KUMMÎ TEFSİRİNDE NÜZÛL SEBEBİ EMEVİLER OLDUĞU İDDİA EDİLEN ÂYETLERİN DEĞERLENDİRİLMESİ

Yıl 2020, Sayı: 25, 225 - 237, 19.10.2020

Mehmet Yusuf Haklı

Öz

Ebû’l-Hasen Alî b. İbrâhîm b. Hâşîm el-Kummî’nin te’lif ettiği Tefsiru’l-Kummî adlı eseri, Şia’nın önemli kaynaklarından biridir. Müellif bu eserinde, Şia’ya ait birçok kavrama Kur’ân’dan delil bulmaya çalışmıştır. Eserinde imamet hilafet , ismet, rec’at, takiyye ve mehdilik gibi kavramları, Şia düşüncesine uygun Kur’ânî bir zemine oturtmaya çalışan Kummî, eserinde esbabü’n-nüzûl rivayetlerinde de mezhebi yönelimden kendini kurtaramamıştır. Tefsiru’lKummî’de bütün esbâbü’n-nüzûl rivayetlerini ele alıp değerlendirmek bir makalenin sınırlarını bir hayli aşabilecek boyuttadır. Dolayısıyla konuyu spesifik olarak ele almak, müellifin sebeb-i nüzûl telakkisi hakkında, bizde bir kanaat oluşturacaktır. Bu bağlamda, Hz. Ali’nin mensup olduğu Kureyş kabilesi ile Hz. Muaviye’nin mensup olduğu Ümeyye Oğulları Emevîler arasında yıllarca süregelen mücadelenin, Kummî’nin tefsirinde yer alan yansımasını ele aldık. Konuyla alakalı âyetleri tespit ederek Kummî’nin bu âyetlerle ilgili aktardığı rivayetleri ve yaptığı değerlendirmeleri, Şiî olmayan müfessirlerin tefsirleriyle ve esbâbü’n-nüzûl kaynaklarıyla karşılaştırarak tahlil ettik. Böylece Kummî’nin nüzûl sebepleri hakkındaki kanaatini ortaya koymaya çalıştık

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Kummî, Emevîler, Şia

EVALUATION OF THE VERSES OF WHICH THE REASON FOR DESCENT IS THE UMAYYADS IN THE KUMMI TAFSIR

Öz

Written by Abu’l-Hasen b. Ibrahim b. Haşim al-Kummi, the work titled Tefsiru'l-Kummî Interpretation of Kummi is one of the important sources of Shia. In this work, he tried to find evidence from the Qur'an of many concepts belonging to Shia. Kummi, who tried to use concepts such as imamiyya caliphate , ismet, rec'at, taqiyya, and mahdiyya in a Qur'anic ground, could not save himself from the sect of orientation in his work. Considering and evaluating all the stories of the reasons of descent of verses in Tefsiru'l-Kummi in an article is not possible. Therefore, to deal with the subject in a specific way will constitute an opinion about the author's reasoning. In this context, in the commentary of Kummi, we discussed the effect of the struggle that continued before and after Islam between the Hashemite branch of the Qurayshi tribe of which Caliph Ali was a member and the branch of the descendants of the Umayyad of which Muaviye was a member to the rumors of the reasons of the descent of the verses. By determining the verses related to the subject, we analyzed Kummi's narrations and evaluations about these verses by comparing them with the interpretations of non-Shiite communicators and the sources of the reasons of descent. Thus, we tried to reveal Kummî's opinion about the reasons for the descent

