TÜRKİYE’DE SİYASAL KRİZLERİN 1982 ANAYASASI VE CUMHURBAŞKANLIĞI ÜZERİNDEN DEĞERLENDİRİLMESİ

Yıl 2022, Sayı: 31, 428 - 460, 26.10.2022

Süleyman Ekici , Mehmet Emin Güven , Alpcan Acar

Öz

Birey-devlet ilişkisini ve devlet kurumlarının işleyişini düzenleyen anayasalar siyasal, sosyal ve ekonomik yaşamı şekillendiren temel normlardır. 1982 Anayasası’yla benimsenen parlamenter sistemde yürütme organının Cumhurbaşkanlığı ve Başbakanlık makamı olmak üzere düalist yapı üzerine inşa edilmesi, Türk siyasal hayatında yaşanan çeşitli siyasal sorunların ve krizlerin nedenini oluşturmaktadır. Cumhurbaşkanlığı seçim süreçleri öncesi ve sonrası yaşanan sorunlar ve yürütmenin iki başlılığı üzerinden ortaya çıkan yetki çatışmaları Türk siyasal hayatında yaşanan siyasal krizlerin en somut örnekleri arasındadır. Bu doğrultuda çalışmada, 1982 Anayasası sonrası Evren, Özal, Demirel, Sezer, Gül ve Erdoğan’ın cumhurbaşkanlığı dönemlerinde yaşanan yetki çatışmalarının neden olduğu sorunlar ele alınmıştır. 1982 Anayasası’nın yürütme kanadının sorumsuz ve sembolik makamı olan cumhurbaşkanlığı makamının güçlü yetkilerinin neden olduğu siyasal kriz potansiyeli tartışılmıştır. 2017 yılı sonrası anayasa değişikliğiyle Başbakanlık makamının kaldırılması sonrası, cumhurbaşkanlığı makamıyla birlikte yürütmenin ikili yapısından kaynaklanan yetki çatışmalarının son bulduğuna, cumhurbaşkanlığı seçimlerinde halkın belirleyiciliğinin artmasıyla vesayet makamlarının etkisini yitirdiğine ve yeni krizlerin yaşanması ihtimaline son verildiğine ulaşılmıştır. Çalışmada, nitel araştırma yöntemleri kullanılmış olup doküman analizi yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

ANAYASA, CUMHURBAŞKANLIĞI, YETKİ ÇATIŞMASI, SİYASAL KRİZ

Kaynakça

• AA. (2014, Ağustos 28). Sayın Davutoğlu emanetçi değildir. Anadolu Ajansı: https://www.aa.com.tr/tr/politika/sayin-davutoglu-emanetci-degildir/127814
• Acar, A., & Çelebi, M. (2012). Türkiye Cumhuriyeti Anayasalarında Cumhurbaşkanlığı Makamının Önemi ve 2007 Yılı Anaya Değişiklikleri Çerçevesinde Abdullah Gül'ün Görev Süresi Tartışmaları. Sosyal Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 12(23), 1-34.
• Acar, Uğur. (2016). İstikrar Sağlama Aracı Olarak Yarı-Başkanlık Sistemi: Fransa ve Rusya Örnekleri/Semi-Presidential System As A Tool For Providing Stability: Samples Of France and Russia, Akademik Hassasiyetler, 3(6), 59-82.
• Aksu, Fuat. (2018). Türk Dış Politikası Krizlerinde Hükümetler, Cumhurbaşkanları ve Başbakanlar, Uluslararası İlişkiler Dergisi, 13(59), 65-87.
• Ağır, O. (2017). Türkiye'de Başkanlık Sistemi Tartışmaları. O. Ağır (Dü.) içinde, Türkiye'de Siyaset ve Uluslararası İlişkiler Alanında Güncel Tartışmalar (s. 169-208). Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Arslan, Rıza. (2013). Demokratik Yönetim Sistemleri. Dora Yayınları, Bursa.
