TÜRİB ÇATISI ALTINDA ELÜS’LERİN DÜZENLENMESİ: VERGİSEL VE MALİ TEŞVİKLER, MUHASEBE UYGULAMALARI

Yıl 2024, Sayı: 35, 383 - 407, 29.02.2024

Sema Poyraz Can , Harun Kısacık

https://doi.org/10.15182/diclesosbed.1399787

Öz

Dünya genelinde pek çok ülkede merkezi depolama sistemleri kurularak, üretimi gerçekleştirilen malların belli standartlarla kurulan lisanslı depolarda koruma altına alındığı bilinmektedir. Türkiye’de 10.02.2005 tarihinde 5300 Sayılı Tarım Ürünleri Lisanslı Depoculuk Kanunu çıkarılmıştır. 2019 yılında ise Türkiye Ürün İhtisas Borsası (TÜRİB) kurularak tüm tarım borsalarının birleştirildiği tek bir platform oluşturulmuştur. Çiftçilerin ürettiği ürünlerini teminat göstererek finansal kuruluşlardan kredi kullanabilmeleri, ürünlerin yıl içerisinde devamlılık arz edecek şekilde satılarak gelir elde edilebilmesi avantajları, Elektronik Ürün Senetlerine (ELÜS) olan talebin artmasını sağlamıştır. TÜRİB, lisanslı depoculuk sistemi kapsamındaki fiziki ve elektronik tarımsal ürünlerin alım ve satımını yapmak isteyen alıcı ve satıcıları bir araya getiren bir işlem platformudur. Elektronik ürün senetleri, elektronik niteliğe sahip bir belge olarak lisanslı depoculuk sisteminde kayıtlı tarım ürünlerini temsil etmektedir. TÜRİB piyasası, elektronik ürün senetlerine yönelik verilen devlet teşviklerinin de etkisiyle, çiftçi ve yatırımcıların tercih ettiği bir finansal sistem olma özelliğini taşımaktadır. Bu çalışmanın amacı, TÜRİB’de alım satım yapmak isteyen üretici çiftçi, tacir ve tacir olmayanların bir araya gelerek yaptıkları işlemlerde mevzuata uygun belge düzeninin ortaya konularak, işlemlerin ve belgelerin muhasebe kayıtlarının uygulamalı olarak gösterilmesidir. Sonuç olarak tarımsal ürünlerin ticaretini kolaylaştırmak için geliştirilen sistem içerisinde yer alacak bilgi kullanıcılarının faydalanabileceği bir çalışmanın literatüre kazandırılması planlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

TÜRİB, ELÜS, Lisanslı Depoculuk, Muhasebe Uygulamaları, Vergi Teşvikleri.

REGULATION OF EWR’S UNDER THE ROOF OF TMEX: TAX AND FISCAL INCENTIVES, ACCOUNTING PRACTICES

Öz

It is known that central storage systems are established in many countries around the world, and the goods produced are protected in licensed warehouses established with certain standards. Agricultural Products Licensed Warehousing Law No. 5300 was enacted on 10.02.2005 in Turkey. In 2019, the Turkish Mercantile Exchange (TMEX) was established and a single platform was created where all agricultural exchanges were combined. The advantages of farmers for using loans from financial institutions by providing collateral for their products, and earning income by selling products continuously throughout the year, have increased the demand for Electronic Warehouse Receipts (EWR). TMEX is a transaction platform that brings together buyers and sellers who want to buy and sell physical and electronic agricultural products within the scope of the licensed warehousing system. Electronic warehouse receipts represent agricultural products registered in the licensed warehousing system as an electronic document. The TMEX market, with the effect of government incentives for electronic warehouse receipts, is a financial system preferred by farmers and investors. The aim of this study is to show the accounting records of transactions and documents in practice, by revealing the document order in accordance with the legislation in the transactions made by producers, traders and non-traders who want to trade in TMEX. As a result, it is planned to bring a study to the literature, which will be used by the information users to be included in the system developed to facilitate the trade of agricultural products.

Anahtar Kelimeler

TMEX, EWR, Licensed Warehousing, Accounting Practices, Tax Incentives.