Anahtar Kelimeler

Interpretation, al-Kummi, Umayyads, Shia

Kaynakça

• Alimler Heyeti, (1393/1973), et-Tefsîru’l-Vesît li’l-Kur’âni’l-Kerîm, el-Hey’etu’l-Ammetu li Şuûni’l-Metâbii’l-Emiriyye, by.
• Ateş, Süleyman, (1972), “İmamiyye Şîasının Tefsir Anlayışı”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. 20. s. 147-172.
• Ayâzî, Seyyid Muhammed Alî, (1373), el-Müfessirûn: Hayatuhum ve Menhecuhum, Vuzaretu’s-Sekâfeti ve’l-İrşâdi’l-İslamî, Tahran.
• Ayyâşî, Muhammed b. Mesûd, (1370), Tefsîru’l-Ayyâşî, (thk. Hâşim er-Resûlî), Mektebetü’l-İlmiyyeti’l-İslâmiyye, Tahran.
• Beğavî, Ebû Muhammed el-Huseyn b. Mesûd b. Muhemmed b. el Ferrâ, (1420), Me’âlimu’t- Tenzîl, /thk. Abdurrezzâk el-Mehdî), Dâru İhyâu Turasi’l-Arabî, Beyrut.
• Beydâvî, Nasiruddin Abdullah b. ‘Umer b. Muhammed, (1418), Envâru’t-Tenzil ve Esrâru’t-Te’vil, (thk. Muhammed Abdurrahman el-Mar’aşli), Daru İhyai’t-Turasi’l-Arabi, Beyrut.
• Cerrahoğlu, İsmail, (2014), Tefsir Tarihi, 6. Baskı, Fecr Yay., Ankara.
• Cerrahoğlu, İsmail, (2007), Tefsir Usûlü, 16. Baskı, (Ankara: TDV Yay., Ankara.
• Cevzî, Cemaluddin Ebu’l-Ferec Abdurrahman, (1422), Zâdu’l-Mesîr fi İlmi’t-Tefsir, (thk. Abdurrezzak el-Mehdî), Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, Beyrut.
• Dâvudî, Hâfîz Şemsuddîn Muhammed b. Alî b. Ahmed, (1392/1982), Tabâkatü’l- Müfessirîn, (thk. Alî Muhammed Ömer), Mektebetü’l-Vehbe, Kahire.
• Demirci, Muhsin, (2013), Tefsir Usulü, 25. Baskı, İFAV, İstanbul.
• Ebû Hayyân, Muhammed b. Yûsuf b. Alî b. Yûsuf b. Hayyân Esîru’d-Dîn, (1420), el-Bahru’l- Muhît fî’t-Tefsîr, (thk. Sıdkî Muhammed Cemîl), Dâru’l-Fikr, Beyrut.
• Ebû’l-Hasen Alî b. Ahmed b. Muhammed b. Ali el-Vâhidî, (1430), et-Tefsiru’l-Besît, (thk. İmam Muhammed b. Suûd Üniversitesi Doktora Tezi), İmadetu’l-Bahsi’l-İlmî, Suûd-i Arabistan.
• Ebû Zehra, Muhammed, (ts.), İslâm’da Siyasi İtikadi ve Fıkhi Mezhepler Tarihi, (trc. Hasan Karakaya, Kerim Aytekin), Hisar Yay., İstanbul.
• Fîrûzâbâdî, Mecduddîn Ebû Tâhir Muhammed b. Ya’kûb, (ts.), Tenvîru’l-Mikbâs min Tefsîr-i İbn Abbâs, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Lübnan.
• Habibov, Aslan, (2007), İlk Dönem Şii Tefsir Anlayışı, Yayınlanmamış Doktora Tezi, AÜSBE, Ankara.
• Hasan, İbrahim Hasan, (2011), Siyasi-Dini-Kültürel-Sosyal İslam Tarihi, (trc. İsmail Yiğit, Sadreddin Gümüş), Kayıhan Yay., İstanbul.
• Hâzîn, A’lâuddîn Alî b. Muhammed b. İbrahim b. Ömer eş-Şeyhî Ebû’l-Hasen, (1415), Lübâbu’t-Te’vil fî meânî’t-Tenzîl, (thk. Muhammed Ali Şahin), Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut.
• Hizmetli, Sabri, (1995), Başlangıcından İlk Dört Halife Devri Sonuna Kadar İslâm Tarihi, 2. Baskı, Yeni Çağ Yay., Ankara.
• İbn Atiyye el-Endelusî, Ebû Muhammed Abdulhakk b. Ğâlib b. Abdurrâhman b. Temmâm, (1422), el-Muharreru’l-Vecîz fî Tefsîri’l-Kitâbi’l-Azîz, (thk. Abdüsselâm Abdüşşafî Muhammed), Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut.
