KLASİK İSLAM LİTERATÜRÜNDE SÜRYANİLER VE SÜRYANİCENİN KÖKENİ

Yıl 2023, Sayı: 32 (Dicle Üniversitesi'nin 50. Yılına Özel 50 Makale), 766 - 785, 01.03.2023

Muhammed Uğurlu

Öz

Mezopotamya coğrafyasında çok eski tarihlerden itibaren varlıklarını sürdüren Süryaniler, bu coğrafyada birçok milleti etkilemiştir. Bu etkileşim kendisini sosyal, kültürel, ilmi ve edebi alanlarda göstermiştir. Bilhassa lisan ve alfabe üzerindeki etkileri de dikkate şayandır. Aynı şekilde klasik İslam literatüründe de bu etki müşahede edilebilir. Bununla birlikte İslam literatüründe Süryaniler ve Süryanicenin kökeni ile ilgili önemli içeriklerin var olduğu görülmektedir. Mezkûr rivayetler Hz. Âdem’den başlayarak peygamberler tarihini de ihtiva edecek içeriğe sahiptir. Bazı peygamberlerin Süryanice konuştuğu ve bazı kutsal kitapların da lisanlarının Süryanice olduğuna dair bilgiler kaynaklarda yer almıştır. Rivayetlerin ışığında insanoğlunun yaratılışından hayatının sonlanışına, sonlanışından tekrardan dirilişine kadar geçen sürede Süryanicenin önemi vurgulanmıştır. Son olarak kıyamet gününe dair birçok rivayet zikredilmiştir. Bunun yanında günümüzde tartışmaları hâlâ devam eden, Arap alfabesinin Süryani alfabesinden müteşekkil olup olmadığına dair bilgiler de kaynaklarda kendine yer bulabilmiştir. Süryani, Arap ve İbrani harflerinin benzerliğine dair bilgiler verilmiştir. Genel olarak ele alacağımız rivayetlerde, Süryanilerin İslam literatüründeki yeri ortaya koyulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Süryaniler, Süryanice, Peygamberler Tarihi, Aramiler, Hz. Âdem, Assyrians, Syriac, History of Prophets, Aramaics, Prophet Adam.

ASSYRİANS İN CLASSİCAL ISLAMİC LİTERATURE AND THE ORİGİN OF SYRİAC

Öz

Assyrians, who have existed in Mesopotamia since ancient times, have influenced many nations in this geography. This interaction has manifested itself in social, cultural, scientific and literary field. In particular, its effects on language and alphabet are also noteworthy. Likewise, this effect can be observed in classical Islamic literature. However, it is seen that there are important contents related to Syriacs and the origin of Syriac in the Islamic literature. The aforementioned rumors have content to covers the history of the prophets starting from Adam. Information that some prophets spoke Syriac and that some holy books were in Syriac was included in the sources. In the light of the rumors, the importance of Syriac language was emphasized in the period from the creation of human being to the end of their life, from the end to the resurrection of human being. Finally, many rumors about the day of judgment have been mentioned. In addition, information about whether the Arabic alphabet is composed of the Syriac alphabet, which is still under discussion, has also found its place in the sources. Information on the similarity of Syriac, Arabic and Hebrew letters is given. In the narrations that we will deal with in general, the place of the Assyrians in the Islamic literature will be revealed.

Anahtar Kelimeler

Assyrians, Syriac, History of Prophets, Aramaics, Prophet Adam.

