DÜNE ÖVGÜ GÜNE YERGİ BAĞLAMINDA DİVAN ŞAİRİNİN ADALET VE MAZİ ARAYIŞI

Yıl 2021, Sayı: Özel Sayı - Prof. Dr. Halil ÇEÇEN'e Armağan, 190 - 218, 30.12.2021

Murat Öztürk

Öz

İnsanı diğer canlılardan ayıran en önemli özelliklerinden biri de zaman tasavvuruna sahip olmasıdır. An’da yaşayan insan, bir yandan geçmişe dönüp hafızasını yoklar; diğer yandan gelecekle ilgili hayaller kurup beklentiye girer. Onun yaşadıkları zamana yüklediği anlamı etkiler. Şairler-yazarlar ise bu hâli farklı duygular ve üsluplarla işler. Türlü psikolojik hâller, dış çevrede görülen sıkıntılar ve mutluluk vermeyen ortamlar şairi devirden hoşnutsuzluğa iter. Daha adil, daha keyifli ve huzurlu geçmiş arayışına sevk eder. Klasik Türk şiirinde de kimi şairler hayat tecrübelerine ve duygusal hâllerine göre bulundukları zamandan hoşnut olmayıp maziye duydukları özlemi kaleme almışlardır. Bu çalışmada şahsi veya toplumsal sebepler ve kaygılardan dolayı maziye övgü, hâl’e yergi içeren metinler konu edilmiştir. Bu bakımdan metinlerin hiciv ve methiye tarzlarına dair içerikleri de dikkate alınmıştır. Bu metinlerde geçmişin meşhur ve aranan şahsiyetlerine telmihler yapılmış; zaman yer yer tarih bilgisi ve bilinci dâhilinde tasavvur edilmiştir. Tespit ettiğimiz bu şiirlerin on yedinci asırda arttığı, toplumsal çözülme ve devlet idaresindeki başarısızlıkların maziye dönme arzusunu kabarttığı müşahede edilmiştir. Bu bakımdan şiirlerin tarihsel bağlamlarına da kısmi göndermeler yapılmıştır. Bu şiirlerin üretim süreci ve şairi bu temaya çeken hususlara temas edilmiştir. Şiir metinlerinin anlam çerçeveleri verilmeye çalışılmış, divan şiirinin tarihî hadiselere ayna tutabileceği örneklendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

mazi, hiciv, methiye, IV. Murat, divan şiiri.

THE SEARCH FOR THE PAST AND JUSTICE OF THE DIVAN POETS IN THE CONTEXT OF PRAISE FOR THE PAST AND SATIRE FOR DAY

Öz

One of the most important features that distinguishes human beings from other living things is that they have the concept of time. The person living in the moment, on the one hand, goes back to the past and probes his memory; on the other hand, he dreams about the future and enters into expectations. It affects the meaning that he attaches to the time they live. Poets/writers, on the other hand, handle this situation with different emotions and styles. Various psychological states, troubles in the external environment and unsatisfactory environments push the poet to discontent with the period. It leads to a search for a fairer, more pleasant and peaceful past. In Classical Turkish poetry, some poets wrote down their longing for the past, being dissatisfied with their time, according to their life experiences and emotional states. In this study, texts containing praise for the past and satire for the past due to personal or social reasons and concerns are discussed. In this respect, the contents of the texts regarding the styles of satire and eulogy were also taken into account. In these texts, references were made to the famous and sought-after figures of the past, and they were conceived from time to time within the knowledge and consciousness of history. It has been observed that these poems that we have identified increased in the seventeenth century, and the social disintegration and failures in the state administration increased the desire to return to the past. In this respect, partial references have been made to the historical contexts of the poems. The production process of these poems and the issues that attract the poet to this theme have been touched upon. The meaning frames of the texts of the poems have been tried to be given and it has been exemplified that the divan poetry can hold a mirror to the historical events.

