KOZAYA YOLCULUK: WILLIAM COCHRAN’IN GÖZÜYLE DUT AĞACI VE İPEK BÖCEĞİNİN SERÜVENİ

Yıl 2024, Sayı: 35, 250 - 279, 29.02.2024

Muhsin Önal

https://doi.org/10.15182/diclesosbed.1389104

Öz

Dut ağacı ve ipek böceği, tarih boyunca dokuma sanatının zengin bir parçasını oluşturmuştur. Dut ağacının yaprakları, ipek böceklerinin beslenme kaynağı olarak işlev görürken, böceklerin ipek ipliği üretimine olan katkısı binlerce yıllık bir yolculuğun temelini atmaktadır. Yolculuğun varış noktasını ise ipek ipliğinin oluşturduğu imaj teşkil etmektedir. Dut ağacı ve ipek böceği yetiştiriciliğinde sarf edilen emek ile bu süreci hakkıyla yerine getirebilmek için harcanan enerji, bu imajın manevi yani geleneksel ve kültürel boyutuna işaret ederken, sarayların, konak ve köşklerin gösterişli ve pahalı kıyafetleri maddi yönü hakkında fikir vermektedir. Bütün bu geniş ve zengin perspektif, kökleri çok eski tarihlere dayanan kadim bir mirasın kuşaktan kuşağa aktarılması sonucunu doğurmuştur. Üstelik bu miras, çağlar içerisinde varisler değiştikçe, daha dikkat çekici ve etkileyici bir veçhe kazanmıştır. Bütün bu bilgiler ışığında değerlendirildiğinde, bu çalışmada da köklü bir geçmişe sahip olan dut ağacı ve ipek böceği yetiştiriciliğinin belli bir dönemine, daha açık bir ifadeyle 19. yüzyıldaki serüvenine yer verilmiştir. Bu serüven, araştırmacı gazeteci, ressam ve gravür sanatçısı William Cochran’ın gözlemleri doğrultusunda okuyucuya aktarılmıştır.

Anahtar Kelimeler

dut ağacı, ipek böceği, William Cochran, 19. yüzyıl, ziraat

JOURNEY TO THE COCOON: THE ADVENTURE OF THE MULBERRY TREE AND THE SILKWORM THROUGH THE EYES OF WILLIAM COCHRAN

Öz

Mulberry tree and silkworm have formed a rich part of the art of weaving throughout history. While the leaves of the mulberry tree serve as a source of nutrition for silkworms, the insects' contribution to silk thread production lays the foundation for a journey of thousands of years. The destination point of the journey is formed by the image of the silk thread. While the effort expended on mulberry tree and silkworm cultivation, along with the energy spent to carry out this process properly, point to the spiritual, that is, traditional and cultural dimension of this image, the ostentatious and expensive clothes of palaces, mansions and kiosks give an idea about its material aspect. All this broad and rich perspective has resulted in the transfer of an ancient heritage, whose roots go back to ancient times, from generation to generation. Moreover, this inheritance has acquired a more remarkable and impressive aspect as the heirs have changed over the ages. When evaluated in the light of all this information, this study focused on a certain period of mulberry tree and silkworm breeding, which has a deep-rooted history, and more specifically, its adventure in the 19th century. This adventure was conveyed to the reader in line with the observations of investigative journalist, painter and engraving artist William Cochran.

