KADINLARIN İSLAM AİLE HUKUKUNDA MEHİR HAKKINA BAKIŞ AÇILARI VE TECRÜBELERİ ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2022, Sayı: 29, 36 - 68, 28.02.2022

Hatice Budak , Seda Nur Arslantaş

Öz

Çalışmanın amacı, kadınların mehir hakkında ne tür bilgilere sahip olduklarını, nikâh akdi içinde mehrin nasıl belirlenip uygulandığını, kadınlar için ne anlam ifade ettiğini, mehrin pozitif hukuk açısından değerlendirilmesi ile ilgili fikirlerini anlamaktır. Çalışma grubu amaçlı örneklem yöntemlerinden biri olan maksimum çeşitlilik örnekleme yöntemi ile belirlenen Konya il merkezinde yaşayan 15 evli kadından oluşmaktadır. Çalışma nitel bir araştırma olup görüşme tekniği kullanılmış ve veriler yarı yapılandırılmış görüşme formu kullanılarak toplanılmıştır. Çalışma verileri içerik analizi tekniği ile çözümlenmiştir. Çalışma sonucunda kadınların resmi nikâhla birlikte dini nikâhı gerçekleştirdiği, mehrin konusu ve miktarının dini nikâh aşamasında belirlendiği, mehrin tespitinin taraflar arasında fikir alışverişi ile gerçekleştiği ancak nihai kararın kadınlardan daha çok ebeveynler tarafından verildiği, kadınların mehri İslam’ın kadına verdiği bir hak ve boşanma sürecinde elde edilen bir güvence olarak anlamlandırdıkları, kadınların mehire dair bilgilerinin daha çok birincil sosyalleşme kaynağı olan aileden aktarıldığı, sahip olunan bilgilerin yer yer örf-adetler ile karıştırıldığı, kadınların kendi tecrübelerinde mehirlerini aldıkları ancak sosyal çevreye ait gözlemlerine dayanarak erkekler tarafından bir şekilde verilmediğine tanık oldukları, kadına verilen değer ve kadın hakları bağlamında mehrin pozitif hukukta yasal olarak tanımlanmasına olumlu baktıkları tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Nikâh, Mehir, Mehrin Anlamı

EVALUATION ON WOMEN’S PERSPECTIVES AND EXPERIENCES ON THE RIGHT OF MAHR IN ISLAMIC FAMILY LAW

Öz

The purpose of the present study was to understand what kind of information women have on mahr, how it is determined and applied in the marriage contract, what it means for women, and women’s ideas on the evaluation of mahr in terms of positive law. The study group consisted of 15 married women, who lived in the city center of Konya, who were determined with the maximum diversity sampling method, which is one of the purposeful sampling methods. The study had a qualitative research design, the interview technique was used in it, and the data were collected by using a semi-structured interview form. The study data were analyzed with the content analysis technique. As a result of the study, it was found that women perform religious marriage along with official marriage, the subject and amount of the mahr is determined at the stage of religious marriage, and its determination is realized with the exchange of ideas between parties, but the final decision is made by the parents more than women, women’s mahr is a right given to women by Islam, and is obtained in the divorce process, women’s knowledge on mahr is mostly transferred from the family, which is the primary source of socialization, the information they had was mixed with customs and traditions, women received their mahr in their own experience, but it is not given to women by men based on their observations of the social environment, women have a positive view of the legal definition of mahr in positive law in the context of the value given and women’s rights.

