BASKIN VE ARACI DİL KAVRAMLARI BAĞLAMINDA TÜRKÇENİN MARDİN ARAPÇASINA ETKİSİ

Yıl 2019, Sayı: 22, 4 - 16, 01.06.2019

Hadra Kübra Erkınay Tamtamış

Öz

Toplumsallaşma sürecinin parçası olan dil, bireyin çevresiyle kurduğu iletişimin temelini oluşturur. Doğup büyüyen ve neticede ölen dil, varlığını sürdürme gayesiyle baskın hale gelmeye çalışır ve ilişki içinde olduğu dilleri zamanla etkisi altına alır. Coğrafi, tarihî, ekonomik, dinî vb. faktörlerin etkisiyle çok kültürlü ve dilli bir yapıya sahip Mardin’de farklı diller değişimli olarak kullanılmaktadır. Bununla birlikte dillerin bir arada yaşamasının kaçınılmaz sonucu olan dil etkileşimiyle aynı sözcükler farklı dillerde, bazı ses ve anlam değişiklikleriyle, yer edinmektedir. Çok dilli yapıya sahip Mardin’de eğitim dilinin Türkçe olması, son zamanlarda artış gösteren göç, kitle iletişim araçlarının yaygınlığı ve sık kullanımı Türkçenin baskın/hâkim dil olması sonucunu doğurmuştur. Türkçe, bölgedeki Arapçanın parçalarüstü sesbirimini, söz varlığını, sözdizimini etkilemiştir. Bu çalışmada Türkçenin Mardin Arapçası üzerindeki etkisi bazı sözcükler üzerinden incelenerek iki görev üstlendiği sonucu ortaya çıkmıştır: Mardin Arapçasında Türkçe sözcüklerin varlığı baskın dil olarak Türkçe ve Mardin Arapçasında öteki dillerden Türkçeleşmiş sözcüklerin varlığı aracı dil olarak Türkçe

Anahtar Kelimeler

dil etkileşimi, Mardin Arapçası, dil ilişkisi, baskın dil, aracı dil

THE EFFECT OF TURKISH ON MARDIN ARABIC SUCH AS DOMINANT AND MEDIATOR CONCEPTS OF LANGUAGE

Öz

The language as part of the process of socialization is the base of the individual’s communication with his environment. Born, developing, dying language in order to maintain its existence begins to be protected and even turns to be dominant took other languages under its effect by the time. Because of the geographical, historical, economic, religious reasons Mardin’s that speciality the same person uses different languages interchangeably. As a result of such language interaction same words can exist in different languages, with some phonetic, semantic changes. Recent internal migration, having education in Turkish language and prevalence of mass media made Turkish the dominant language in Mardin. Arabic dialect of region is affected by Turkish in suprasegmental phonemes, vocabulary, and syntax. In this study effects of Turkish on Mardin Arabic dialect will be examined over some of the borrowed words. In this effect Turkish plays two main roles: The existence of original Turkish words in dialect of Mardin Arabic and the existence of Turkified words from third language. The first role renders Turkish as dominant, second role renders Turkish as a mediator language.

Anahtar Kelimeler

interaction of language, Arabic Dialect of Mardin, language contact, dominant language, mediating language

