DEMOKRAT PARTİ AĞRI MİLLETVEKİLİ CELAL YARDIMCI: HAYATI VE HATIRATI

Yıl 2023, Sayı: 34, 567 - 583, 21.10.2023

Nasrullah Uzman

https://doi.org/10.15182/diclesosbed.1351516

Öz

1911 yılında Ağrı’da dünyaya gelen Celal Yardımcı, İstanbul Hukuk Fakültesi mezunudur. Mesleği avukatlıktır. Avukatlığı döneminde -kamuoyunun yakından takip ettiği- General Ali İhsan Sabis ve Ankara valisi Nevzat Tandoğan’ı intihara sürükleyen Haşmet Orbay-Reşit Mercan davalarının avukatlığını üstlenmiştir. Bu davalar onun Türk kamuoyu tarafından tanınmasını sağlamıştır. Celal Yardımcı, Demokrat Parti Genel Başkanı Celal Bayar’ın teklifiyle 14 Mayıs 1950 tarihinde yapılan milletvekilliği genel seçimlerinde Demokrat Parti listesinden Ağrı milletvekili seçilmiştir. Demokrat Parti iktidarı boyunca milletvekilliği görevini sürdürmüştür. Bu süreçte TBMM Başkanvekilliği, Devlet Bakanlığı, Milli Eğitim Bakanlığı ve Adalet Bakanlığı gibi önemli görevler de üstlenmiştir. 27 Mayıs 1960 darbesinden sonra diğer Demokrat Partililerle birlikte yargılanmış ve müebbet ağır hapis cezasına çarptırılmıştır. Celal Yardımcı, Kayseri Cezaevi’nde cezasını çekmekteyken anılarını kaleme almıştır. Anılarında doğumu, ailesi, göç hikâyesi, eğitimi, üstlendiği davalar, siyasete atılması, Demokrat Parti dönemindeki faaliyetleri, Adnan Menderes ve Celal Bayar’la münasebetleri, Cumhuriyet Halk Partisi’ne karşı tutumu, iktidar-muhalefet ilişkileri, 27 Mayıs darbesi, Yassıada yargılamaları, Yassıada’da yaşananlar, Kayseri cezaevine nakli ve Kayseri cezaevinde yaşadıkları gibi birçok önemli bilgiye yer vermiştir. Celal Yardımcı’nın anıları, 1965-1966 yıllarında Yeni İstanbul Gazetesi’nde yayınlamıştır. Bu anılar yayınlandığı dönemde ilgiyle karşılanmış; fakat günümüze kadar derlenmemiş ve akademik herhangi bir çalışmanın konusu olmamıştır. Bu makalede Celal Yardımcı’nın hayatı hakkında bilgi verilecek, anıları konularına göre tasnif edilecek ve değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Celal Yardımcı, Yassıada, 27 Mayıs 1960 Demokrat Parti, Cumhuriyet Halk Partisi