• Asilbay, İ, Halil. (2013). Parlamenter sistem ve Türkiye açısından bir değerlendirme, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, (104), 247-264.
• Aşık, Süleyman. (2017). Turgut Özal’ın Cumhurbaşkanı Seçilmesi Sürecinde ve Sonrasında Yaşanan Bazı Gelişmeler. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, 17/34, 431-465.
• Atalan, M. (2019). Başkanlık Sistemi ve Türkiye. Ankara: Adalet Yayınevi.
• Ay, Şadiye. (2004). Türkiye’de Parlamenter Sistem ve Hükümet Sistemi Tartışmaları, Mevzuat Dergisi, 7(77).
• Aygen, Murat. ve Atmaca, Yıldız. (2019). Kuruluşunun İlk Yıllarında Türkiye Cumhuriyeti’nde Uygulanan Hükümet Sistemleri, Uluslararası Yönetim Akademisi Dergisi, 2(2), 386-401.
• Aykanat, T. (2019). Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sisteminde Cumhurbaşkanının Sorumluluğu. Ankara: Adalet Yayınevi.
• Bal, İdris. (2013). Başkanlık Sistemi Türkiye’nin Sorunlarını Çözer mi?, Yeni Türkiye Stratejik Araştırmalar Merkezi (Başkanlık Sistemi Özel Sayı), Yıl: 9, Sayı: 51, 127-139.
• BBC News Türkçe. (2013). Gezi Parkı: Gül ve Erdoğan'dan farklı yorumlar, https://www.bbc.com/turkce/haberler/2013/06/130603_erdogan_gul (Erişim Tarihi: 14.05.2022).
• BBC News Türkçe. (2019). YSK: Abdullah Gül'ün hatırlattığı Anayasa Mahkemesi'nin 2007'deki '367 Kararı' neydi?, https://www.bbc.com/turkce/haberler-turkiye-48189677 (Erişim Tarihi: 14.05.2022).
• Birand, M., & Yalçın, S. (2004). The Özal Bir Davanın Öyküsü (7. b.). İstanbul: Doğan Kitap.
• Börklüoğlu, L. (2019). Tanzimat'tan Günümüze Türk Siyasal Hayatı. Bursa: Dora Yayıncılık.
• CNN TÜRK. (2018). Sezer’den Hükümete Vekil Bürokrat Uyarısı, https://www.cnnturk.com/2005/turkiye/06/03/sezer.8217.den.hukumete.vekil.burokrat.uyarisi/101128.0/index.html (Erişim Tarihi: 10.05.2022).
• CNN TÜRK. (2018a). "Noter Gibi Çalışıyor" Eleştirilerine Yanıt, https://www.cnnturk.com/2008/turkiye/01/04/noter.gibi.calisiyor.elestirilerine.yanit/416704.0/index.html (Erişim Tarihi: 14.05.2022).
• CNN TÜRK. (2018b). Vekaleten Atama Dönemi Bitiyor. https://www.cnnturk.com/2007/turkiye/08/29/vekaleten.atama.donemi.bitiyor/387327.0/index.html (Erişim Tarihi: 14.05.2022).
• Cumhuriyet. (2014). İşte Gül'ün köşk karnesi: Geleni onaylamış, https://www.cumhuriyet.com.tr/haber/iste-gulun-kosk-karnesi-geleni-onaylamis-103255 (Erişim Tarihi: 14.05.2022).
• Çağlar, Nazmiye. (2017). Avantaj ve Dezavantajlarıyla Parlamenter Hükümet Sistemi, Kastamonu Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 19(4), 111-117.
• Demir, Fevzi. (2000). Cumhuriyet Dönemi Türk Anayasaları ve Hükümet Sistemleri, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, (Seyfullah Edis’e Armağan), 59-78.
