CAMİDEN MÜZEYE İLK ADIM; AYASOFYA MOZAİKLERİNİN ORTAYA ÇIKARILMASI

Yıl 2022, Sayı: 31, 461 - 485, 26.10.2022

Selahaddin Gök

Öz

916 yıl boyunca kilise olarak hizmet veren Ayasofya kilisesi İstanbul’un fethinden sonra 1453’te camiye çevrilmiştir. Bu tarihten sonra Ayasofya kilisesinde İslam inancına uygun düzenlemeler yapılmıştır. Bu kapsamda sanat değeri yüksek olan haç ve insan figürü barındıran mozaiklerin de üstleri kapatılmıştır. Ancak, yeni kurulan Türkiye Cumhuriyeti döneminde, 1931 yılında Ayasofya Camisi’nin müzeye dönüştürme sürecinin ilk aşaması olan, mozaiklerin tekrar gün yüzüne çıkarılması süreci başlatılmıştır. İlk olarak Amerika’daki Bizans Enstitüsü (The Byzantine Institute of America) kurumu 1931 yılı içinde Türkiye’ye mozaiklere yönelik çalışmalar için başvurmuştur. Talep, dönemin hükümeti CHP tarafından olumlu karşılanmıştır. Enstitü Müdürü olan Thomas Whittemore’a bu çalışma için 7 Haziran 1931 tarihinde izin verilmiştir. Whittemore, başkanlığındaki uzman heyet hazırlıklarını tamamlamasından sonra 6 Mart 1932 tarihinde çalışmalarına başlamıştır. Çalışma süresi her yıl yazın başında başlayıp kışa yakın sonlandırılacak şekilde planlanmıştır. Ancak, bu süreçlerde, Ayasofya’daki mozaikler çok ince birer tabaka teşkil etmesinden dolayı yapılan çalışma sırasında sıva ile birlikte yere dökülmesi tehlikesi vardı. Bu yüzden mozaikleri temizleme işi son derece dikkat ve itina ile yapılmıştır. Çalışmalar II. Dünya Savaşı’nın olumsuz şartlarına rağmen devam etmiştir. Ayasofya, bu çalışmalar devam ederken, sürecin ikinci aşaması olarak 1935 yılında müzeye dönüştürülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Ayasofya, Cami, Bizans, Mozaik, Thomas Whittemore

Kaynakça

• A, G. (27 Kanunuevvel 1933). Ayasofyanın tarihi. Milliyet.
• Akşam (10 Teşrinisani 1938-11 Teşrinievvel 1939).
• BCA, Fon No: 30.18.1.2, Kutu No: 20, Dosya No: 37, Sıra No: 18.
• Boyar, A. S. (13 Temmuz 1952). Akropolis gazetesinin hezeyanları karşısında. Vatan.
• Cumhuriyet (20 Teşrinisani 1931-8 Nisan 1946).
• Eyice, S. (1951). Ayasofya mozaikleri ve Thomas Whıttemore. Türkiye TURİNG ve Otomobil Kurumu.
• Eyice, S. (1996). Fossati, Gaspare Trajano, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 13, s. 170-173.
• Gardyen, M. (7 Nisan 1934). Ayasofyanın Mozaikleri. Hakimiyet-i Milliye.
• Hakimiyet-i Milliye (11 Birinci kânun 1933- 22 İkinci teşrin 1934).
• Hikmet, N. (22 Eylül 1941). Fener yangını. Vatan.
• http://arsivmerkezi.boun.edu.tr/collections/aziz-ogan.php adresinden 03.05.2022 tarihinde alınmıştır.
• https://en.wikipedia.org/wiki/Thomas_Whittemore#cite_note-6 adresinden 07.05.2022 tarihinde alınmıştır.
• https://www.arkeolojikhaber.com/haber-narteks-narthex-23442/ adresinden 01.05.2022 tarihinde alınmıştır. İ, T. (27 Ağustos 1940). Yeni Cami karşısında. Ulus.
• İkinci, A. (2014). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Ayasofya. (Yayınlanmamış Yüksek Lisan Tezi), Atatürk Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü.
• Kandemir. (19 Haziran 1937). Ayasofya müzesi tanzimi ilerliyor. Cumhuriyet.
• Konyalı, İ. H. (6 Nisan 1939). Askeri müze yıkılıyor mu? Tan.
• Kurt, S. (Ağustos 2019). Aziz Ogan ve Yabancı Bizantologların yazışmaları ışığında İstanbul’da Bizans mirası tartışmaları. Toplumsal Tarih, (308), 62-69.
• Milliyet (18 Teşrinisani 1931-23 Teşrinisani 1934).
• Nadi, Y. (14 Teşrinisani 1932). Ayasofya’nın mozayıkları: ilmi hürmet lâzımdır! Cumhuriyet.
• Nadi, Y. (21 Teşrinisani 1932). Lâf anlayan beri gelsin! Cumhuriyet.
• Nadi, Y. (5 Temmuz 1935). İstanbul’un tarihi değerlerini ortaya çıkarmak için. Cumhuriyet.
• Son Posta (26 Mart 1932-18 Şubat 1933).
• Şahin, E. (2014). Türkiye’de iktidar ideolojisinin mekâna yansıması: Ayasofya örneği. (Yayınlanmamış Yüksek Lisan Tezi), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Yönetimi ve Siyaset Bilimi Anabilim Dalı.
• Takvimci. (17 Şubat 1941). Bombalanan Mabet. Tan.
• Tan (6 Nisan 1939-17 Şubat 1941).
• TBMM Zabıt Ceridesi, D: V, C: 11, 68. İnikad (26 -V-1936).
• Ulus (2 Haziran 1935-13 Şubat 1941).
• Vakit (16 Nisan 1933-28 Mayıs 1940).
• Vatan (18 Ağustos 1940-13 Temmuz 1952).