PÊŞMERGE ROMANIN MİLLİYETÇİLİK VE SINIF İLİŞKİLERİ AÇISINDAN İNCELENMESİ: BİR EDEBİYAT SOSYOLOJİSİ ÇALIŞMASI

Yıl 2025, Sayı: 39, 214 - 235, 07.07.2025

Mehmet Şirin Filiz

https://doi.org/10.15182/diclesosbed.1599442

Öz

Bu çalışma edebiyat sosyolojisi tartışmalarına dayanarak Rehîmê Qazî’nin 1960 yılında yayımlanan Pêşmerge romanını milliyetçilik ve sınıf ilişkileri açısından incelemeyi amaçlamaktadır. Edebiyat sosyolojisi açısından bir metin içinde üretildiği toplumsal şartlardan bağımsız olarak değerlendirilemez; çünkü metnin kendisi toplumsal bir olgudur. Bu alanda farklı eğilimler olmakla birlikte genel olarak bir metnin hem iç hem dış analize tabi tutulması gerektiği noktasında ortaklaşma vardır. Bu nedenle çalışma ilk olarak milliyetçiliğin sınıf mücadelesi ile olan ilişkileri üzerinde durarak Peşmerge romanın yazılmasına neden olan tarihsel ve toplumsal süreci analiz ediyor. Daha sonra da romanın iç analizini yaparak metnin içinde var olan milliyetçi düşünce ve sınıfsal ilişkileri analiz etmektedir. Sonuç olarak görülmüştür ki metin ile toplumsal gerçekler açsından bazı noktalarda uyum vardır, dönemin koşullarından ve yazarın ideolojisinden kaynaklı bazı noktalarda ise uyumsuzluklar vardır.

Anahtar Kelimeler

Mahabad Cumhuriyeti , Milliyetçilik, , Sınıf , Pêşmerge Romanı

AN ANALYSIS OF THE NOVEL PÊŞMERGE IN TERMS OF NATIONALISM AND CLASS RELATIONS: A STUDY OF THE SOCIOLOGY OF LITERATURE

Öz

This study aims to analyze Rehîmê Qazî's novel Pêşmerge published in 1960 in terms of nationalism and class relations based on the discussions in the sociology of literature. In terms of the sociology of literature, a text cannot be evaluated seperatly of the conditions in which it is produced because the text is a social phenomenon. Although there are different tendencies in this field, there is a general consensus that a text should be subjected to both internal and external analysis. Therefore, the study first analyzes the historical and social process that led to the writing of the novel Peshmerga by focusing on the relationship between nationalism and class struggle. Secondly, it analyzes the nationalist thought and class relations that exist within the text through an internal analysis of the novel. As a result, while there are some points of harmony between the text and social realities, there are some points of incompatibility due to the conditions of the period and the ideology of the author.

Anahtar Kelimeler

Mahabad Kurdish Republic , Nationalism , Class , Pêşmerge Novel

JI ALIYÊ TÊKILIYÊN NETEWPERWERÎ Û ÇÎNÎ VE ANALÎZKIRINA ROMANA PÊŞMERGE: XEBATEK SOSYOLOJIYA EDEBIYATÊ

Öz

Ev xebat di çarçoveya sosyolojiya edebiyatê de hewl dide romana Rehîmê Qazî Pêşmerge ku di sala 1960an de hatiye weşandin ji aliyê têkiliyên netewperweriyê û çînî ve analîz bike. Li gor sosyolojiya edebiyatê metneke edebî bêyî şertê mercên ku metn tê de ava bûye nikare were nirxandin. Lewra metn bixwe fenomeneke civakî ye. Ji ber vê yekê herçend di nav sosyolojiya edebiyatê de nêrînên cuda hebin jî tiştê hewpar ew e ku ji bo fêmkirina metnekê divê hem analîza navxweyî hem jî analîza derveyî ya metnê were kirin. Ji ber vê yekê ev xebat pêşî li ser têkiliyên di navbera netewperweriyê û têkoşîna çînî de disekine û hewl dide analîz bike ka gelo kîjan pêvajoyên dîrokî û civakî bûne sedem ku ev roman were nivîsandin. Paşê jî analîza navxweyî ya metnê dike û hewl dide têkiliyên netewperweriyê û yên çînî analîz bike ku di nav metnê de hene. Di encamê de hatiye dîtin ku di navbera gotara metnê û rastiyên civakî de ji hin aliyan ve lihevhatinek hebe jî ji ber şert û mercên serdemê û îdeolojiya nivîskar ji hin aliyan ve jî nakokî hene.

