asırda Rivayet Üslubu (I) I. Rivayet Açısından Ma‘mer b. Râşid’in (ö. 153) el-Câmi‘i”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 43/1 (2002), 27-61.
• Evgin, A. Kadir. Buhari’nin Hocası Abdullah b. Zübeyr el-Humeydi ve Müsned’i. Ankara: Ankara İlahiyat, 2004.
• Fihrî, İbn Rüşeyd. es-Senenü’l-ebyen, Medine: 1417/1996.
• Gavrî, Seyyid Abdülmacid. Mu'cemü'l-mustalahâti'l-hadîsiyye. Dımaşk: Dâru ibn Kesîr, 1428/2007.
• Goldziher, Ignaz. Muslim studies: (Muhammedanische studien). edited by S.M.
• Stern translated from the German by C.R. Barber, S.M. Stern. George Allen & Unwin London 1971.
• Görmez, Mehmet. Sünnet ve Hadisin Anlaşılması ve Yorumlanmasında Metodoloji Sorunu. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yay., 2000.
• Hibetullah, Ebü'l-Kâsım Ali b. Hasan. Târîhu medîneti dımaşk. 52 Cilt. Beyrût: Dâru'l-fikr, 1418/1997.
• Humeydî, Ebû Bekr Abdillah b. Zübeyr. Müsned. 2 Cilt. thk. Hüseyin Selim Esed. Dâru's-sekâ, 1996.
• Irâkî, Zeynüddin Abdürrahim b. Hüseyin. et-Takyid ve'l-izâh şerhu mukaddimeti İbni's-Salâh. thk. Abdurrahman Muhammed Osman. el-Mektebetu’s-Selefiyye 1389/1969.
• Itr, Nureddin. Menhecü'n-nakd fi ulûmi'l-hadîs. Dımaşk: Dâru'l-fikr, 1399/1979.
• İbn Hibbân. Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân b. Ahmed el-Büstî. Sahîhu İbn Hibban. thk. Mehmed Ali Sönmez, Halis Aydemir. Beyrût: Dâru İbn Hazm, 1433/2012.
• İbn Huzeyme, Ebû Bekr Muhammed b. İshâk es-Sülemî. Sahîhu İbn Huzeyme. thk. Muhammed Mustafa el-A‘zamî. Beyrût: el-Mektebü’l-İslâmî, 1400/1980.
• İbn Manzûr, Ebü'l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem. Lisânü'l-Arab. 3 Cilt. Beyrût: Dâru Sadır.
• İbnu’s-Salâh, Ebû Amr Osmân Abdirrahmân eş-Şehrezûri. Ulûmu’l-hadis. thk. Nureddin Itr. Beyrût: Dâru’l-fikr.
• İstemi, Fuat. Muhammed b. Hârûn er-Rûyânî ve el-Müsned Adlı Eseri. Ankara: Fecr Yayınları, 2020.
• İşbîlî, Ebû Bekr Muhammed b. Hayr b. Ömer. Fehresetu İbn Hayr el-İşbîlî. thk. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf. Tunus: Dâru’l-garbi’l-islâmî, 2009.
• İyâz, Kâdî. el-İlmâ' ilâ ma'rifeti usûli'r-rivâye ve takyidi's-semâ. thk. es-Seyyid Ahmed Sakr. Kahire/Tunis: Dâru't-türâs/el-Mektebetü’l-atika, 1389/1970.
• Kanarya, Bayram. Hadisin Fıkıh Usûlünde Kaynak Değeri. Ankara: Fecr Yayınları, 2021.
• Kârî, Ali b. Sultan Muhammed el-Herevî. Şerhu şerhi nuhbeti'l-fiker. thk. Muhammed Nizar Temîm vd. Beyrût: Dâru’l-erkam.
• Kazan, Tahsin. İbn Hacer'in Hadis Usûlüne Getirdigi Yenilikler. İstanbul, Gelenek Yay., 2018.
• Keleş, Ahmet. Hadis Tarihi ve Usûlü Dersleri. Ankara, Fecr Yay., 2017.
• Keşşî, Abd b. Humeyd, el-Müntehab min Müsnedi Abd b. Humeyd. thk. Ebû Abdillah Mustafa b. el-Adevî. 2 Cilt. Riyad: Dâru Belensiye, 1423/2002.
• Kettânî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ca‘fer b. İdrîs el-Hasenî. er-Risâletü'l-müstetrafe. Beyrût: Dâru’l-beşar-ı islâmîyye, 1414/1993. Kettânî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ca‘fer b. İdrîs el-Hasenî. Hadis Literatürü. çev. Yusuf Özbek İstanbul: İz Yay., 1994.
• Kılıç, Bilge. “Erken Dönem Hadis Edebiyatında Sünen Türü Eserler ve Sünen Istılâhının Problemleri”, Euroasıa Journal of Socıal Scıences & Humanıtıes 8/5 (2021), 17- 32.
