KEMALİST KADINLARDAN KEMALİST FEMİNİSTLERE, ERKEN CUMHURİYET DÖNEMİ’NDEN 90’LI YILLARA: KEMALİST KADIN HAREKETİ ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2021, Sayı: 26, 267 - 288, 25.02.2021

Ayşem Sezer Şanlı

Öz

Kemalist modernleşmenin temel dinamiklerinden biri kadın özgürleşmesidir. 1980’den sonra Türkiye’de
feminizmin gelişmesiyle, Türk modernleşmesinin “kadın” karakteri sorgulanmaya başlanmıştır. Kadınlara haklarının bir
lütuf olarak bahşedilmesi ya da kadınların mücadele ederek bu hakları kazanması tartışmanın ana eksenidir. Özellikle,
“Türk Kadınlar Birliği” etrafında örgütlenen kadınların mücadelesi araştırma konusu edilmiş, aydınlanmacı
modernleşmenin kadın özgürleşmesine çizdiği sınırlar sorgulanmıştır. Bu döneme kadar, Atatürk’e minnet dolu bir
çizgide ilerleyen Kemalist kadınlar, 1980’den sonra Kemalist feministlere dönüşmüşler; Cumhuriyeti ve laik düzeni
korumakla kendilerini vazifelendirmişlerdir. Bu çalışma, erken Cumhuriyet döneminden 2000’lerin başına uzanan süreçte
Kemalist kadın hareketinin karakterini incelemektedir. Çalışmada, Kemalist kadınların tutum ve davranışlarında yer alan
süreklilik ve benzerliklerin altı çizilmekte, Kemalizm’in kadın hareketi ile nasıl ilişkilendiği ele alınmaktadır. Bu
kapsamda çalışma, erken Cumhuriyet dönemi, kadın hareketinin suskunluk dönemi olan 1935-1980 dönemi ve farklılık
feminizmlerinin açığa çıktığı 1990’lı yılları temel alarak Kemalist kadınların toplumsal hareketini incelemektedir.

Anahtar Kelimeler

Modernleşme, Devlet Feminizmi, Kemalist Kadın Hareketi, Kemalist Feminizm.

