NEHCÜ'L-FERADİS'TE YER ALAN ÖRTMECELER ÜZERİNE

Yıl 2019, Sayı: 23, 79 - 94, 01.12.2019

Yılmaz Akdemir

Öz

Dil kendi kuralları bağlamında sürekli kendini yeniler. Bunu hem yeni sözcük türetme yollarıyla hem de mevcut kelimelere yeni kavram alanları açma yoluyla gerçekleştirir. Bu çerçevede dil, sözcüklerin anlam alanlarını genişleterek kavram karşılıklarını genişletir. Sözcüğün anlam üstlenmesi dilin tarihi ve kültürel serüveni, toplum algısı veya duygusal nedenlerle olmaktadır. Çalışmada daha çok duygusal sebeplerle anlam evreni genişlemiş ve örtmece kategorisine dahil edilen sözcükler üzerinde durulacaktır. İnsan doğası gereği nasıl ki fiziksel olarak tedirgin olduğu ortam ve durumlardan kaçmak isterse manevi olarak da huzursuzluk yaratacak kavramların telaffuzundan da kaçınmıştır. Örtmeceler de genel itibariyle söylenmesinden tedirginlik duyulan, utanılan, korkulan kimi kavramların yerine onların negatif ruhsal etki derecesini düşürecek sözcükler olarak açıklanabilir. Eldeki çalışmada Harezm Türkçesinin söz varlığını önemli oranda kapsayan Nehcü’l Feradis'te yer alan örtmece kelimeler üzerinde durulacaktır. Çalışmada Nehcü’l Feradis örtmece kelimeler yönünden taranmış, bulunan örtmeceler anlam yönünden ele alınıp tasnif edilmeye çalışılmıştır. Tasnif edilen sözcükler eserdeki cümlelerle tanıklanmıştır. Bu noktada incelenen metinde 91 örtmece kelime ve kelime grubu tespit edilmiştir. Bulunan örtmece kelimelerin dillere göre sayısı tablolar halinde verilmiştir

Anahtar Kelimeler

Harezm Türkçesi, Nehcü’l Feradis, örtmece

ABOUT THE EUPHEMISMS IN NEHCU'L-FERADIS

Öz

Language renews itself constantly within the framework of its grammars. This can be done by either the derivation of new words or having a different point of view to existing words. In this framework, the language expands the conceptual meaning of words by expanding their meaning fields. Assuming the meaning of the word. The meaning of the word comes from the historical and cultural adventure of the language, the perception of society or emotional reasons. In the study, mostly for emotional reasons, the universe meaning is expanded and the words included in the euphemism category will be emphasized,just as human beings, by nature, want to escape from environments and situations where he is physically anxious, he has also avoided the pronunciation of concepts that will create spiritual unrest. Coverings are generally said to beuneasiness, embarrassment, fear can be explained as words to reduce their negative mental effect instead of some concepts. The present study will focus on the euphemism in Nehcü’lFeradis, which covers the vocabulary of Khwarezm Turkish. In this study, Nehcü’lFeradis was searched for euphoric words, The coverings found were analyzed in terms of meaning and tried to be classified, The classified words are witnessed by the sentences in the work. At this point, 91 euphemisms and word groups were identified in the text examined. The number of euphemism words by languages is given in table

Anahtar Kelimeler

Harezm Turkish, Nehcü’l Feradis, euphemism

Kaynakça

• Aksan, D. (1995), Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim, TDK Yay., Ankara.
• Aktan, B. (2017), Nehcü’l-Ferâdîs Cennetlerin Açık Yolu, TDK Yay., Ankara
• Arık, D. (2010), “Türk Halk İnanışlarında Örtmece ve Gerçeği Gizleme İle İlgili Uygulamalar: Doğum ve Ölüm Örneği” Dini Araştırmalar, Ocak-Haziran, Cilt: 13, Sayı: 36, 1-20.
• Arslan Erol, H. (2008), “Tabu (Taboo) ve Kelimelerin Anlam Alanlarına Etkisi”, Journal of Turkish Linguistic Volume 2, Number, 1 March, 24-48.
• Ateş, A.O. (1996), “Dilde Tabu ve Örtmecenin Yeri”, Dil Dergisi 49, 16-19.
• Coşar, M. (2010). Türkçede Argonun Örtmeceye Dönüşümü. International Conference on Turkish Linguistic, 15, Szeged.
• Çelik, C. (2011), Türkiye Türkçesinde Örtmece ve Tabu Kelimeler, Doğu Akdeniz Üniversitesi Öğretim ve Araştırma Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kuzey Kıbrıs.
• Demirci, K. (2014), “Örtmece (Euphemism) Kavramı Üzerine”, Milli Folklor, Sayı 77, Bahar, Ankara.
• Doğan, A. (2013), Büyük Türkçe Sözlük, Akçağ Yay., Ankara.
• Eraslan, K. (2010), Mecalisü’n-Nefais (Giriş-Metin-Çeviri- Notlar), TDK Yay., Ankara.
• Ergin, M. (2008), Dede Korkut Kitabı I, TDK Yay., Ankara.
• Ergun, P. (2013), “Türk Kültüründe Ölümle İlgili Bazı Terimler” Millî Folklor, Yıl:25, Sayı:100.
• Freud, S. (2012), Totem ve Tabu, Say Yay., Ankara.
• Güngör, A. (2006), “Tabu-Örtmece (Euphemism) Sözler Üzerine”, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi.Sayı 29, Erzurum, s. 69-93.
• Hikmet, T. (1983), “Totem, Totemizm ve Tabu Üzerine Yeni Araştırmalar”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Ankara, S. 26.
• Karaağaç, G. (2012), Türkçenin Dil Bilgisi, Akçağ Yay., Ankara.
• Karabulut, Ferhat ve Ospanova, Gülmira (2011), “Örtmece Söz Mantığı ve Örtmecenin Kazak Türkçesinde Kullanımı Üzerine Bir Değerlendirme” IV. Uluslararası Türkoloji Kongresi Bildirileri, 13-14 Mayıs 2011, Hoca Ahmet Yesevi Üniversitesi,Türkistan / Kazakistan, s. 58-68.
• Koç, A. (2010), “Hastalık İsimlerinde Örtmece”, Türk Dünyası Araştırmaları, Sayı: 188, Ekim, 77-94.
• Kuyma, E. (2015), “Harezm Dönemi Türkçesi Eserlerine Genel Bir Bakış”, Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Yıl 8, Sayı 1, Haziran, 367-383.
• Mengüşoğlu, T. (1976), Fenomenoloji ve Nicolai Hartmann, İstanbul Üniversitesi Yay., İstanbul.
• Ospanova, G. (2014), Türkiye Türkçesinde Örtmeceler, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Kayseri.
• Türkçe Sözlük (2005), TDK Yay., Ankara.
• Üstüner, A. (2009), “Örtmece Sözlerle İlgili Terimler”, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkis, Volume 4/8, Fall, 166-176.