Anahtar Kelimeler

mulberry tree, silkworm, William Cochran, 19th century, agriculture

Kaynakça

• Ağca, İ., & Ilgın, M. (2017). Türkiye’nin değişik yerlerinden selekte edilen bazı dut (morus spp.) türlerinin Doğu Akdeniz Bölgesi’nde performanslarının belirlenmesi. Manas Journal of Agriculture Veterinary and Life Sciences, 7(2), 35-44.
• Albayrak, B. (2018). Kevork Torkomyan’ın İpek Böceği Beslemek adlı kitabının transkript ve değerlendirmesi. (YÖK Tez Merkezi, Yüksek Lisans). Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi.
• Alberta Education Curriculum Standarts Branch (1997). Agriculture. Guide to standards and implementation. Career &technology studies. ERIC.
• Alp, Ş., Yıldız, K., Türkoğlu, N., Çığ, A., & Aşur, F. (2010). Van ilindeki eski bahçe güllerinin değişik çelik tipleri ile çoğaltılması. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Tarım Bilimleri Dergisi, 20(3), 189-193.
• Armstrong, J., & Williams, D. M. (2005). The steamboat and popular tourism. The Journal of Transport History, 26(1), 61-77. https://doi.org/10.7227/TJTH.26.1.4
• Arslan, S. (2014). Türklerde ağaç kültü ve hayat ağacı. Uluslararası Sosyal ve Eğitim Bilimleri Dergisi, 1(1), 59-71.
• Atav, R., & Namırtı, O. (2011). İpek liflerinin dünü ve bugünü. Journal of Engineering Science and Design, 1(3), 112-119.
• Bakır, A. (2000). Orta çağ İslam dünyasında dokuma sanayi. Belleten, 64(241), 749-826. https://doi.org/10.37879/belleten.2000.749
• Başkaya, Z. (2013). Gelişimi ve dağılışı bakımından Türkiye ipekböcekçiliğinde Bilecik ilinin yeri, sorunları ve çözüm önerileri. Doğu Coğrafya Dergisi, 18(30), 257-286.
• Cappellozza, S., Saviane, A., Tettamanti, G., Squadrin, M., Vendramin, E., Paolucci, P., Franzetti, E., & Squartini, A. (2010). Identification of enterococcus mundtii as a pathogenic agent involved in the ‘flacherie’ disease in Bombyx mori l. larvae reared on artificial diet. Journal of Invertebrate Pathology, 106(2011), 386-393. https://doi.org/ 10.1016/j.jip.2010.12.007
• Cavaillon, J. M., & Legout, S. (2022). Louis Pasteur: Between myth and reality. Biomolecules, 12(596), 1-23. https://doi.org/10.3390/biom12040596
• Cochran, W. (1888). Pen and pencil in Asia Minor or notes from the Levant. Scribner and Welford.
• Çiftçi, C. (2013). 1837-1908 sürecinde Bursa’da koza üreticiliği ve ipekli dokumacılık sektörü. Uludağ Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 14(24), 1-18.
• Çiftçi, C. (2017). Bursa’da ipekçilik. Bursa Büyükşehir Belediyesi.
• Dalsar, F. (1960). Türk sanayi ve ticaret tarihinde Bursa’da ipekçilik. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Yayınları.
• Datiles, M. J., & Rodriguez, P. A. (2015, Şubat 2). Morus nigra (black mulberry). https://www.cabidigitallibrary.org/doi/10.1079/cabicompendium.34830 (02.11.2023)
• Erdoğan, Ü. (2003). İspir ve Pazaryolu ilçelerinde yetiştirilen dutların (morus sp.) seleksiyon yoluyla ıslahı üzerinde bir araştırma. (YÖK Tez Merkezi, Doktora). Atatürk Üniversitesi.
• Ergenç, Ö. (2014). XVI. yüzyılın sonlarında Bursa. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Esvaran, V., Jagadish, A., Terenius, O., Suraporn, S., Mishra, R. K., & Ponnuvel, K. M. (2020). Targeting essential genes of nosema for the diagnosis of pebrine disease in silkworms. Annals of Parasitology, 66(3), 303-310. https://doi.org/10.17420/ap6603.268
• Fleming, A. (1947). Louis Pasteur. The British Medical Journal, 1(4502), 517-522.