Kaynakça

• Ahmad, Feroz (2006), Bir Kimlik Peşinde Türkiye, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
• Akın, Rıdvan (2000), Türkiye Siyasal Tarihi 1908-2000, XII Levha Yayıncılık, İstanbul. Akis Yasemin - Özakın Ülkü - Sancar Serpil (2009), “Türkiye’de Feminizm ve Kadın Hareketi”, Cogito, Sayı: 58, s. 245-259.
• Aksoy, Murat (2005), Başörtüsü-Türban: Batılılaşma-Modernleşme, Laiklik ve Örtünme, Kitap Yayınevi, İstanbul.
• Akşin, Sina (2007), Kısa Türkiye Tarihi, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul. Anderson, Benedict (2007), Hayali Cemaatler. Milliyetçiliğin Kökenleri ve Yayılması, (Çev. İskender Savaşır), Metis Yayınları, İstanbul. Arat, Necla (1996), “Women’s Studies in Turkey”, Women’s Studies Quarterly, Cilt: 24, Sayı: 1, s. 400-411.
• Arat, Yeşim (1998), “Türkiye’de Modernleşme Projesi ve Kadınlar”, Türkiye’de Modernleşme ve Ulusal Kimlik, (Editörler: Sibel Bozdoğan ve Reşat Kasaba), Türk Tarih Vakfı Yayınları, İstanbul, s. 82-98.
• Arat, Yeşim (2011), “Çekişme ve İşbirliği: Türkiye’de Kadınların Güçlenme Mücadeleleri”, Türkiye Tarihi 1839-2010, Modern Dünyada Türkiye, (Editör: Reşat Kasaba), Kitap Yayınevi, İstanbul, s. 415-451.
• Arat, Yeşim (2014), “1980’ler Türkiye’sinde Kadın Hareketi: Liberal Kemalizm’in Radikal Uzantısı”, Türk Siyasal Hayatı. Türkiye’de Politik Değişim ve Modernleşme, (Editörler: Ersin Kalaycıoğlu ve Ali Yaşar Sarıbay), Sentez Yayınları, Ankara, s. 573-591.
• Atılgan, Gökhan (2015a), “1950-1960 Tarımsal Kapitalizmin Sancağı Altında”, Osmanlı’dan Günümüze Türkiye’de Siyasal Hayat, (Editörler: Gökhan Atılgan, Cenk Saraçoğlu ve Ateş Uslu), Yordam Kitap, İstanbul, s. 393-510.
• Atılgan, Gökhan (2015b), “1960-1971 Sanayi Kapitalizminin Şafağında”, Osmanlı’dan Günümüze Türkiye’de Siyasal Hayat, (Editörler: Gökhan Atılgan, Cenk Saraçoğlu ve Ateş Uslu), Yordam Kitap, İstanbul, s. 521-651.
• Berktay, Fatmagül (2007), “Doğu ile Batı’nın Birleştiği Yer: Kadın İmgesinin Kurgulanışı”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce- Cilt III Batıcılık ve Modernleşme, (Editörler: Tanıl Bora ve Murat Gültekingil), İletişim Yayınları, İstanbul, s. 275-286.
• Berktay, Fatmagül (2013), “Feminist Teoride Açılımlar”, Toplumsal Cinsiyet Çalışmaları, (Editörler: Yıldız Ecevit ve Nadide Karkıner), Anadolu Üniversitesi Açık öğretim Fakültesi Yayınları, Eskişehir, s. 2-23.
• Birkalan Gedik, Hande (2009), “Türkiye'de Feminizmi ve Antropolojiyi Yeniden Düşünmek: Feminist Antropoloji Üzerine Eleştirel Bir Deneme”, Cogito, Sayı: 58, s. 285-339.
• Birkalan Gedik, Hande (2011), “Feminist Hareketler”, Yeni Toplumsal Hareketler, (Editörler: Bilhan Kartal ve Belkıs Kümbetoğlu), Anadolu Üniversitesi Yayınları, Eskişehir, s. 106- 122.
• Bora, Tanıl (2009), “Türkan Saylan: Bir İstisna”, Birikim, Sayı: 242, s. 3-7. Bora, Tanıl (2016), Cereyanlar: Türkiye’de Siyasi İdeolojiler, İletişim Yayınları, 2016.
• Börklüoğlu, Levent (2019), Tanzimat’tan Günümüze Türk Siyasal Hayatı, Dora Yayınları, Bursa.
• Budak, Canan (2018), “Türkiye’de Feminist Hareketin Dünü ve Yarını”, Journal of Business in the Digital Age, Sayı: 1, s. 38-50.
• Bulut, Ayça (2002), Kemalist Dönem Toplumsal Cinsiyet Politikası ve Kadın Hareketi Çerçevesinde Sabiha Sertel Üzerine Bir İnceleme, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• Caporal, Bernard (2000a), Kemalizm Sonrasında Türk Kadını I, (Çev. Ercan Eyüboğlu), Çağdaş Yayıncılık, İstanbul.
• Caporal, Bernard (2000b), Kemalizm Sonrasında Türk Kadını II, (Çev. Ercan Eyüboğlu), Çağdaş Yayıncılık, İstanbul.
• Caporal, Bernard (2000c), Kemalizm Sonrasında Türk Kadını III, (Çev. Ercan Eyüboğlu), Çağdaş Yayıncılık, İstanbul.
• Cizreli, Bahattin (2015), Türkiye’de Çağdaşlaşma Ekseninde Başörtüsü: Sorunlar ve Kazanımlar, Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• Çağatay, Selin (2008), Kemalizm ya da Kadınlık: Çağdaş Kadının Başörtüsüyle İmtihanı, İstanbul Bilgi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.