Kaynakça

• Abdülmelik Hişam el-Himyerî. (1928). et-Tîcân fi mülük Himyer. Merkezu’d-Dirâsât ve’l-Ebhas el-Yemeniyye.
• Ağırakça, Ahmet, (1996). Gassaniler. İslam Ansiklopedisi. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. 13, 397-398.
• Ahmed b. Hanbel, (h. 1422). Ebû Abdillah Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî el-Mervezî. Kitâbü’l-ilel ve Ma’rifetü’r-ricâl. thk. Vasiullah b. Muhammed Abbas. Darü’l- Hani.
• Akyüz, Gabriyel. (2019). Sempozyumlarım. Artuklu Yayınları.
• Algül, Hüseyin, (1998). Himyerîler. İslam Ansiklopedisi. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. 18, 62-63.
• Altıkulaç, Tayyar, (1999). İbn Eşte. İslam Ansiklopedisi. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. 19, 477.
• Atiya, Aziz S., (2005). Doğu Hıristiyanlığı Tarihi. çev. Nurettin Hiçyılmaz. Doz Yay.
• Aydın, Mustafa. (2018). Arap yazı sistemi. İstanbul Aydın Üniversitesi Dergisi. 10(4), 1-8.
• Aydınlı, Osman, (2007). Süryani bilginlerin çeviri faaliyeti ve mu‘tezili düşünceye etkisi. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 6.(11), s. 7-33.
• Azimli, Mehmet. (2005). Müslüman-Süryani İlişkisi. Süryaniler ve Süryanilik. haz. Ahmet Taşğın, Eyyüp Tanrıverdi, Canan Seyfeli. Ankara. Orient Yayınları. c. I
• Barca, İbrahim. (2014). Çeviri Eleştiriciliğine Uygulamalı Bir Örnek Olarak eş-Şami’nin ‘Sübülü’l- Hüda ve’r-Reşad fî Sîreti Hayri’l-ibâd’ Adlı Eserinin Türkçe Çevirisinin Eleştirisi. Şarkiyat Mecmuası, 1(24), 1-32.
• Batuk, Cengiz, (2006). Nemrud. İslam Ansiklopedisi. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 32, 554-555.
• Brock, Sebastian P. (1980). An Introduction to Syriac Studies.; (Ed.) J.H. EATON, Horizons in Semitic Studies.Articles for the Student. Dept. of Theology, University of Birmingham.
• Butts, Aaron M., (2011). “Syriac Language,” in Syriac Language, edited by Sebastian P. Brock, Aaron M. Butts, George A. Kiraz and Lucas Van Rompay, https://gedsh.bethmardutho.org/Syriac-Language.
• Chardin, Jean. (h.1372). Sefername-i Şarun. trc. İkbal Yağmaji, Tahran.
• Çelik, Mehmet. (1987). Süryani Kilisesi Tarihi C. 1. Yaylacık Matbaası.
• Duygu, Zafer. (2018). İsa’nın Yeni Ahit’te ‘Tanrı Oğlu’ olarak tanımlanması meselesi. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 59(1), 155-181.
• Ebû Dâvûd, es-Secestânî, Sünen-i Ebî Dâvûd. Dâru’l-Kitâbi’l-Arabiyye. Beyrut.
• ed-Dâkûkî, Hüseyin Ali. (2022). Hire. İslam Ansiklopedisi. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. 18, 122-124. Ehrman, Bart D. (1997). The New Testament: A Historical Introduction to the Early Christian Writings. Oxford University Press.
• el-Belazurî. (2013) Ahmed b. Yahya, Fütûhu’l Büldân, trc. Mustafa Fayda, Siyer Yayınları.
• el-Fakihî. (2003). Abdullah Muhammed b. İshak b. el-Abbas, Ahbâru Mekke fî kadimi’d-dehr ve hadisih. Mektebetü’l-mükerreme.
