ELEMENTS OF BELIEF IN DIYARBAKIR FOLKLORE TEXTS (MANIS, FOLK SONGS, OTHER SHORT TEXTS)

Yıl 2023, Sayı: 32 (Dicle Üniversitesi'nin 50. Yılına Özel 50 Makale), 611 - 631, 01.03.2023

Serap Tanyıldız

Öz

Diyarbakir, one of the important centers of which Anatolian culture is kept alive with all its elements, has a pretty prosperous past in terms of its historical structure, cultural texture, and linguistic and religious diversity. It is one of the rare cities where members of three divine religions (Judaism, Christianity and Islam) lived together, apart from local beliefs, throughout history. This situation has enabled the city and its inhabitants to almost cultural heirs. Folklore material compiled from Diyarbakir and its region is also quite rich in terms of belief elements. It is essential to examine the folkloric products used in daily life as well as analyze the dialect features of the language spoken in the region from a philological point of view. For this purpose, the belief elements in the mentioned texts were tried to be analyzed. This study, which includes belief elements in Diyarbakır folklore texts, is planned to consist of two article series. In the first article of this series, manis and folk songs compiled from the Diyarbakir region and short texts such as hoyrat and maya (folk song varieties), saying, riddle, and lullaby are evaluated. In the second article, it is aimed to evaluate the elements of belief in long-winded texts such as fairy tales, stories, and legends.

Anahtar Kelimeler

Folklore products, elements of belief, Diyarbakır

DİYARBAKIR FOLKLOR METİNLERİNDEKİ İNANÇ UNSURLARI (MÂNİLER, TÜRKÜLER, DİĞER KISA METİNLER)

Öz

Anadolu kültürünün tüm unsurlarıyla yaşatıldığı önemli merkezlerden biri olan Diyarbakır; tarihî yapısı, kültürel dokusu, dil ve din çeşitliliği bakımından oldukça zengin bir maziye sahiptir. Tarih boyunca yerel inanışların dışında üç ilahî din (Yahudilik, Hıristiyanlık, İslâmiyet) mensuplarının bir arada yaşadığı nadir kentlerden biridir. Bu durum, şehrin ve içerisinde yaşayanların adeta kültür mirasçısı olmasını sağlamıştır. Diyarbakır ve yöresinden derlenen folklor malzemesi de inanç unsurları açısından oldukça zengindir. Yörede konuşulan dilin ağız özellikleri filolojik açıdan incelendiği gibi günlük yaşamda kullanılan folklorik ürünlerin de incelenmesi önem arz etmektedir. Bu amaç doğrultusunda söz konusu metinlerdeki inanç unsurları incelenmeye çalışılmıştır. Diyarbakır folklor metinlerindeki inanç unsurlarını ihtiva eden bu çalışmanın iki yazıdan oluşması planlanmaktadır. Dizinin ilki olan bu yazıda Diyarbakır yöresinden derlenmiş olan mâniler ve türküler ile hoyrat, maya, deyiş, bilmece ve ninni gibi kısa metinler değerlendirilmiştir. İkinci yazıda ise masal, hikâye ve efsane gibi uzun soluklu metinlerdeki inanç unsurlarının değerlendirilmesi hedeflenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Folklor ürünleri, inanç unsurları, Diyarbakır

Kaynakça

• Aksoy, Ö. Â. (1988). Atasözü ve deyimler sözlüğü. İnkılâp Kitabevi.
• Akyol, E. (2013). Diyarbakır merkez ve köylerdeki halk inanışları. Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.
• Altunboğa, A. B. (1999). Diyarbakır folklorundan kesitler. Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları.
• Arık, D. ve Eroğlu A. (2017). Halk inanışları el kitabı. Grafiker Yayınları.
• Bayraktar, İ. (1992). Bayram (İslâmî dönem). Türkiye diyanet vakfı İslâm ansiklopedisi. 5/259-261.
• Beysanoğlu, Ş. (1943). Diyarbakır folkloru-birinci kitap. Diyarbakır Matbaası.
• Beysanoğlu, Ş. (1946). Diyarbakır folkloru-ikinci kitap. Diyarbakır Matbaası.
• Çelebioğlu, Â. (1987). Ninnilerimiz, Erdem, 3(7), 211-238.
• Demir, A. (2022). Diyarbakır halk kültüründe ölümle ilgili inanış, âdet ve pratikler”, Dicle İlahiyat Dergisi, 25(1), 223-251.
• DİYK, 2022a. Adakla ilgili şartlar nelerdir?. Din İşleri Yüksek Kurulu, (Erişim Tarihi: 20.10. 2022). https://kurul.diyanet.gov.tr/Cevap-Ara/717/adakla-ilgili-sartlar-nelerdir-
• DİYK, 2022b. Yemin ne demektir, dinî hükmü nedir?. Din İşleri Yüksek Kurulu, (Erişim Tarihi: 20.10. 2022). https://kurul.diyanet.gov.tr/Cevap-Ara/733/yemin-ne-demektir-dini-hukmu-nedir.
• Elçin, Ş. (1989). Türk bilmeceleri. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Eyuboğlu, İ. Z. (1987). Anadolu inançları-Anadolu mitolojisi-inanç söylence bağlantısı. Geçit Kitabevi.
• Gümüş, Ş. (2021). Türk kültüründe sihir/büyü ve fal: Türk destanlarından örneklerle. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi. 50, 1-20.
• Gündüz, Ş. (1998). Din ve inanç sözlüğü. Vadi Yayınları.
• Helimoğlu Yavuz, M. (1989). Diyarbakır efsane¬leri üzerine bir araştırma. San Matbaası.
• Helimoğlu Yavuz, M. (1990). Diyarbakır efsane¬leri 2 ve Diyarbakır üzerine sekiz bildiri. San Matbaası.
• Kardaş, N. (1999). Diyarbakır halk kültüründe bazı gelenek ve inanmalar. Müze Şehir Diyarbakır. Yapı Kredi Yayınları . Kaya, D. (1997). Dualar ve beddualar. Türklük Bilimi Araştırmaları Dergisi, 4, 99-121.
• Keskin, A. (2018). Türk kültüründe alkışlar (dualar/iyi dilekler) ve kargışlar (beddualar/kötü dilekler): metin ve bağlam merkezli bir inceleme. Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi.
• Kızıl, H. (2010). Diyarbakır ve çevresindeki dini anlayışta mitolojik unsurların etkisi. Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi.
• Korkusuz, M. Ş. (2007). Eski Diyarbekir’de gündelik hayat. Kent Yayınları.
• Malinowski, B. (1990). Büyü, bilim ve din. Kabalcı Yayınları.
• Melek, A.-Demir, A. (2009). Dinî yönleriyle Diyarbakır. Diyarbakır İl Müftülüğü Yayınları.
• Özdemir, C.-Dağlı A. (2019). Sözlü geleneğin âşık edebiyatına yansımaları: dualar ve beddualar. Kesit Akademi Dergisi, 5(21), 101-115.
• Şimşek, E. (2009). Yakınma/yakarışlar dünyasında felek ve Türk halk edebiyatına yansımaları. Milli Foklor Dergisi, 21 (84), 34-41.
• Yavuz, Y. Ş. (2001). Kader. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 24, 58-63.