• Demir, Fevzi. (2013). Yarı Başkanlık Hükümet Sistemi ve Türkiye Semi-Presidental System and Turkey, Yaşar Üniversitesi E-Dergisi, 8 (Özel Sayı), 831-876.
• Demirhan, Yılmaz., Aslan, Seyfettin. Ve Alkış, Mehmet. (2016). Türkiye’de Hükümet Sistemi Tartışmaları ve Ak Parti’nin Başkanlık Sistemi Önerisi Üzerine. Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Dergisi, 6(11), 161-186.
• Ecevit, Yüksel Alper ve Kapan, Çiğdem. (2020). Yasama-Yürütme İlişkilerinde Çatışmalı Bir Dönem Analizi: Ahmet Necdet Sezer Dönemi (2000-2007). Alternatif Politika, 12(3), 673-699.
• Efe, Haydar., Kemahlı, Funda. ve Kotan, Muhammed Lütfi. (2015). Türkiye’nin Parlamenter Sistem Deneyiminin Önemi. Kafkas Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 6(11), 149-176.
• Elmas, T. (2018). Türk Siyasetinde Aykırı Bir Portre: Turgut Özal. GZT Jurnal.İst: https://www.gzt.com/jurnalist/turk-siyasetinde-aykiri-bir-portre-turgut-ozal-3461008
• Erandaç, B. (2012, Mayıs 8). 28 Şubat Darbesinde Yalım Erez Şifreleri. Takvim: https://www.takvim.com.tr/yazarlar/erandac/2012/05/08/28-subat-darbesinde-yalim-erez-sifreleri
• Erat, Veysel. (2015). Türkiye’de Cumhurbaşkanının Halk Tarafından Seçilmesinin Hükümet Sistemi Üzerine Etkileri, Yönetim Bilimleri Dergisi, 13(25), 325-355. Ergül, C. (2014, Ağustos 4). 1923’ten günümüze Cumhurbaşkanı seçimleri. Anadolu Ajansı: https://www.aa.com.tr/tr/turkiye/1923-ten-gunumuze-cumhurbaskani-secimleri/134629
• Ergül, O. (2007). Yeni Kurumsalci Yaklaşımla Türk Anayasa Mahkemesi ve Demokrasi. Ankara: Adalet Yayınevi.
• Ergün, Nihat. (2013). Hangi Sistem mi, Hangi Değerler mi?, Yeni Türkiye Stratejik Araştırmalar Merkezi (Başkanlık Sistemi Özel Sayı), Yıl: 9, Sayı: 51, 20-24.
• Fendoğlu, Hasan Tahsin. (2012). Başkanlık Sistemi, İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2(2), 39-60.
• Gül, H. (2018). 1982 Türkiye Cumhuriyeti Anayasası'nda Cumhurbaşkanlığı'nın Denge-Denetleme Makamı Olarak Analizi. Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5(2), 122-136.
• Günay, Ertuğrul. (2013). Yeni Bir Anayasa’ya Doğru. Yeni Türkiye Stratejik Araştırmalar Merkezi (Başkanlık Sistemi Özel Sayı), Yıl: 9, Sayı: 51, 124-126.
• Gür, Nurullah. (2018). 2001’de Anayasa Kitapçığı Fırlatma Krizinin Ardından Türkiye’nin Şoklara Direnci Katbekat Arttı, SETA: https://www.setav.org/2001de-anayasa-kitapcigi-firlatma-krizinin-ardindan-turkiyenin-soklara-direnci-katbekat-artti/ (Erişim Tarihi: 10.05.2022).
• Güzel, H & Yalazan, A. (2001). İlk Çankaya Hükümet Krizi Başbakanı Yedi. Hürriyet: https://www.hurriyet.com.tr/gundem/ilk-cankaya-hukumet-krizi-basbakani-yedi-39228174 (Erişim Tarihi: 08.05.2022).