Kaynakça

• Acar, H. İ. (2011). Mehrin İslam hukuku açısından değerlendirilmesi. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, (17), 367-388.
• Akçaal, M. (2019). Düğünde takılan ziynet eşyasının iadesi. Erciyes Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 14(2), 265-301.
• Algül, A. B. (2019). Hz.Peygamber döneminde mehir uygulamaları ve mehrin hikmetleri [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Karabük Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Apaydın, H. Y. (2000). Nikâh akdinin mahiyeti ve imam nikâhı uygulaması. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1(9), 371-380.
• Atar, F. (2005). ‘‘Muhâlea’’. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt: 30, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, 399-402.
• Atar, F. (2007). ‘‘Nikah’’, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt:33, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, 112-117.
• Aydın, M. A. (1998). ‘‘Hukuk-ı Aile Kararnamesi’’, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt:18, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, 314-318.
• Aydın, M. A. (2003). ‘‘Mehir’’. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt: 28, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, 389-391.
• Baltacı, A. (2019). Nitel araştırma süreci: Nitel bir araştırma nasıl yapılır?. Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5(2), 368-388. https://doi.org/10.31592/aeusbed.598299
• Bilmen, Ö. N. (1976). Hukuk-ı İslamiye ve ıstalahat-ı fıkhiyye kamusu (Cilt II). Bilmen Yayınevi, İstanbul.
• Cin, H. (1974). İslam ve Osmanlı hukukunda evlenme. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, Ankara.
• Dalgın, N. (2005). İslam hukuku aşısından boşanmanın sonuçlarından maddi tazminat üzerine bir değerlendirme. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 18(18-19), 35-69.
• Dere, S. N. (2018). Nikâhta mehir akit ilişkisi [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Diyanet İşleri Başkanlığı (2011). Kur’an-ı Kerim meâli. Yenigün Matbaacılık, Ankara.
• Döndüren, H. (2016). Delilleriyle İslam ilmihali. Erkam Yayınları,İstanbul.
• Dönmez, İ.K. (2006). ‘‘Müt’a’’. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt: 32, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, 174-180.
• Erten, H. (2001). Konya şer'iyye sicilleri ışığında ailenin sosyo-ekonomik ve kültürel yapısı (XVIII. y.y. ilk yarısı). Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• Geçioğlu, A. R. ve Döner, E. (2019). İslâm’da evlilik ve aile bağlamında günümüzde tartışılan konular üzerine psiko-sosyal bir değerlendirme. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 19(2), 603-627. https://doi.org/10.30627/cuilah.621379
• Gezer, A. (2017). Hz. Peygamber dönemi mehir uygulaması ile günümüz mehir uygulamasının karşılaştırılması. Yüzüncü Yıl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 5(6), 55-72.
• Gümrükçüoğlu Okur, S. (2013). İslam aile hukukunda kadının mehir hakkına toplumun bakış açısı üzerine bir değerlendirme. Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 17(4), 223-256.
• Gümüşhanevî, A. Z. (1982). Ramuz el-ehadis (Cilt I) (Çev. A. Bekkine). Milsan Basımevi, İstanbul.
• Kabacık, M. (2013). XVI. yüzyılın ikinci yarısında Halep'te boşanma davaları ve mehir. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 12(47), 252-274.
• Kahraman, H. (2002). Fıkhî hadislerin değerlendirilmesi ve rivâyet değeri bağlamında “Mevhûbe hadisi” nin tahrîc ve tenkîdi. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 11(1), 167-182.
• Kalıpçı, M. E. (2016). Hukuk-ı aile kararnamesinin ilgası işlemi keenlemyekun sayıldı mı?.F.Gedikli (Ed.), II. Türk Hukuk Tarihi Kongresi Bildirileri: Cilt. I. (s.353-363).
• Karaman, H., Çağrıcı, M., Dönmez, İ.K. ve Gümüş, S. (2012). Kur’an yolu Türkçe meâl ve tefsir (Cilt IV). Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara.
• Kılınç, A. N. & Kılınç, A. (2019). Mehrin Türk pozitif hukuku açısından yeniden değerlendirilmesi gerekliliği. İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 10(1), 103-118. https://doi.org/10.21492/inuhfd.497061
• Liv, C. (2014). Günümüzde imam nikahına yönelişlerin gerekçeleri ve resmi nikah ile imam nikahının fıkhî açıdan karşılaştırılması. Amasya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (2) , 163-191. https://doi.org/10.18498/amauifd.75710
• Pürselim-Arning, H. S. (2013). Türk ve Alman milletlerarası özel hukuklarında mehir kavramının vasıflandırılması. Milletlerarası Hukuk ve Milletlerarası Özel Hukuk Bülteni, 33(2), 137-151.
• Tunç, S. (2019). Medeni Kanun’un kabulünden sonra imam nikahı, mehir ve poligami uygulamalarının hukuk sosyolojisi açısından incelenmesi [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. KTO Karatay Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Türk Borçlar Kanunu. https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.6098.pdf adresinden 1 Eylül 2021 tarihinde alınmıştır.
• Türk Medeni Kanunu. https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.4721.pdf adresinden 1 Eylül 2021 tarihinde alınmıştır.
• Türker, B. A. (2017). Yargıtay kararları ışığında mehir senedinin hukuki niteliği ve gayri resmi evlilik. Hukuk Gündemi Dergisi, 2,8-20.
• Türkiye Cumhuriyeti Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı (2016). Türkiye aile yapısı araştırması. https://www.ailevecalisma.gov.tr/media/35811/taya-2016.pdf adresinden 1 Eylül 2021 tarihinde alınmıştır.
• Türkiye İstatistik Kurumu. (2012). İstatistiklerle aile. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Istatistiklerle-Aile-2012-13662 adresinden 1 Eylül 2021 tarihinde alınmıştır.
• Türkiye'de İslam. (2021, Eylül 4). İçinde Wikipedia. https://tr.wikipedia.org/wiki/T%C3%BCrkiye%27de_%C4%B0slam adresinden 10 Eylül 2021 tarihinde alınmıştır.
• Türkmen, A. (2020). Yargıtay’ın bağışlama yaklaşımı çerçevesinde mehir ve mehrin geri alınması. Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 22(2), 541-576. https://doi.org/10.33717/deuhfd.791399
• Yargı, M. A. (2019). Suudi Arabistan’daki mehir uygulamalarına dair bir inceleme. Kilitbahir, (15), 229-294. https://doi.org/10.5281/zenodo.3445507
• Yıldırım, N. (2018). İslam hukukunda mehir ve ev eşyasıyla ilgili anlaşmazlıklar ve bunların çözümü [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Üniversitesi.
• Yıldırım, A. & Şimşek, H. (1999). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Seçkin Yayıncılık, Ankara.
• Yüksel, A. (2008). Tirebolu kazası nikah kayıtları (1861-1906). Kitabevi, İstanbul.
• Zuhaylî, V. (1994). İslâm fıkhı ansiklopedisi (Cilt IX). (Çev. A. Efe, B. Eryarsoy, H. F. Ulus, Y. V. Yavuz, N. Yıldız). Risale Yayınevi, İstanbul.