Anahtar Kelimeler

Komara Mahabadê , Neteperwerî , Çîn , Romana Pêşmerge

Kaynakça

• Aegleton, W. (1989). Mehabad Kürt Cumhuriyeti 1946. (Wer. M. E. Bozarslan). Komkar.
• Anderson, B. (2006). Imagined communities: reflections on the origin and spread of nationalism. Verso.
• Ashcroft, B., Griffiths, G., & Tiffin, H. (2013). Postcolonial studies the key concepts. Routledge.
• Baksi, M. (2018). Gundikê Dono. Lîs.
• Barzani, M. (2006). Barzani ve kürt ulusal özgürlük hareketi. (Wer.V. İnce,). Doz Yayınları.
• Blau, J. (2017). Kürt edebiyatı. Di nav A. Keskin (Ed.), Kürt edebiyatı (Wer. H. Bucak).11-40). Avesta
• Bookchin, M. (2013). 1905'ten 1917'ye rus devrimleri. (Wer. A. İ. Başgül). Dipnot Yayınları.
• Bottomore, T. (1993). Marxist düşünce sözlüğü. (Wer. M. Tunçay). İletişim.
• Bourdieu, P. (1995). The rules of art genesis and sturucture of the literary field. (Wer. S. Emanuel). Stanford University Press.
• Bruinessen, M. V. (2005). Kurdish society, ethnicity, nationalism and refugee problems. Di nav P. Kreyenbroek, & S. Sperl (Eds.) , the kurds a contemporary overview (s. 26-53). Routledge.
• Calhoun, C. (2007). Milliyetçilik. (Wer.B. Sütçüoğlu). İstanbul Bilgi Üniversitesi.
• Canovan, M. (1996). Nationhood and political theory. Edward Elgar.
• Carr, E. H. (1990). Milliyetçilik ve sonrası. (Wer. O. Akın). İletişim.
• Cegerxwîn. (2007). Reşoyê Darê. Lîs.
• Cemil Paşa, K. (1991). Doza kurdistan(kürdistan davası), kürt milletinin 60 yıllık esaretten kurtuluş savaşı hatıraları. M. Bayrak (Ed.). Özge.
• Chatterjee, P. (1993). Nationalist thought and the colonial world a derivative discourse. Zed Books.
• Connor, W. (1973). The politics of ethnonationalism. Journal of International Affairs, 1-21.
• Culler, J. (2007). Yazın kuramı. (Wer. H. Gür). Dost.
• Eagleton, T. (1998). Two approaches in the sociology of literature. Critical Inquiry (14), 469-476. http://www.journals.uchicago.edu/t-and-c
• Eagleton, T. (2014). Marksizm ve edebiyat eleştirisi. (Wer.U. Özmakas). İletişim Yayınları.
• Eastwod, J. (2007). Bourdieu, Flaubert, and the sociology of literature. Sociological Theory, 25(2), 149-169.
• Edmonds, C. J. (1971). Kurdish nationalism. Journal of Contemporary History, 6(1), 87-107.
• Emin, N. M. (2019). Sovyetlerin oyunları karşısında kürdistan hükümeti. (Wer.M. Ronahi, & Özdemir Mühsin). Dara.
• Ergün, Z. (2023). Edebiyata kurdi ya sovyete. Nûbihar.
• Escarpit, R. (1992). Edebiyat sosyolojisi. (Wer. H. Portakal). İletişim.
• Esposti, D. N. (2022). Nation and class in the history of the kurdish movement. Switzerland: Palgrave Macmillan. doi:https://doi.org/10.1007/978-3-031-10247-9
• Fanon, F. (2007). Yeryüzünün lanetlileri. (Wer. L. F. Topaçoğlu). Avesta.
• Fanon, F. (2009). Siyah deri beyaz maske. (Wer.C. Koytak). Versus.
• Gans, C. (2003). The Limits of nationalism. Cambridge University Press.
• Gellner, E. (1992). Uluslar ve ulusçuluk. (Wer.G. G. Büşra Ersanlı Bahar). İnsan Yayınları.
• Goldmann, L. (1967). The sociology of literature: status and problems of method. International Social Science Journal, 19(4), 493-517.
• Goldmann, L. (1998). İnsan bilimleri ve felsefe. (Wer. A. Timuçin, & Füsun Aynuksa,) Toplumsal Dönüşüm Yayınları.
• Goldmann, L. (2005). Roman sosyolojisi. (Wer. A. Erkay,). Birleşık.
• Griswold, W. (1993). Recent moves in the sociology of literature. Annual Reviews of Sociology, 455-467.
• Habermas, J. (1994). Struggles for recognition in the democratic constitutional state. Di nav A. Gutmann (Ed.) Multiculturalism examining the politics of recognition (Wer. S. W. Nicholsen, s. 107-149). Princeton University Press.
• Hobsbawm, E. J. (2010). Milletler ve milliyetçilik. (Wer. O. Akınhay,). Ayrıntı.