• el-Fâsî, (2000). Şifâü’l-garâm bi-ahbâri’l-beledi’l-haram. Darü’l Kütub el-ilmiyyye.
• el-Mâtürîdî, Ebu Mansûr. (2015). Te’vilâtü’l-Kur’ân. çev. Kemal Sandıkçı. Ensar Neşriyat.
• er-Râzî, Fahreddin. (1991). Tefsîr-i Kebîr Mefâtihü’l-gayb, çev. Suat Yıldırım, Lütfullah Cebeci. Akçağ Yay.
• Gregory Abu’l Farac. (1999). Abu’l-Farac Tarihi. çev. Ömer Rıza Doğrul, Ankara: TTK Yay.,
• Griffith, Sidney H. (2011). “Islam, Syriac interactions with,” in Islam. Syriac interactions with. edited by Sebastian P. Brock, Aaron M. Butts, George A. Kiraz and Lucas Van Rompay, https://gedsh.bethmardutho.org/Islam-Syriac-contacts-with.
• Günel, Aziz. (1970). Türk Süryaniler Tarihi. Diyarbakır.
• Hamidullah, Muhammed. (1988). Allah’ın Elçisi (s.a.v.) ve Sahabe Devrinde Yazı Sanatı. İslami Araştırmalar. 2(7), 97-102.
• Harman, Ömer Faruk. (2000). İbrahim. İslam Ansiklopedisi. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. 21, 266-272.
• Harman, Ömer Faruk. (2000). İsa. İslam Ansiklopedisi. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. 22, 465-472
• Hassan, J.H. (2000) İbranice. İslam Ansiklopedisi. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.21, 366-367.
• İbn Asakir. (1995). Târîhu Medîneti Dımeşk, thk. Ömer b. Ğarave el-Amrevî, Darü’l-fikr.
• İbn Ebû Hâtim. (h. 1419). Ebû Muhammed Abdurrahman b. Muhammed b. İdrîs er-Râzî. Tefsîrü’l-Kur’âni’l-azîm. thk. Es‘ad Mahmud et-Tabib. Mektebetu Nezzar Mustafa el-Baz.
• İbn Ebû Şeybe. (h.1409). Ebû Bekr Abdullah b. Muhammed b. Ebî Şeybe İbrahim el-Absî el-Kûfî, el-Musannef fi’l-ehâdîs ve’l-âsâr, thk. Kemal Yusuf el-Hût, Mektebetü’r-reşid.
• İbn Hacer el-Askalânî. (2011). el-İsâbe Seçkin Sahaberler, trc. Seyfullah Erdoğmuş, Sağlam Yayınevi. İbn Hazm. (2017).el-Fasl fi’l-milel ve’l-ehvâ ve’n-nihal, çev. Halil İbrahim Bulut. Türkiye Yazma Eserler Kurumu Yayınları.
• İbn Hişâm. (1955). Ebu Muhammed Abdülmelik. es-Siretü’n-nebeviyye, thk. Mustafa es-Seka. İbrahim el-Ebyarî. Abdülhafız eş-Şelebî. Şeriketü Mektebe ve Matbaatü Mustafa.
• İbn İshâk. (1976). Muhammed İshâk b. Yesar. Sîretü İbn İshâk. thk. Muhammed Hamidullah, Ma‘hadü’d-diraseti ve’l-ebhasi li’t-ta‘rib, 1976.
• İbn Kesîr. (1986). Ebü’l-Fidâ İsmail. Hadislerle Kur’ân-ı Kerim Tefsiri. çev. Bekir Karlıağa, Bedrettin Çetiner. Çağrı Yayınları.
• İbn Kesîr. (1997). Ebü’l-Fidâ İmadüddin İsmail b. Ömer. el-Bidâye ve’n-nihâye. thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî. Hicr li’t-Tıbâa.
• İbn Sa‘d. (2015). Tabakâtü’l-kübrâ, trc. Mehmet Vehbi Şahinalp. Hikmet Akdemir. Siyer Yayınları.
• İbn’ül Esir. (1987). Ebu’l Hasan İzzeddin Ali b. Ebi’l Kerem Muhammed el-Cezeri, el- Kâmil Fi’t-Tarih, thk. Ebu’l Fida Abdullah Kadı, Beyrut: Daru’l Kitabu’l İlmiyye.
• İgnatius Efrem I. Barsavm. (2005). Saçılmış İnciller. çev. Zeki Demir. Resim Ofset.