Kaynakça

• Aboagye, A. (2023). Structuring African warehouse receipt systems to succeed. Athens journal of business & economics, 9, 1-18. https://doi.org/10.30958/ajbe.X-Y-Z
• Aslan, M. (2022). Tarım sektörünün sorunlarının çözümünde elektronik ürün senedinin kullanımı ve sağlanan vergi teşvik unsurlarının etkisi, fındık piyasası ELÜS kullanımı. Akademi Sosyal Bilimler Dergisi, 9(27), 293-322. doi: 10.34189/asbd.9.27.004
• Cindawati, J. (2021). Equality of the parties in international trade agreements with guaranteed warehouse receipt system financing. Multicultural Education, 7(5), 276-283.
• Coulter, J. & Onumah, G. (2002). Role of warehouse receipt systems in enhanced commodity marketing and rural livelihoods in Africa. Food Policy, 27 (4), 319-337. doi.org/10.1016/S0306-9192(02)00018-0
• Doğan, Z. & Özulucan, A. (2023). Lisanslı depoculuk sistemi ve elektronik ürün senetleri ile ilgili sağlanan vergi ve diğer mali destekler. Vergi Raporu, 281, 42-56.
• Ergin, A. & Bal, E. Ç. (2020). Türkiye’de lisanslı depoculuk sistemi, elektronik ürün senedi ve Türkiye ihtisas borsası. Sosyal, Beşeri ve İdari Bilimler Dergisi, 3(4), 261-272. DOI:10.26677/TR1010.2020.359
• Hekimoğlu, B. & Altındeğer M. (2006). Tarım ürünleri lisanslı depoculuk sistemi ve etkileri. https://samsun.tarimorman.gov.tr/Belgeler/Yayinlar/Tarimsal_strateji/tarim_urunleri_lisansli_depoculuk_sistemi_ve_etkileri.pdf (Erişim Tarihi: 02.07.2023)
• İçöz Peker, G. (2019). Türkiye’de enflasyon ve çözüm önerisi olarak lisanslı depoculuk sistemi. (YÖK Tez Merkezi, Yüksek Lisans). Marmara Üniversitesi.
• İzmir Ticaret Borsası (2023), Projeler/ELİDAŞ, https://itb.org.tr/Sayfa/67-projeler--ege-tarim-urunleri-lisansli-depoculuk-as-elidas (Erişim Tarihi:05.0.2023)
• Karabaş, S. & Gürler, Z.A. (2010). Lisanslı depoculuk sisteminin işleyişi ve Türkiye’de uygulanabilirliği. Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 5(1), 196-210.
• Kazancı, F. (2021). Sukuk ihraçlarına yeni bir dayanak varlık önerisi olarak elektronik ürün senetleri (ELÜS). Adam Academy Journal of Social Sciences, 11(1), 169-202. doi: 10.31679/adamakademi.769474
• Kısacık, H. (2021). Teverruk ve muhasebe süreci. Journal of Emerging Economies and Policy, 6(SI), 52-62. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1929822 (Erişim Tarihi: 08.09.2023)
• Kısacık, H. & Çakar, R. (2023). Muhasebe eğitiminde hikâyeleştirme (storytelling) ve uygulama önerileri. Muhasebe ve Vergi Uygulamaları Dergisi, 16(1), 109-123. doi: https://doi.org/10.29067/muvu.1191428
• Kovačević, V., Rajnović, L., & Vuković, P. (2023). Warehouse receipt finance in the agricultural sectors: Lessons learned in Serbia. Ekonomika, 69(1), 59-68.
• LİDAŞDER, (2023). Teşvik ve devlet yardımları. https://lidasder.org.tr/destek-ve-tesvikler/tesvik-ve-devlet-yardimlari/ (Erişim Tarihi: 05.08.2023)
• Mollaahmetoğlu, E. & Yaşar Akçalı, B. (2022). Elektronik ürün senedi (ELÜS) endeksleri ile ABD dolar endeksi ve dolar kuru arasındaki ilişkinin simetrik ve asimetrik nedensellik testleri ile analizi. Ekonomi Politika ve Finans Araştırmaları Dergisi, 7(Özel Sayı), 45-60. https://doi.org/10.30784/epfad.1149349