• Hoggart, R. (1966). Literature and society. The American Scholar, 35(2), 277-289. https://www.jstor.org/stable/41209369
• Jwaideh, W. (2009). Kürt milliyetçiliğinin tarihi kökenleri ve gelişimi. (Wer. İ. Çekem, & A. Duman,) İstanbul: İletişim Yayınları.
• Kamali, F. K. (2005). The development of nationalism in iranian kurdistan. Di nav P. Kreyenbroek, & S. Sperl (Ed.)., The kurds a contemporary overview (135-152). Routledge.
• Kedourie, E. (1961). Nationalism. Hutchinson Universty Library.
• Khon, H. (1982). Nationalism its meaning and history. Robert E. Krieger Publishng Company.
• Kösemihal, N. Ş. (2014). Edebiyat sosyolojisine giriş. İstanbul University Journal of Sociology, 2(19-20), 1-37.
• Laurenson, D., & Swingewood, A. (1972). The sociology of literature. Shocken Books.
• Lenin, V. İ. (1990). Proletarya kültürü. (Wer. N. R. Çobanoğlu). Yar Yayınları.
• Lenin, V. İ. (1992). Ulusların kaderlerini tayin hakkı. (Wer. M. Erdost). Sol Yayınları.
• Lenin, V. İ. (1997). İsçi sınıfının emekçi köylülükle ittifakı üzerine. İnter Yayınları.
• Lenin, V. İ. (1976). Emperyalist Savaş Üzerine. A. Yurdaer (Çev). İstanbul: Günce Yayınları..
• Loomba, A. (2000). Kolonyalizm postkolonyalizm. (Wer. M. Küçük). Ayrıntı.
• Lukács, G. (2014). Roman kuramı. (Wer. C. Soydemir). Metis.
• McDowall, D. (2004). A modern kurdish history of the kurds. Palgrave Macmillan.
• Memmi, A. (2003). The colonizer and the colonized. (Wer. H. Greenfeld). Earthscan.
• Miller, D. (1995). On nationality. Clarendon Press.
• Minorsky, V., Bois, T., & MacKenzie, D. N. (2004). Kürtler & Kürdistan. (Wer.K. Fıratlı). Doz.
• Özoğlu, H. (2004). Kurdish notables and the ottoman state evolving competing loyalties, and shifting boundaries. State Universty of New York.
• Pincott, R. (1970). The sociology of literature. European Journal of Sociology, 11(1), 177–195. doi:https://doi.org/10.1017/S0003975600002034.
• Plekhanov, G. V. (1967). Sanat ve sosyalizm. (Wer. S. Mimoğlu). Sosyal Yayınları.
• Qasimlo, A. (1991a). Kurdistan û kurd lêkolînek sîyasî û aborî. (Elîşêr, Wer.). Jîna Nû.
• Qasimlo, A. (1991b). İran Kürdistanı. Belge.
• Qazî, R. (1997). Pêşmerge. (Wer. Z. Avcı). Nûdem.
• Rattanasi, A. (2007). Racism a very short introduction. Oxford University Press.
• Roosevelt, A. (1991). Mahabad Kürt Cumhuriyeti. Di nav, A. Qasimlo, İran Kürdistanı (65-95). Belge.
• Saîb, C. (2009). Di Xew De. (Wer. Z. Avcı). Avesta.
• Said, E. W. (1993). Yeats ve sömürgesizleşme. Di nav T. Eagleton, F. Jameson, & E. W. Said (Eds.) Milliyetçilik, sömürgecilik ve yazın (Wer. Ş. Kaya), (65-90). Kabalcı.
• Said, E. W. (2016). Kültür ve emperyalizm. (Wer. N. Alpay). Hilyayın.
• Sapiro, G. (2019). Edebiyat sosyolojisi. (Wer. E. C. Gürcan). Doğu Batı.
• Smith, A. D. (1991). National identity. Penguin.
• Stalin, J. (1979). Leninizmin ilkeleri. (Wer. M. Erdost). Sol Yayınları.
• Şamil, H. (2005). Diaspora kürtleri. Peri Yayınları.
• Şatıroğlu, A. (2012). Edebiyat sosyolojisi. İstanbul University Journal of Sociology, 3(11), 173-177.
• Uzun, M. (1992). Destpêka edebiyata kurdî. Beybûn.
• Vali, A. (2010). Kürdistan Cumhuriyeti, İran'da kürt kimliğinin oluşumu. (Wer. Z. İnanç) Avesta.
• Vali, A. (2013). Kürt tarihi kimliği ve siyaseti. (Wer. İ. Bingöl). Avesta.
• Váňa, J. (2020). Theorizing the social through literary fiction: for a new sociology of literature. Cultural Sociology, 14(2), 180-200.
• Watson, H. S. (1977). Nations and states, an enquiry into the origins of nations and politics of nationalism. Universty Printing House, Cambridge.
• Williams, R. (1990). Marksizm ve edebiyat. (Wer.E. Tarım ). Adam Yayınları.
• Yılmaz, F. (2021). Dasa şemo û çakûça gorkî xwendineke berawirdkî li dor şivanê kurmanca û sêbareya gorkî. Peywend.