Kaynakça

• Abdülhadioğlu, A. (2012), “Kadim Arap Kültürünün Midyat Halkının Gündelik Yaşamına Yansımaları”, Uluslararası Midyat Sempozyumu, Mardin, 7-9 Ekim 2011, (Uluslararası Midyat Sempozyumu Sempozyum Bildirileri, Mardin Sesi Gazetecilik ve Matbaacılık, Mardin, s.789-804).
• Abdülhadioğlu, A. (2019), “Dilsel ve Kültürel Özellikleri Bakımından Mardin Arapça Lehçesi”, The Journal of Mesopotamian Studies, C: 4/1, Winter, s. 3-22.
• Acat, Y. (2018), “Anadolu’da Konuşulan Arap Diyalektleri Üzerine Avrupa ve Türkiye’de Yapılan http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.12819, p. 29-44. Turkish Studies, Volume 13/5, DOI Number
• Akar, A. (2011), “Türkçe-Arapça Arasındaki Sözcük İlişkileri”, Karadeniz-Black Sea- ÇernoMore, 8, 9-16, http://www.ardahan.edu.tr/karadenizdergi/web/?did=227&dbaslık=Volume%208 (Erişim Tarihi: 05.04.2013).
• Aksan, D. (2009), Her Yönüyle Dil, Ana Çizgileriyle Dilbilim, Türk Dil Kurumu Yayınları
• Alp, M. (2007), “Kelimelerin Göçü: Türkçe Nisbet Eki “-Ci’ nin” Şam Bölgesi (Suriye, Ürdün, Filistin ve Lübnan) Arap Halk Ağzında Kullanımı Hakkında Bir Araştırma”, Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 7 (1), s. 179-226.
• Arpa, A. (2012), “Mıhallemi Lehçesi’nin Fasîh (Kur’ân) Dili Anlama Yeterliliği”, Uluslararası Midyat Sempozyumu, Mardin, 7-9 Ekim 2011, (Uluslararası Midyat Sempozyumu Sempozyum Bildirileri, Mardin Sesi Gazetecilik ve Matbaacılık, Mardin, 343-355).
• Atalay, B. (1999), Divanü Lûgati’t-Türk Dizini “Endeks”, (4. Baskı), Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• Aytaç, B. (1994), Arap Lehçelerindeki Türkçe Kelimeler, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları, İstanbul.
• Baskın, S. ve Abdullah A. (2016), “Türkçenin Arapçadan Alıntıladığı Kelimelerin Görünüşleri Üzerine Ses Bilimsel Bir Değerlendirme”, Akademik Bakış Dergisi, Sayı: 54, s. 556-573.
• Baytop, T. (2015), Türkçe Bitki Adları Sözlüğü, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• Boz, E. (2011), “Ağızbilimi Terimleri Sözlüğü Üzerine”, Diyalektolog, Yaz, Sayı 2, s. 1-6.
• Caferoğlu, A. (2011), Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• Cengiz, A. K. (2006), Dil-Kültür İlişkisi Açısından Hatay’da İki Dillilik, Mustafa Kemal Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Hatay.
• Clauson, Sir G. (1972), An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish, London: Oxford University Press.
• Çakmak, S. (2017), “Sarikoli-Türkçe Dil İlişkileri ve Sarikoli Dilindeki Kopyalanmış Türkçe Kodlar”, Dil Araştırmaları, Bahar 20, s. 83-107.
• Çelebi, N. (2010), Kıbrıs Türk Ağızlarında Dil İlişkisi İzleri, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, İstanbul.
• Eker, S. (2006), “Türk Dili Tarihinde Bir Dilbilimsel Temas Bölgesi Olarak Diyarbakır”, Osmanlıdan Cumhuriyete 2. Uluslararası Diyarbakır Sempozyumu, 15-17 Kasım 2006, (Editörler) B. Yediyıldız ve K. Tomenendal, (Osmanlıdan Cumhuriyete 2. Uluslararası Diyarbakır Sempozyumu, Ankara: Diyarbakır Valiliği ve TKAE, s. 91-110).
• Eren, H. (1999), Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü, Bizim Büro Basım Evi, Ankara.
• Erkınay, H. K. (2012), “Çok Dillilik ve Mardin Örneği”, Şarkiyat Araştırmaları Derneği, II. Sosyal Bilimler Genç Araştırmacılar Sempozyumu, Diyarbakır, 24-25 Nisan 2010. (II. Sosyal Bilimler Genç Araştırmacılar Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Diyarbakır, s. 275-284).
• Eyuboğlu, İ. Z. (2017), Türk Dilinin Etimoloji Sözlüğü, Say Yayınları, İstanbul.
• Gülensoy, T. (1975), “Yaşayan Farsça ve Arapça’daki Kelimeler Üzerine Notlar”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, Cilt 21, s. 127-157.
• İşler, E. ve Özay, İ. (2008), Türkçe-Arapça Kapsamlı Sözlük, Fecr Yayınları, Ankara.
• Jastrow, O. (2006), “Arabic Dialects in Turkey- Towards a Comparative Typology”, Workshop on Turkish Dialects, Orient-Institut, 19-20 November 2004, Türk Dilleri Araştırmaları, C. 16., p. 153- 164.
• Johanson, L. (1998), “Code-Copying in Irano-Turkic”, Language Sciences, Vol. 20, No. 3, p. 325-337.