• Fortune, R. (1857). A residence among the Chinese: Inland, on the coast, and at sea. Being a narrative of scenes and adventures during a third visit to China, from 1853 to 1856. John Murray.
• Gençoğlan, S., Başpınar, A., & Gençoğlan, C. (2019). Isı gereksinimine ve çiğlenme sıcaklığına göre ipekböceği yetiştiriciliğinde uygun besleme döneminin ve çatı örtü malzemesinin belirlenmesi. Mediterranean Agricultural Sciences, 32(1), 65-71. https://doi.org/ 10.29136/mediterranean.468425
• Godias, T. (2016). Design and construction of a manually operated mulberry leaf chopping machine. (D Space Kurumsal Arşivi, Project Report). Busitema University Faculty of Engineering.
• Gülhan, T., & Boynukara, B. (1997). Stafilokokkal toksin ve enzimler. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 3(1), 82-90.
• Gürcan, K. (2021). Ekşi karadutun (morus nigra l.) Türkiye’de yetiştiricilik kültürü ve alanları: Asırlık ağaçların keşfi. Avrupa Bilim ve Teknoloji Dergisi, (31), 568-582. https://doi.org/ 10.31590/ejosat.1014243
• Gürsoy, Ü. (2012). Türk kültüründe ağaç kültü ve dut ağacı. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, (61), 43-54.
• Habeanu, M., Gheorghe, A., & Mihalcea, T. (2023). Silkworm Bombyx mori—sustainability and economic opportunity, particularly for Romania. 13(1209). https://doi.org/10.3390/agriculture13061209
• Han, J., Jang, I., Kang, D., Baek, M., Kanamaru, H., & Kim, K. H. (2022). A collective vision for agriculture climate services in the Asia-Pacific region. Bulletin of the American Meteorological Society, 103(7), 1637-1643. https://doi.org/10.1175/BAMS-D-22-0100.1
• Hertz, G. B. (1909). The English silk industry in the eighteenth century. The English Historical Review, 24(96), 710-727.
• Historical Currency Converter (t.y.). https://www.historicalstatistics.org/Currencyconverter. html (31.12.2023).
• Howes, A. (2020). Arts & minds: How the Royal Society of Arts changed a nation. Princeton University Press.
• Humphries, R. (2016, Mart 29). Sericulture in the United Kingdom. https://www.humphriesweaving.co.uk/sericulture-united-kingdom/ (31.12.2023).
• Hunter, F. R. (2004). Tourism and empire: The Thomas Cook & son enterprise on the Nile, 1868-1914. Middle Eastern Studies, 40(5), 28-54.
• Işık, S. (2014). Türklerde ağaç kültü ve hayat ağacı. Uluslararası Sosyal ve Eğitim Bilimleri Dergisi, 1(1), 59-71. https://doi.org/10.20860/ijoses.27650
• Işık, S. (2019). Hayat ağacı ve kutsal ağaçlar: Türk ve Çin mitolojisi üzerine bir karşılaştırma. Uluslararası Beşerî Bilimler ve Eğitim Dergisi, 5(11), 546-566.
• İmer, Z. (2005). Miladi dönem öncesi Orta Asya’da ipek. Bilig, (32), 1-32.
• İnalcık, H. (2020). İpek. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 22, 362-365.
• Jahnavi, I. S., Vamsi, S. S., Akhil, B., Reddy, K. R. & Lakshmi, R. R. (2023, Ekim 31). Silkworm incubator. https://ieeexplore.ieee.org/stamp/stamp.jsp?tp=&arnumber=101 66987 (02.11.2023)
• Kaplan, C. (2022). Organik tarımda zararlı yönetimi. İçinde M. Pakyürek ve G. Özdemir (Eds.). Organik bahçe bitkileri yetiştiriciliği, (ss. 381-421). İksad Publishing House.
• Karkacier, M., Poyrazoğlu, E. S., Artık, N., & Velioğlu, S. (2000). Extraction kinetics of mulberry (morus alba). Gıda, 25(5), 343-348.
• Karthikairaj, K., Isaiarasu, L., & Sakthivel, N. (2014). Efficacy of some herbal extracts on microbes causing flacherie disease in mulberry silkworm, Bombyx mori l. J. Biopest, 7, 89-93.
• Khare, T. R., Sobhana, V., & Kalpana, G. V. (2023). Weed management in mulberry (morus alba): A review. Agricultural Reviews, 44(1), 60-65. https://doi.org/ 10.18805/ag.R-2350