Anahtar Kelimeler

past, satire, eulogy, IV. Murat, divan poetry

Kaynakça

• AKKUŞ Metin (1993). Nef’î Divanı, Akçağ yayınları, Ankara.
• BANARLI, nİHâD sâMİ (2001). Resimli Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: MEB Yayınları.
• BAYKAL, Sıtkı (1999). Peçevi İbrahim Efendi Peçevi Tarihi. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• BEKTAŞ, Ekrem (2009). Kaşki Redifli Gazeller Üzerine Bir Değerlendirme. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 4/2 Winter 2009
• BEYATLI, Yahya Kemal (1995). Kendi Gök Kubbemiz. İstanbul: MEB yayınları.
• BİLKAN Ali Fuat (1997). Nâbî Divanı. İstanbul: MEB yayınları.
• CANATAK, Abdulmecit (2001). Cumhuriyet Devri Türk şiirinde Tarih teması (1923-1960). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, doktora tezi. İstanbul. CANIM, Rıdvan; Latifi, Tezkiretü’ş-Şu’ârâ ve Tabsıratü’n-Nuzamâ (İnceleme-Metin), Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı yay., Ankara, 2010.
• EMECEN, M. Feridun (2016). İmparatorluk Çağının Osmanlı Sultanları II, II. Selim’den Sultan İbrahim’e (1566-1648). İstanbul: İSAM yayınları.
• ÇAVUŞOĞLU, Mehmet (1978). 16. Yüzyılda yaşamış Bir Kadın şair: Nisâyî, Tarih Enstitüsü Dergisi, sayı: IX. 1978.
• ERSOY, Mehmet Akif (2016). Safahat. Eski ve Yeni Harfli Metinler ile Bir arada Karşılaitırmalı Neşir (Edisyon Kritik) ve Ek Olarak safahat dışında Kalmış Şiirlerinden 100 Şiir-3550 Mısra (Haz: M. Ertuğrul Düzdağ). İstanbul: İz Yayınları.
• GÜREL, Rahşan (1999). Enderunlu Vâsıf Divanı. İstanbul: Kitabevi yayınları.
• HAMAMİ, Erdal (2001). Rami Dîvânı,Ankara:Kültür Bakanlığı Yayınları.
• HARMANCI, M Esat, Süheylî Ahmed bin Hemdem Kethudâ, Divan, www.ekitapkulturturizm.gov.tr (erişim tarihi: 28.12.2013)
• İSEN, Mustafa. Künhü’l-Ahbar’ın Tezkire Kısmı, Atatürk Kültür Merkezi Yay., Ankara, 1994.
• İSEN, Mustafa; Mustafa İsen Acıyı Bal Eylemek, Türk Edebiyatında Mersiye, Akçağ yay. Ankara, 1994.
• KAPLAN Mahmut, Manzum Nasihat-namelerde Yer Alan Konular Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, No. 9. Jan. s.181, Konya 2001.
• KILIÇ, Filiz (2018). Meşâ’irü’ş-Şu’arâ. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/59036,asik-celebi-mesairus-suarapdf.pdf?0
• KURNAZ Cemal, Divan Şiiri Yazıları, Akçağ yay., Ankara, 1997.
• KUT Günay, Yazmalar Arasında Eski Türk Edebiyatı Makaleleri, Simurg yay., İstanbul, 2006.
• KUT, Günay (1970). “Veysî’nin Divanında Bulunmayan Bir Kasidesi Üzerine.” Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 1970. Ankara.
• KUTLAR Oğuz, YILDIZ, Ayşe, DURMUŞ, Tuba Işınsu (2018). Dîvân-ı Firâk-ı Esîrî (Sergüzeştnâme-Gazavâtnâme-Pendnâme-Dîvân). https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/60373,divan-i-firak-i-esiripdf.pdf?0
• ÖNTÜRK, Tolga (2021). Klasik Türk Edebiyatında Mizahın Farklı Bir Yönü: Şairin Kendini Alaya Alması. Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 4, 32-47.
• ÖZGÜL, M. Kayahan (2004). Türk Edebiyatında Siyasi Rüyalar. Ankara: Hece Yayınları.
• SUNER (PEKİN), Nermin (1977). Lâtifî Evsaf-ı İstanbul. Baha Matbaası. İstanbul
• ŞEKER, Mehmet; Gelibolulu Mustafa Âlî ve Mevâ’idü’n-Nefais Fî-Kavâ’idi’l-Mecâlis, Ankara: Türk Tarih Kurumu yayınları. 1997.
• ŞEN, A. Tunç, The Dream of a 17th Century Ottoman Intellectual: Veysî and His Habname, degree of master, Sabancı University, Spring 2008.
• TUĞLUK, Mehmet Emin (2018). 17. Yüzyıla Ait Harekeli Bir Eser: Kadiri Muhyiddin’in Manzum Nasihatnamesi (İnceleme-Metin-Sözlük-Özel İsimler Dizini-Tıpkıbasım). Adıyaman Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, doktora tezi. ÜREKLİ, Bayram (1997), “Dördüncü Murad Devrine Dâir Kadızâde’nin Bir Manzûmesi”, Selçuk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Dergisi, 11, 277- 300.
• YILDIRIM, Arzu (2020). 17. Yüzyıl Dîvȃn Şiirinde Zaman (Hâletî [Ö. 1631] - Nef‘Î [Ö. 1635] - Nâ’ilî [Ö. 1666] - Neşâtî [Ö. 1674] - Nâbî [ö. 1712]). Sakarya Üniversitesi, doktora tezi.