• Karaağaç, G. (2002), Dil, Tarih ve İnsan, Akçağ Yayınları, Ankara. Karaağaç, G. (2004), Türkçenin Dünya Dillerine Etkisi, http://turkoloji.cu.edu.tr/YENI%20TURK%20DILI/karaagac_01.pdf (Erişim Tarihi: 17.03.2019).
• Karahan, L. (1996), Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• Kaymaz, Z. (2007), “Arapçaya Giren Türkçe Kelimelerin Arapça Kurallarla Çokluk Şekilleri Üzerine”, Number:http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.80. Studies/Türkoloji
• Araştırmaları, Volume 2/2: 404-409, Doi
• Kaymaz, Z. (2011), “Türkçenin Arapçaya Etkileri”, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 6/1 Winter: 69-73. Kayra, E. (2004), “Lehçe Bilimi ve Dil Haritaları”, http://turkoloji.cu.edu.tr/DILBILIM/kayra_01.pdf: 299-306 (Erişim Tarihi: 05.05.2013).
• Korkmaz, Z. (2010), Gramer Terimleri Sözlüğü, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• König, G. (1985), “Toplum Dilbilimin Tarihsel Dilbilime Katkıları”, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat http://www.edebiyatdergisi.hacettepe.edu.tr/198532GurayKonig.pdf (Erişim Tarihi: 10.05.2013). Dergisi, Cilt 3, 2: 33-42.
• Kuş, B. ve Akdağ S. (2012), “Bazı Arap Lehçelerinde Kullanılan Türkçe Sonekler Üzerine Yeni Bir İnceleme”, Turkish Studies International Periodical Forthe Languages, Literature and History of Turkish Number:http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.2771. Turkic Volume 7/1: 1567-1582, Doi
• Mutçalı, S. (2004), Türkçe-Arapça Sözlük, Dağarcık Yayınları, İstanbul.
• Nalbant, M. V. (2007), “Anadolu Ağızlarında Beddua Olarak Kullanılan Kızıl Kurt ve Kızzırkot Sözcükleri ve Bu Sözcüklerin Kökeni Üzerine Bazı Düşünceler”, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, Cilt 4, 4: 45-52, http://mtad.humanity.ankara.edu.tr/IV-4Aralık2007.php.
• Nalbant, M. V. (2009), “Çok Dillilik ve Taşıyıcı Dil Kavramları Bağlamında Siirt Merkez Ağzı ve Bazı Türkçe Sözcüklerin Durumu”, Turkish Studies International Periodical Forthe Languages, Literature Number:http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.745. of Turkish or Turkic Volume 4/3: 1606-1621, Doi
• Nişanyan, Sevan, http://www.nisanyansozluk.com (Erişim Tarihi: 10.02.2019).
• Polat, İ. E. (2018), “Başka Dilde Yaşamak: Arap Dilinde Yaşayan Türkçe Kelime ve Yapılar”, Dil Araştırmaları, Bahar 2018/22, s. 119-133.
• Şayır, M. (2017), Mardin’de Konuşulan Arapça Lehçenin Sesbilgisi Biçimbilgisi ve Sözdizimi Bakımından İncelenmesi, Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, Ankara.
• Şçerbak A. (2011), “Türk-Moğol Dil İlişkileri (Dillerin Birbirinden Etkilenme ve Birbirlerine Karışma Sorunu Üzerine”, (Çev.) Leyla Babatürk, Manas Üniversitesi, Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı: 25. s. 9-32.
• Tietze, A. (2009), Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Sözlüğü I (A-E), Simurg Yayınları, İstanbul.
• Türkçe Sözlük (2011), Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü VIII (1975), Türk Tarihi Kurumu Basımevi
• Yavuz, S. (2009), “Şanlıurfa Karakeçililerinde Dil Değiştirme Süreci”. Turkish Studies International Periodical Forthe Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 4/8: 2358-2368. Doi Number: http://dx. doi.org/10.7827/ TurkishStudies.1047.
• Yeni Tarama Sözlüğü (1983), Düzenleyen Cem Dilçin, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• Yüceol Özezen, M. (2016), “Çukurova Arapçasına Türkçeden Geçmiş Fiil Kökleri”. Ç. Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt 25, Sayı 3, 195-214.
• Zülfikar, H. (1995), Türkçede Ses Yansımalı Kelimeler, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• XIII. Yüzyıldan Beri Türkiye Türkçesiyle Yazılmış Kitaplardan Toplanan Tanıklarıyla Tarama Sözlüğü I A-B (2009), (3. Baskı), Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• XIII. Yüzyıldan Beri Türkiye Türkçesiyle Yazılmış Kitaplardan Toplanan Tanıklarıyla Tarama Sözlüğü VI U-Z (2009), (3. Baskı), Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.