• Kumar, R. R., Navinkumar, T. V., Aravindh, P., Kavinesh, T., Sathyanarayanan, Y., & Sedhumaadhavan, P. (2021, Ocak 15). Smart mulberry plant cutter. https://iopscience.iop.org/article/10.1088/1757-899X/1055/1/012037 (02.11.2023)
• Kumkoon, T., Srisaisap, M., & Boonserm, P. (2023). Biosynthesized silver nanoparticles using morus alba (white mulberry) leaf extract as potential antibacterial and anticancer agents. Molecules, 28(3), 1-13. https://doi.org/10.3390/molecules28031213
• Li, L. M. (1981). China’s silk trade traditional industry in the modern world, 1842–1937. Harvard University Asia Center.
• Li, L. M. (1982). Silks by sea: Trade, technology, and enterprise in China and Japan. The Business History Review, 56(2), 192-217.
• Lin, Z., Gan, T., Huang, Y., Bao, L., Liu, S., Cui, X., Wang, H., Jiao, F., Zhang, M., Su, C., & Qian, Y. (2022). Anti-inflammatory activity of mulberry leaf flavonoids in vitro and in vivo. International Journal of Molecular Sciences, 23(14), 1-22. https://doi.org/10.3390/ijms23147694
• Loudon, J. C., (1849). Suburban Horticulturist. London William Smith.
• Marston, M. E. (1955-1956). The history of plant propagation in England by vegetative methods not requiring the use of a root-stock. Scientific Horticulture, 12, 118-132.
• Normile, D. (2009). Sequencing 40 silkworm genomes unravels history of cultivation. Science Magazine, 325(5944), 1058-1059.
• Onaga, L. A. (2012). Silkworms, science, and nation: A sericultural history of genetics in modern Japan. (Cornell education portal, PHD). Faculty of the Graduate School of Cornell University.
• Öçal, A. (1968). Tarım işletmelerinin hukuki yapıları. Eskişehir İktisadi ve Ticari İlimler Akademisi Dergisi, 4(1), 221-231.
• Ökten, S. S. Ö., & Pehlivan, G. (2021). İleri yaşta palmiye (Washingtonia filifera) taşıma süreçlerine dair bir uygulama, İskenderun Teknik Üniversitesi örneği. Akademik Ziraat Dergisi, 10(1), 175-184. https://dx.doi.org/10.29278/azd.830478
• Megret, J. (1971). Zirai faaliyet neleri kapsar (Çev. A. Öçal). Eskişehir İktisadi ve Ticari İlimler Akademisi Dergisi, 7(2), 203-210.
• Pereyra, L. H. T. (2009). Louis Pasteur surgical revolution. Journal of Investigative Surgery, 22, 82-87. https://doi.org/10.1080/08941930902794729
• Pollen, J. H., Redwood, B., & Blackley, C. H. (1885). Transport and ensilage of mulberry leaves. The Journal of the Society of Arts, 33(1710), 971-982.
• Royal Highland and Agricultural Society (t.y.). https://rhass.org.uk/ (03.11.2023)
• Ryland, E. H. (1939). America’s multicaulis mania. The William and Mary Quarterly, 19(1), 25-33.
• Sarc, Ö. M. (1934). Ziraat ve sanayi siyaseti. Arkadaş Matbaası.
• Schuyler, E. (1876). Turkistan; notes of a journey in Russian Turkistan, Khokand, Bukhara, and Kuldja (v. 1). Scribner, Armstrong & Co.
• Selvakumar, T. (2013). Prevalence of flacherie disease and pathogenicity of isolated pathogens in silkworm, Bombyx mori (l.) under different environmental conditions. Agric. Sci. Digest., 33(4), 253-258. https://doi.org/10.5958/j.0976-0547.33.4.020
• Seydoşoğlu, S. (2020). Farklı karışım oranları ve biçim dönemlerinin yem bezelyesi ile arpa karışımlarının ot verim performansına etkileri. Iğdır Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 10(3), 2136-2142. https://doi.org/10.21597/jist.695938
• Şeker, İ. (2017). İpek böceğinin yaşam öyküsü. Bursa Büyükşehir Belediyesi.
• Takıl, E., Kayan, N., & Altay, Y. (2020). Mısır fasulye karışık ekim sistemlerinde farklı ekim şekillerinin verim ve verim unsurları üzerine etkisi. Harran Tarım ve Gıda Bilimleri Dergisi, 24(1), 111-125. https://doi.org/10.29050/harranziraat.623989