• Koçkuzu, Ali Osman. Hadis İlimleri ve Hadis Tarihi. İstanbul: Dergah Yay., 1983.
• Koçyiğit, Talat. Hadis Tarihi. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yay., 1977.
• Koçyiğit, Talat. Hadis Usûlü. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yay., 2015.
• Kureşî, Ebü'l-Fida İsmail b. Kesîr. İhtisâru ulûmi’l-hadîs. thk. Mahir Yasin el-Fahl. Riyad: Dâru’l-meyman, 1434/2013.
• Kuşeyrî, Ebü'l-Hüseyin Müslim b. el-Haccac. Sahîhu Müslim. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. Beyrût: Dâru İhyâi'l-kütübi'l-arabiyye, 1412/1991.
• Mervezî, Abdullah b. el-Mübârek. Müsnedü'l-imam Abdullah b. el-Mübârek. thk. Subhî el-Bedri es-Samerraî. Riyad: Mektebetü'l-maârif, 1407/1987.
• Mizzî, Ebü’l-Haccâc Yûsuf. Tehzîbü’l-kemâl fî esmâi’r-ricâl. thk. Avvad Ma'ruf. 24 Cilt. Beyrût: Müessesetü'r-risâle, 1408/1988.
• Muhammedî, Abdülkâdir Mustafa Abdürrezzâk. eş-Şâz ve’l-münker ve ziyâdetü’s-sika muvâzene beyne’l-mütekaddimin ve’l-müteʾahhirin. Beyrût: Dâru’l- kütübi'l-ilmiyye.
• Nedîm, Ebü'l-Ferec Muhammed b. Ebî Yakub İshâk. el-Fihrist. thk. Rıza Teceddüd. b.y.: ts.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref. et-Telhis şerhü'l-Câmi‘i's-sahîh li'l-Buhârî. thk. Ebû Kuteybe Nazar Muhammed el-Fâryâbî. Riyad: Dâru Taybe, 1429/2008.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref. et-Takrîb ve't-teysîr. thk. Muhammed Osman el-Hışt. Beyrût: Dâru'l-kitâbi'l-arabi, 1405/1985.
• Nîsâbûrî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh el-Hâkim. Ma’rifetu ulûmi’l-hadîs ve kemiyyeti ecnasihi, thk. Ahmed b. Faris es-Sellum. Beyrût: Dâru İbn Hazm, 1424/2003.
• Nîsâbûrî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh el-Hâkim. el-Medhal ila Ma’rifeti kitâbi'l-iklil. thk. Ahmed b. Faris es-Selûm. Beyrût: Dâru İbn Hazm, 2003/1423.
• Özafşar, Mehmet Emin. Hadisi Yeniden Düşünmek. Ankara: Ankara Okulu, 1998.
• Özpınar, Ömer. Hadis Edebiyatının Oluşumu. Ankara: Ankara Okulu, 2013.
• Türcan, Zişan. Hadis. Ankara: Grafiker Yay., 2016.
• Uğur, Mücteba. “Ansiklopedik Hadis Terimleri Sözlüğü”. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 1992.
• Uğur, Mücteba. “Ebû Ya‘lâ el-Mevsılî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10/258-259. İstanbul: TDV Yay., 1994.
• Uğur, Mücteba. Hadis İlimleri Edebiyatı. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yay., 1996.
• Vâdîâşî, Şemsüddîn Muhammed b. Câbir. Bernamecu İbn Câbir el-Vâdîâşî. thk. Muhammed el-Habib el-Heyle. Tunus: Câmi‘atu Ümmi'l-Kurâ, 1981/1401.
• Vellevî, el-İtyûbî. Şerhu Süneni’n-Nesâî. Beyrût: Dâru’l-mi’rac, 1416/1996.
• Vercelânî, Ebû Yakub Yûsuf b. İbrahîm. Kitâbu’t-tertib. ‘Umân Sultanlığı: Mektebetu Maskat, 1424/2003.
• Watt, W. Montgomery. İslam Düşüncesinin Teşekkül Devri. çev. Ethem Ruhi Fığlalı. Sarkaç Yay.
• Yardım, Ali. Hadis II. İstanbul: DamlaYay., 2017.
• Zebîdî, Zeynü’d-din Ahmed b. Ahmed b. Abdillatif. Sahîh-i Buhârî Muhtasarı Tecrid-i Sarih Tercemesi. çev. Ahmed Naim. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yay., 1976. Zehebî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Osman. Siyeru a’lâmi’n-nübelâ, thk. Şuayb el-Arnavût vd. 9 Cilt. Beyrût: Müessesetü’r-risâle, 1403/1983.
• Zerkeşî, Bedrüddîn. en-Nüket ala Mukaddimeti İbni’s-Salâh. Riyad: Edvaü’s-selef, 1419/1998.