• İbn Cüzey el-Kelbî, Ebû’l-Kâsım Muhammed b. Ahmed b. Muhammed b. Abdullah, (1416), et-Teshîl li Ulumi’t-Tenzîl, (thk. Abdullah el-Hâlidî), Şirketu Dâru’l-Erkâm b. Ebî’l-Erkâm, Beyrut.
• İbn Ebû Zemenîn, Ebû Abdullah Muhammed b. Îsâ b. Muhammed, (1423/2002), Tefsîru’l- Kur’âni’l-Azîz, (thk. Ebû Abdullah Huseyn b. Ukkâşe, Muhammed b. Mustafâ el-Kenz), el- Fârûku’l-Hâdise, Kahire.
• İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ İsmail, (1419), Tefsiru’l-Kur’âni’l-Azîm, thk. Muhammed Huseyn Şemsuddin, Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut
• Karacelil, Süleyman, (2010), “Müfessirin Kur’an’ı Tefsirinde Etkili Unsurlar ve Müfessirin Yönteminin Tespiti” Tarihten Günümüze Kur’an’a Yaklaşımlar, (Ed. Bilal Gökkır vd.), İlim Yayma Vakfı Kur’an ve Tefsir Akademisi, İstanbul.
• Kâşânî, Muhammed b. Şâh Murtazâ el-Feyz, (1415), Tefsîru’s-Sâfî, (thk. Huseyn el-A’lâmî), 3. Baskı, Mektebetu’s-Sadr, Tahran.
• Kâşânî, Muhammed b. Şâh Murtazâ el-Feyz, (1418), el-Asfâ fî Tefsîri’l-Kur’ân, (thk. Muhammed Rızâ eb-Nimetî), Merkezu’n-Neşr, Kum.
• Kummî, Alî b. İbrahim, (1404), Tefsiru’l-Kummî, (thk. el-Musavî el-Cezâirî), 3. Baskı, Dâru’l-Kütüb, Kum.
• Kurtûbî, Ebû Abdullâh Muhammed b. Ahmed b. Ebîbekr Şemsuddîn, (1384/1964), el-Câmi’ li Ahkami’l-Kur’ân, (thk. Ahmed el-Berdunî, İbrahim Etfiş), Dâru’l-Kütubi’l-Mısriyye, Kahire.
• Ma’rife, Muhammed Hâdî, (1998), et-Tefsîr ve’l-Mufessirûn fî Sevbihi’l-Kaşib, el- Câmiatu’r-Ridaviyye li’l-Ulumi’l-İslâmiyye, by.
• Mekkî b. Ebî Tâlib, Ebû Muhammed, (1429/2008), el-Hidâye ilâ Büluği’n-Nihâye, Mecmuatu Buhûsi’l-Kitâbi ve’s-Sünne, by.
• Muhammed Reşîd b. Alî Rızâ, Tefsiru’l-Menâr, (1990), el-Hey’etu’l-Mısriyyetu’l-Ammetu li’l-Kitâb, Mısır.
• Mukâtil b. Süleymân, Ebû’l-Hasen b. Beşîr el-Ezdî, (1423), Tefsiru Mukâtil b. Süleymân, (thk. Abdullâh Mahmûd Şehâte), Dâru İhyâi’t-Türâs, Beyrut.
• Necâşî, Ebu’l-Abbas b. Ali, (1408/1988), Ricâlu’n-Necaşî: Ehadu’l-Usuli’r-Ricâliyye, (thk. Muhammed Cevvad en-Nai’nî), Darü’l-Edva, Beyrut.
• Nesefî, Ebû’l-Berekât Abdullah b. Ahmed, (1998), Medâriku’t-Tenzîl ve Hakâiku’t-Te’vîl, (thk. Yusuf Ali Budeyvî), Daru’l-Kelimi’t-Tayyib, Beyrut.
• Nisâburî, Necmuddîn Mahmûd b. Ebi’l-Hasen b. el-Huseyn, (1415), Îcâzu’l-Beyân an Meâni’l-Kur’ân, (thk., Hanîf b. Hasen el-Kâsimî), Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, Beyrut.
• Nisâburî, Necmuddîn Mahmûd b. Ebi’l-Hasen b. el-Huseyn, (1419/1998), Bahiru’l-Burhân fî Meânî Müşkilâti’l-Kur’ân, (thk. Saadet bnt. Salih Babekî), Câmiâtu Ümmi’l-Kurâ, Mekke.
• Nu’mânî, Ebû Hafs Sirâcuddîn Ömer b. Alî b. Adil el-Hanbelî, (1419/1988), el-Lübâb fi Ulûmi’l-Kurân, (thk. Adil Ahmed Abdulmevcûd, Ali Muhammed Muavviz), Daru’l-Kütübi’l- İlmiyye, Beyrut.
• Nuveyhiz, Adil, (1403/1983), Mu’cemu’l-Mufessirîn min Sadri’l-İslâm hatta’l-Asri’l- Hadır, Muessesetu Nuveyhizi’s-Sekafiyye, Beyrut.