• Güzel, H., & Yalazan, A. (2001a). Demirel Çiller'i Köşk'ten Kovdu. Hürriyet: https://www.hurriyet.com.tr/gundem/demirel-cilleri-koskten-kovdu-39228488
• Heper, M. (2011). Türkiye'nin Siyasal Hayatı - Tarihsel, Kuramsal ve Karşılaştırmalı Açıdan. İstanbul: Doğan Kitap.
• Hürriyet. (2009). Gül Hükümetin Çankaya Noteri. https://www.hurriyet.com.tr/gundem/gul-hukumetin-cankaya-noteri-12636958 (Erişim Tarihi: 14.05.2022):
• İçener, Z. (2015). Türkiye’de Başkanlık Sistemi Tartışmalarının Yakın Tarihi: Özal ve Demirel'in Siyasi Mülahazaları. Bilig(75), 313-340.
• İncioğlu, Nihal. (2000). Siyasal Rejimler: Başkanlık, Yarı Başkanlık ve Seçilmiş Başbakanlık Seçenekleri Türkiye’ye Ne Sunabilir?, Siyasal Rejim Tartışmaları içinde (s.17-52), TESEV.
• Kaymal, Cansu. (2017). Başkanlık Sistemi ve Siyasi İstikrar Arasındaki İlişki, Strategic Public Management Journal. 3(6), 150-167.
• Koç, Ayhan. (2021). Türkiye’de Hükümet Sistemi Tartışmaları ve Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi. Avrasya Dosyaları, 12(2), 151-192.
• Korkmaz, Tuğrul. (2016). Hükümet Sistemleri ve Türkiye Üzerine Bir Analiz. Akademik Hassasiyetler, 3(6), 43-57.
• Kuzu, Burhan. (2013). Neden Başkanlık Hükümeti?, Yeni Türkiye Stratejik Araştırmalar Merkezi (Başkanlık Sistemi Özel Sayı), Yıl: 9, Sayı: 51, 25-51.
• NTV. (2011). MGK’da Anayasa Fırlatma Krizinin 10.Yılı, https://www.ntv.com.tr/galeri/turkiye/mgkda-anayasa-firlatma-krizinin-10-yili,1BMjiPUws0S1BrB8UVAp9Q (Erişim Tarihi: 10.05. 2022).
• NTV. (2015, Eylül 21). Davutoğlu: "Emanetçi Başbakan Değilim". NTV: https://www.ntv.com.tr/turkiye/davutoglu-emanetci-basbakan-degilim,bzJJ_WpNV0evv1t6GSV5NQ
• Okutan, Çağatay. (2014). Siyasal Sistemler, (Ed. Halis Çetin, 4.b) içinde Siyaset Bilimi, 257-294.
• Önder, N. (2017, Nisan 10). Bu Krizler Artık Yaşanmayacak. Yeni Şafak: https://www.yenisafak.com/secim/bu-krizler-artik-yasanmayacak-2641009
• Özbudun, E. (2007). Türk Anayasa Mahkemesinin Yargısal Aktivizmi ve Siyasal Elitlerin Tepkisi. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 62(3), 257-268.
• Özbudun, E. (2012). Turkey’s Search for a New Constitution. Insight Turkey, 14(1), 39-50.
• Özbudun, Ergun. (2014). Türk Anayasa Hukuku, (15.b), Yetkin Basımevi: Ankara.
• Özdemir, H. (2018). 100 Soruda Hükümet Sistemleri, Teori ve Pratikte Çağdaş Hükümet Sistemleri & Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Özdemir, Hakan. (2020). Türkiye’nin Parlamenter Hükümet Sistemi Tecrübesine Kısa Bir Bakış, Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 10(20), 373-400.
• Özmen Yaşar Pınar. (2019). Hükümet Sistemlerinin Karşılaştırılması Latin Amerika, Asya ve Doğu Avrupa Ülkeleri, İmaj Kitabevi: Ankara.