• Tian, M., Wang, Y., Lu, A., Zhang, Q., Li, X., Zhang, N., Zhang, J., & Wang, S. (2022). From metabolomic analysis to quality assessment and biosynthetic insight in traditional Chinese medicine: Mulberry tree as a case study. Phytochemical Analysis, (33), 644-653. https://doi.org/10.1002/pca.3117
• Tikader, A., Vijayan, K., & Saratchandra, B. (2013). Muga silkworm, antheraea assamensis (lepidoptera: Saturniidae) –an overview of distribution, biology and breeding. Eur. J. Entomol, 110(2), 293-300.
• Tribe, D. (2005). What’s happening to agriculture? The benefits of technological transitions. IPA Review, 57(4), 20-23.
• Uğur, Y. (2021). Investigation of melatonin content and antioxidant capacity in grape berries. İnönü Üniversitesi Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu Dergisi, 9(3), 820-830. https://doi.org/10.33715/inonusaglik.987625
• Uğuz, S. (2021). Karataban (pebrine) ve baygınlık (flacherie) salgınlarının Osmanlı ipek böcekçiliğine etkileri. Bellek Uluslararası Tarih ve Kültür Araştırmaları Dergisi, 3, 31-47.
• Utmb Health (t.y.). French firms Nachet et Fils. https://www.utmb.edu/ar/moody-medical-library/blocker/artifacts/microscope-collection/french (02.11.2023)
• Veterinary Heritage (2022). Celebrating Louis Pasteur's contributions at 200 years. Bulletin of the American Veterinary History Society, 45(2), 68.
• Wei, S., Song, Y. H., Hong, S., Yutaka, B., Huai, X. Z., & Ze, Z. (2012). Phylogeny and evolutionary history of the silkworm. Sci China Life Sci, 55(6), 483-496. https://doi.org/ 10.1007/s11427-012-4334-7
• Xia, Y., Tan, Z., Wang, L., & Xin, N. (2013). Research progress of edible Chinese medicine mulberry. Medicinal Plant, 4(11-12), 55-60.
• Xiang, H., Liu, X., Li, M., Zhu, Y., Wang, L., Cui, Y., Liu, L., Fang, G., Qian, H., Xu, A., Wang, W., & Zhan, S. (2018). The evolutionary road from wild moth to domestic silkworm. Nature Ecology & Evolution, 2, 1268-1279. https://doi.org/10.1038/s41559-018-0593-4
• Yaman, R. (2021). Phytochemical properties of some mulberry genotypes grown in Malatya province. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Tarım Bilimleri Dergisi, 31(2), 348-355. https://doi.org/10.29133/yyutbd.785270
• Yang, S. Y., Han, M. J., Kang, L. F., Li, Z. W., Shen, Y. H., & Zhang, Z. (2014). Demographic history and gene flow during silkworm domestication. BMC Evolutionary Biology, 14(185), 1-18. https://doi.org/10.1186/s12862-014-0185-0
• Yıldız, K., Çekiç, Ç., Güneş, M., Özgen, M., Özkan, Y., Akça, Y., & Gerçekçioğlu, R. (2009). Farklı dönemlerde alınan kara dut (morus nigra l.) çelik tiplerinde köklenme başarısının belirlenmesi. Gaziosmanpaşa Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 26(1), 1-5.
• Yücekaya, H. (2021). Osmanlı öncesi ipekçiliğe dair izler ve Osmanlı dönemi Edirne ipekçiliği. Gazi Akademik Bakış, 15(29), 155-172.
• Yücekaya, H. (2021). Thessaloniki sericulture. Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (26), 754-768.
• Yücekaya, H., & Özcimbit, O. (2023). İpeğin serüveninde Türk topluluklarının belirginleşmemiş rolü. Tarih İncelemeleri Dergisi, 38(1), 327-345. https://doi.org/10.18513/egetid.1333311
• Zenginbal, H., & Gündoğdu, M. (2020). Böğürtlen (rubus fructicosus l.) odun çeliklerinde çelik çapı ve indol butirik asit (IBA) dozlarının köklenmeye etkisi. Uluslararası Tarım ve Yaban Hayatı Bilimleri Dergisi, 6(3), 382-388. https://doi.org/ 10.24180/ijaws.773284