• Niyaz, Ö. C. , Keskin, B. , Savran, K. , Tosun, D. & Demirbaş, N. (2012). Türkiye’de lisanslı depoculuk sisteminin fındık sektörü açısından değerlendirilmesi. Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi, 4(1), 245-254. https://dergipark.org.tr/tr/pub/sobiadsbd/issue/11353/135683 (Erişim Tarihi: 08.05.2023)
• Özsoy Çalış, N., Babuşcu, Ş. & Hazar, A. (2022). Bir tarımsal kredi olarak ELÜS rehni karşılığında kredi kullandırımı. Gümrük Ticaret Dergisi, 9(27), 25-41. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/2138625 (Erişim Tarihi: 22.01.2024)
• Shao, D., Kombe, C., & Saxena, S. (2023). An ensemble design of a cash crops-warehouse receipt system (WRS) based on blockchain smart contracts. Journal of Agribusiness in Developing and Emerging Economies, 13(5), 762-774. https://www.emerald.com/insight/content/doi/10.1108/JADEE-02-2022-0032/full/pdf (Erişim Tarihi: 22.01.2024)
• TARSİM, 2022 faaliyet raporu, https://www.tarsim.gov.tr/dergilik/dergiGoster.jsp?category=faaliyet-raporlari&name=2022_1, (Erişim Tarihi: 05.09.2023)
• Tengiz, Z. M. & Ayyıldız, M. (2023). Hububat üreticilerinin lisanslı depoculuğa bakış açısı: Yozgat ili Yerköy ilçesi örneği. Tekirdağ Ziraat Fakültesi Dergisi, 20(4), 821-831. DOI: 10.33462/jotaf.1196281
• Ticaret Bakanlığı, (2023). Lisanslı depoculuk verileri https://ticaret.gov.tr/data/6214a43513b876b4f0182f46/Lisansl%C4%B1%20Depoculuk%20Verileri.pdf (Erişim Tarihi: 04.09.2023)
• TÜRİB, https://www.turib.com.tr/turib-islem-platformu-nedir/ (Erişim Tarihi: 04.07.2023)
• Yemişçi, T. (2004). Türkiye’de tarımsal ürün pazarlanmasında yeniden yapılanma: ürün ihtisas borsaları ve vadeli işlem borsaları. İzmir Ticaret Borsası Raporu.
• Yiğit, S. (2021). Elektronik ürün senetlerinin uygulama hacmi ve Türkiye teşvikleri. Pressacademia Procedia, 14(1), 69-74. doi:10.17261/Pressacademia.2021.1489
• 6832 Sayılı Cumhurbaşkanı Kararı (23.02.2023).
• 488 Kanun Numaralı Damga Vergisi Kanunu (01.07.1964)
• 3065 Kanun Numaralı Katma Değer Vergisi Kanunu (25.10.1984)
• 193 Kanun Numaralı Gelir Vergisi Kanunu (31.12.1960)
• 2012/3305 Sayılı Yatırımlarda Devlet Yardımları Hakkında Karar (19.06.2012)
• 2017/10111 Sayılı Yatırımlarda Devlet Yardımları Hakkında Kararda Değişiklik Yapılmasına Dair Karar (24.04.2017)
• 2021/30 No’lu Lisanslı Depolarda Muhafaza Edilen Tarımsal Ürünler İçin Destekleme Ödemesi Yapılması Hakkında Tebliğ (14.11.2021)
• 452 Sıra Numaralı Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği (03.06.2015)
• 5300 Kanun Numaralı Tarım Ürünleri Lisanslı Depoculuk Kanunu (17.02.2005)
• 3198 Sayılı Hububat, Baklagiller Ve Yağlı Tohumlar Lisanslı Depo Tebliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Tebliğ (30.07.2022)
• Türkiye Ürün İhtisas Borsası A.Ş. Elektronik Ürün Senedi Piyasası Yönergesi (12.12.2021)
• KDV Uygulama Tebliği, 4.18.4. Ürün Senetlerinin Ürünü Depodan Çekecek Olanlara Teslimi ve Sorumluluk Uygulaması