• İmam Kurtubî. (1987). el-Câmi‘u li-ahkâmi’l-Kur‘ân. çev. M. Beşir Eryarsoy. Buruç Yayınları.
• Kanar, Mehmet. (2012). Arapça-Türkçe Sözlük. Say Yayınları.
• Kâtip Çelebi. (2007). Keşfü’z-zünûn. çev. Rüştü Balcı. Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Malik, Gorgis David. (2012). Süryanilerin Tarihi İlk Hıristiyanlıktan Kadim Doğu Süryani Müjdeci- Havari Kilisesi. çev. Vedii İlmen. İstanbul: Yaba Yay.
• Mecmu’l Tevârîhü’l-kısas. (h.520). ed. Muhammed Taki Bahar. Kavar.
• Mengozzi, Alessandro. (2011). Garshuni. in Garshuni. edited by Sebastian P. Brock, Aaron M. Butts, George A. Kiraz and Lucas Van Rompay. https://gedsh.bethmardutho.org/Garshuni.
• Mes’ûdî. (1996). Ebu’l-Hasen Alî b. Hüseyn b. Alî, Ahbâru’z-Zaman, Dâru’l-Endülüs, Beyrut.
• Mor İgnatius Yakup III. (1985). The Syrian Orthodox Church of Antioch. çev. Melek Sevinç. Hollanda.
• Mukâtil b. Süleyman. (2006). Tefsîr-i Kebîr. trc. M. Beşir Eryarsoy. İşaret Yayınları.
• Öztürk, Levent. (2012). İslam Toplumunda Hristiyanlar. İstanbul: Ensar Neşriyat.
• Saka, İshak. (1983). İman ve Hadara, Halep, C. I
• Saka, İshak. (2006). Keniseti’s-Süryaniyye. el-Mektebetü’s-Süryaniyye.
• Saklı İnci Antik Arami Mirası. (2006). ed. Sebastian P. Brock. yay. Haz. Gabriel Rabo.
• Süyûtî. (1983). Ebü’l-Fazl Celalüddin Abdurrahman b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî es-Süyûtî eş-Şâfiî. ed-Dürrü’l-mensur. Darü’l-Fikr.
• Süyûtî. (1987). Ebü’l-Fazl Celalüddin Abdurrahman b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî es-Süyûtî eş-Şâfiî. el-İtkân fî ulûmi’l-Kur’ân. trc. Sakıp Yıldız, Hüseyin Avni Çelik. Hikmet Neşriyat.
• Şulul, Kasım, (2022). Kur’ân Tarihi (Kaynak, Terim-Süreç Analizi, Kadîm Mushaflar). Siyer Yayınları.
• Şulul, Kasım. (2020). Arap yazısının kökeni ve tarihi. Bitlis İslamiyat Dergisi. 2(2), 28-67.
• Taberî, (1967). Ebu Cafer Muhammed b. Cerîr et-Taberî. Târîhü’l-ümem ve’l-mülûk. thk. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrahim. Darü’l-ma‘rif.
• Tomakin, Ahmet Yasin. (2017). Abbasiler döneminde İlmi Hayatta Süryaniler. (Doktora Tezi). Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. İstanbul.
• Tulun, Muhammed b., İʻlamü’s-sâilîn an kütübi Seyyidi’l-Mürselîn, thk. Mahmûd Arnâvût, Müessesetü’r-Risâle, Beyrût.
• Yaqoob, Luay Hatem, (2021). İslâmî kaynaklar açısından peygamberlerin konuştuğu diller. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi. 25 (1) 385-407.
• Yiğit, İsmail. (2009). Sıffin Savaşı. İslam Ansiklopedisi. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. 37, 107-108
• Yousif, Ephrem İsa. (2009) Süryani Vakanüvisler. çev. Mustafa Aslan. Doz Yayınları.
• Elektronik Kaynaklar https://kuran.diyanet.gov.tr/mushaf/ https://kutsalkitap.info.tr/ http://www.suryanikadim.org/suryanilerde_yazi.aspx https://stringfixer.com/tr/Kufic_script#wiki-18 https://www.alfabe.gen.tr/ibranice-alfabe.html