• Onat, Hasan, (2013), İslâm Mezhepler Tarihi, 2. Baskı, (Ed. Hasan Onat ve Sönmez Kutlu), Grafiker, Ankara.
• Öner, Abdulkerim, (2019), Beytülmâl Devlet Hazinesi, Siyer Yayınları, İstanbul.
• Râzî, Ebû ‘Abdullah Muhammed b. Ömer b. el-Hasen el-Huseyn Fahruddîn, (1420), Mefâtihu’l-Gayb, Dâru İhyâi Türâsi’l-‘Arabî, Beyrut.
• Rızâ, Muhammed Reşîd b. Alî, (1990), Tefsiru’l-Menâr, el-Hey’etu’l-Mısriyyetu’l-Ammetu li’l-Kitâb, Mısır.
• Sa’lebî, İshâk Ahmed b. İbrâhim, (1422/2002), el-Keşf ve’l-Beyân an Tefsîri’l-Kur’ân, (thk. Muhammed b. Aşûr), Dâru İhyâi’t-Tütâsi’l-Arabî, Beyrut.
• Sarıçam, İbrahim, (2015), Emevî-Hâşimî İlişkileri- İslâm Öncesinden Abbâsîler Kadar, 4. Bskı, TDV. Yayınları, Ankara.
• Semerkandî, Ebû’l-Leys Nasr b. Muhammed b. Ahmed b. İbrahîm, (ts.), Bahru’l-Ulûm, by.
• Süyûtî, Abdurrahmân b. Ebî Bekr Celâluddîn, (ts.), Lübâbu’n-Nükûl fî Esbâbi’n-Nüzûl, Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut.
• Süyûtî, Abdurrahmân b. Ebî Bekr Celâluddîn, (1394/1974), el-İtkân fî Ulûmi’l-Kur’ân, (thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim), Mısır: el-Hey’etu’l-Mısriyyetu li’l-Kitâb, Mısır.
• Süyûtî, Abdurrahmân b. Ebî Bekr Celâluddîn, (ts.), ed-Dürrü’l-Mensûr, Daru’l-Fikr, Beyrut.
• Sümâlî, Ebû Hamza Sâbit b. Dînâr, (1420), Tefsîru’l-Kur’âni’l-Kerîm, Dâru’l-Müfîd, Beyrut.
• Şehristânî, Ebû’l-Feth Muhammed b. Abdulkerim b. Ebûbekr Ahmed, (ts.), el-Milel ve’n- Nihal, Müessesetü’l-Halebî, Halep.
• Şeybânî, Muhammed b. Alî Nakî, (1417), Muhtasaru Nehcü’l-Beyân, Daru’l-Üsve, Tahran.
• Taberî, İbn Cerîr, (1420/2000), Câmiu’l-Beyân fî Te’vili’l-Kurân, (thk. Ahmed Muhammed Şâkir), Müessesetü’r-Risâle, by.
• Vâhidî, Ebû’l-Hasen Alî b. Ahmed b. Muhammed b. Ali, (1415), el-Vecîz, (thk. Safvân Adnân Davûdî), Daru’l-Kalem, Beyrut.
• Vâhidî, Ebû’l-Hasen Alî b. Ahmed b. Muhammed b. Ali, (1415/1994), el-Vesît fî Tefsîri’l- Kur’âni’l-Mecîd, (thk. eş-Şeyh Adil Ahmed Abdulmevcud vd.), (Lübnan: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Lübnan.
• Vâhidî, Ebû’l-Hasen Alî b. Ahmed b. Muhammed b. Ali, (1992), Esbâbu’n-Nüzûl, (thk. Asım b. Abdu’l-Muhsin el-Humeydân), Daru’l-İslâh, Dimâm.
• Yagır, Mehmet Yusuf, (2016 Güz), “İlk Üç Sûredeki Bazı Ayetler Bağlamında Müfessir Kummî’nin Şiî Eksenli Yorumları”, Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S. 14/2, ss. 163-182.
• Yiğit, İsmail, (1995), “Emevîler”, DİA, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara.
• Zehebî, Şemsuddîn Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Osman b. Kaymâz, (1382/1963), Mîzânu’l-İ’tidâl fî Nakdi’r-Ricâl, (thk. Ali Muhammed el-Becâcî), Dâru’l-Ma’rife, Beyrut.
• Zemahşerî, Ebû’l-Kasım Mahmud b. ‘Umer, (1407), el-Keşşâf an Hakâiki Ğavâmidi’t- Tenzîl ve Uyûni’l-Ekâvîl fi Vucuhi’t-Te’vîl, 3. Baskı, Daru’l-Kitabi’l-Arabî, Beyrut.