• Seyhan, F. (2019). Türkiye'de Uygulanan Hükümet Sistemleri ve 2017 Anayasa Değişikliği İle Benimsenen Hükümet Sistemi. Ankara: Adalet Yayınevi.
• Takvim, (2019). 18 Yıl Önce Bugün Anayasa Kitapçığı Havada Uçtu! Türkiye 51 Milyar Dolar Kaybetti!, https://www.takvim.com.tr/guncel/2019/02/19/18-yil-once-bugun-anayasa-kitapcigi-havada-uctu-turkiye-51-milyar-dolar-kaybetti (Erişim Tarihi: 10.05.2022).
• Tataroğlu, Muhittin. (2016). Yürütmede Etkinlik Bakımından Başkanlık Sisteminin Değerlendirilmesi, Ekonomi ve Yönetim Araştırmaları Dergisi, 5(1), 74-97. T.C. 1921 Anayasası. (tarih yok). Türkiye Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesi: https://www.anayasa.gov.tr/tr/mevzuat/onceki-anayasalar/1921-anayasasi/
• T.C. 1924 Anayasası. (tarih yok). Türkiye Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesi: https://www.anayasa.gov.tr/tr/mevzuat/onceki-anayasalar/1924-anayasasi/
• T.C. 1961 Anayasası. (tarih yok). Türkiye Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesi: https://www.anayasa.gov.tr/tr/mevzuat/onceki-anayasalar/1961-anayasasi/
• T.C. 1982 Anayasası. (tarih yok). Türkiye Cumhuriyeti Anayasası: https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.5.2709.pdf
• Tanör, B. (2020). Osmanlı - Türk Anayasal Gelişmeleri (1789-1980) (33. b.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Teziç, E. (2016). Anayasa Hukuku (20. b.). İstanbul: Beta Yayınları.
• Tunçkaşık, Halit. (2015). Parlamenter Sistem: Teori, Pratik ve Tartışmalar. (Ed. Havvana Yapıcı Kaya) içinde Karşılaştırmalı Hükümet Sistemleri Parlamenter Sistem Almanya, Güney Afrika, Hindistan, İtalya, İngiltere, Japonya Örnekleri, 1-33.
• Toker, Yalçın. (1994). Cumhuriyet Kavgaları ve Türk Cumhurbaşkanları. Toker Yayınları: İstanbul.
• Şahin, İdris. (2013). Vesayet Sistemi Çökerken Başkanlık Sistemi, Yeni Türkiye Stratejik Araştırmalar Merkezi Yeni Türkiye Başkanlık Sistemi Özel Sayısı, Yıl:9, Sayı: 51, 118-119.
• Yavuz, B., & Bülbül, M. (2012). Çift Meclis Sistemi ve Türkiye. Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 16(1), 217-260.
• Yayla, Atilla. (2017). Karşılaştırmalı Siyasal Sistemler. (4. B), Adres Yayınları.
• Yazıcı, Hilal. (2013). Türkiye Parlamenter Hükümet Sistemini Hiç Uygulayabildi mi?, Yeni Türkiye Stratejik Araştırmalar Merkezi Yeni Türkiye Başkanlık Sistemi Özel Sayısı, 9(51), 509-518.
• Yetkin, Murat. (2019). Erdoğan ve Gül Arasındaki 7 Fark!, internethaber.com, https://www.internethaber.com/erdogan-ve-gul-arasindaki-7-fark-653456h.htm (Erişim Tarihi: 14.05.2022).
• Yılmaz, Turan. (2003). Erdoğan, Sezer’i Şikâyet Edecek. https://www.hurriyet.com.tr/gundem/erdogan-sezeri-sik-yet-edecek-145045 (Erişim Tarihi: 10.05.2022).
• Yılmaz, Didem Diker. (2021). 11. Cumhurbaşkanı Abdullah Gül'ün Seçim Sürecinde Yaşanan Gelişmeler, Ekonomi İşletme Siyaset ve Uluslararası İlişkiler Dergisi, 7 (2), 244-259.