Kaynakça

• Başkanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA), 10.9/78.233.1. (09.01.1958).
• BCA, 10.9/79.236.3. (03, 10.04.1958).
• BCA, 10.9/79.237.1. (08.05.1958).
• BCA, 30.1/40.236.18. (27.05.1960).
• BCA, 30.10/77.511.16. (26.05.1950).
• BCA, 30.10/78.515.11. (04.05.1954).
• BCA, 30.11.1/310.1.11. (08.01.1965).
• BCA, 30.18.1.2/136.75.6. (18.08.1954).
• BCA, 30.18.1.2/150.51.15. (10.10.1958).
• BCA, 501/32193.128332.1. (07.07.1955).
• BCA, 502/24174.105973.6. (04.10.1958).
• 14 Mayıs’tan 27 mayıs’a celal yardımcı’nın anıları. (1986, 14-27 Mayıs). Milliyet. s. 1, 11.
• 1924 tarih ve 491 sayılı Teşkilatı Esasiye Kanunu’nun bazı hükümlerinin kaldırılması ve bazı hükümlerinin değiştirilmesi hakkındaki geçici kanun, (1960, 14 Haziran). Resmî Gazete. s. 1533-1534.
• Aftan 197 demokrat faydalanıyor. (1969, 14 Mayıs). Milliyet. s. 1.
• Ağır hapisliler de milletvekili olabilecek. (1969, 15 Mayıs). Milliyet. s. 1.
• Ağrı’dan Erciyes’e Celâl Yardımcı Anılarını Anlatıyor. (1965, 1 Ağustos-31 Aralık/1966, 1 Ocak-13 Ocak). Yeni İstanbul. s. 2-8.
• Akis, 1958, 193, Akis neşriyat.
• Atilla, N. & Oğuz, A. (1965). Türkiye yıllığı 1962. Ercan matbaası.
• Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü. (2004). Dünden bugüne başbakanlık (1920-2004). Başbakanlık devlet arşivleri genel müdürlüğü yayınları.
• Birinci, A. (1998). Hatırat türünden kaynakların tarihi araştırmalardaki yeri ve değeri. Atatürk araştırma merkezi dergisi, (41), 611-620.
• Bütün sabıklar yassıada’da toplandı. (1960, 19 Haziran). Milliyet. s. 1.
• Celal yardımcı vefat etti. (1986, 11 Ocak). Milliyet. s. 1, 7.
• Celal yardımcı. (1965, 12 Haziran). Milliyet. s. 5.
• Demirbilek, S. (2012). Demokrat partililerin anılarında yassıada. AKY Yayınları.
• Devellioğlu, F. (2003). Osmanlıca-türkçe ansiklopedik lügat, Aydın Kitabevi.
• Edi, A. (2019). Yassıada yargılamalarında bir bakan “celâl yardımcı” ve ağrı milletvekilleri. Fenomen yayıncılık. Eski dp’liler siyasi haklarına kavuşunca. (1974, 20 Nisan). Milliyet. s. 6.
• Gider, S. (2016). Hüseyin celâl yardımcı ve demokrat parti. (YÖK Tez Merkezi, Yüksek Lisans). Yıldız teknik üniversitesi.
• Harp okulundaki son kafile de geldi. (1960, 18 Haziran). Milliyet. s. 1.
• Karar günü. (1961, 15 Eylül). Milliyet. s. 1.
• Manşet. (1965, 19-31 Temmuz). Yeni İstanbul. s. 1.
• Millet meclisi tutanak dergisi, C. 5. Birleşim 71. Tarih 23 Mart 1966.
• Millet meclisi’nin yeni üyeleri belli oldu. (1977, 7 Haziran). Milliyet. s. 6.
• Milli Birlik Komitesi 1 Numaralı Tebliği. (1960, 30 Mayıs) Resmî Gazete, s. 1450.
• Olgun, İ. (1972). Anı türü ve türk edebiyatında anı. Türk Dili, (246), 403-427.
• Özdemir, E. (1972). Anı ve anı dilimiz üzerine. Türk Dili, (246), 398-402.
• Öztürk, K. (1998). Türk parlamento tarihi tbmm-IX. dönem (1950-1954). 7, TBMM vakfı yayınları.
• Seçimin resmi neticesi. (1950, 26 Mayıs). Cumhuriyet. s. 1.
• TBMM Arşivi. 10. dönem, sicil no: 1546.
• TBMM Arşivi. 9. dönem, sicil no: 1546.
• Torun Çelik, E. (2020). Yassıada duruşmalarında ağrı milletvekili hüseyin celâl yardımcı. Journal of history school, (49), 3784-3822.
• Turgut, H. (2007). Yassıada’da yaptırılmayan savunmalar. Doğan kitap.
• Tutanak dergisi sorgu formu (20 Nisan 2023). https://www5.tbmm.gov.tr/develop/owa/td_v2.sorgu_ekrani Türk tarihinin en büyük davası. (1960, 15 Ekim). Cumhuriyet. s. 1, 5.
• Yalçın, E. S. (2022). Türkiye cumhuriyeti tarihinin kaynakları. Berikan yayınları.
• Yardımcı, C. (1965a) “Harbin, göçün, açlığın ve ihtilalin kayalıkları”. Yeni İstanbul. (1965, 1 Ağustos). s. 1.
• Yardımcı, C. (1965b) “Yeni bir türkiye doğuyordu”. Yeni İstanbul. (1965, 23 Eylül). s. 1.
• Yardımcı, C. (1965c) “Öğrencisini hırpalıyor incitiyordu”. Yeni İstanbul. (1965, 24 Eylül). s. 1.
• Yardımcı, C. (1965d) “Mebus olmam için ısrar ediliyor karar veremiyorum”. Yeni İstanbul. (1965, 4 Ekim). s. 1.
• Yardımcı, C. (1965e) “Varsın yazdırmasın millet biliyor”. Yeni İstanbul. (1965, 24 Kasım). s. 1.
• Yardımcı, C. (1966) “Çok acı bir cilve-i ilahî”. Yeni İstanbul. (1966, 11 Ocak). s. 1.
• Yılın kronolojisi. (1960, 31 Aralık). Milliyet. s. 5.
• Yüksek adalet divanı kararları. Yassıada 1960-1961.