OSMANLI DEVLETİ’NDE DİN-DEVLET İLİŞKİLERİ ÇERÇEVESİNDE HALK DİNDARLIĞI

Yıl 2024, Sayı: 35, 334 - 357, 29.02.2024

Sümeyye Asan

https://doi.org/10.15182/diclesosbed.1400278

Öz

Din siyaset ilişkilerini sosyolojik açıdan incelemek amacıyla yazılan bu makale, Osmanlı Devleti’nde halk dindarlığını konu edinmektedir. Çalışmamızda cevap aradığımız temel sorular; ‘‘Osmanlı’da halk dindarlığı neyi ifade etmektedir?’’, ‘‘Siyasallaşmış Devlet İslam’ı ve halk dindarlığı arasındaki farklılıklar nasıl oluşmuştur?’’, ‘‘Osmanlı heretik oluşumlarla neden mücadele etmiştir?’’, ‘‘Halk İslam’ı ve Devlet İslam’ı arasındaki ara formlar nelerdir?’’, ‘‘İslam kültüründe ortodoks ve heterodoks kavramlarını nasıl anlamalıyız?’’ şeklinde sıralanabilir. Buna göre dokümantasyon yöntemi kullanılarak hazırlanan makalemiz, akademiye konuyla ilgili bir katkıda bulunmayı amaçlamaktadır. Bu doğrultuda öncelikle, Osmanlı’da İslam’ın görünüş biçimleriyle ortodoks ve heterodoks kavramlarına değinilmiş, devamında ise halk dindarlığı ve ortaya çıkış nedenlerinin üzerinde durulmuştur. Son olarak Osmanlı resmi ideolojisi ve halk dindarlığı ile ilişkisine ışık tutulmuştur.

Anahtar Kelimeler

İslam, Osmanlı, Halk dindarlığı, Ortodoks, Heteroks

Kaynakça

• Ay, R. (2012). Bizans’tan Osmanlı’ya Anadolu’da Heterodoks İnanışlar: Öteki Dindarlığın Ortak Noktası Üzerine (650-1600), Otam (Ankara Ünv. Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Dergisi, S.31.
• Bayram, K. (2017). Medrese Geleneğinin Kurumsal Yapısının Günümüze Yansıyan Günümüze Yansıyan Bir Örneği Olarak ‘Tillo Medresesi’, Siirt Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4/1, 143-170.
• Berkes, N. (2011). Türkiye’de Çağdaşlaşma, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
• Çaha, Ö. (1994). Osmanlı’da Sivil Toplum, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 49 (03).
• Demir, H. S. (2013). Klasik Dönem Osmanlı Devleti’nde Din- Devlet İlişkilerinin Laiklik, Sekülerizm, Teokrasi ve Din Devleti Sistemleri Kapsamında İncelenmesi, Ankara Barosu Dergisi, S.3, 270-288.
• Ekinci, A. ve Şenel, S. (2023). Din-Devlet İlişkileri Bağlamında Osmanlı Sünnîliği’nin Şekillenmesi ve Kurumsallaşması Sürecinin Fikrî Arka-Planı, Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S. 32, Şubat, 946-972. Gencer, B. (2000). Türkiye’de Laikliğin Tarihi Dinamikleri, Toplum ve Bilim, Sayı: 84, Bahar, 151–171.
• Göküş, M. (2010). Osmanlı İmparatorluğu’ndan Modern Türkiye’ye: Yöneten-Yönetilen İlişkilerinin Gelişimi, Süleyman Demirel Ünv. İdari ve İktisadi Bilimler Fakültesi Dergisi, C.15, S.3, 227-249.
• Günay, Ü. (2014). Din Sosyolojisi, İnsan Yayınları, İstanbul.
• Gündoğdu, C. (2009). Hacı Bektaşi Veli ve Bektaşilik olgusunu tanımlamada normatif yaklaşımlar’’, Dini Araştırmalar Dergisi, C. 12, S. 33, Ocak-Nisan: 47- 61.
• Gündüz, Ş. (2004). Başkaldırı geleneği ve heterodoksi, Bilimname: Düşünce Platformu, S.3, 75-85.
• Gülten, S. (2022). Osmanlı safevî kıskacında kızılbaşlar: Açılın kapılar şaha gidelim, Timaş Yayınları, İstanbul.
• İnalcık, H. (1999). Osmanlı İmparatorluğu’nda İslam. İçinde V. Akyüz (Der.) Osmanlı’da Din Devlet İlişkileri, (ss.91-103). Ayışığı Kitapları, İstanbul.
• İnan, A. (2006). Tarihte ve bugün Şamanizm: Materyaller ve araştırmalar, Türk Tarih Kurumu Yayınları VII. Dizi-Sayı 24, 6. Baskı, Ankara.
• Kaplan, D. (2010). Yazılı Kaynaklarına Göre Alevilik, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara.
• Karatepe, Ş. (1999). Osmanlı’da Din-Devlet İlişkisi. İçinde V. Akyüz (Der.) Osmanlı’da Din Devlet İlişkileri, (ss.139-161). Ayışığı Kitapları, İstanbul.
• Karpat, K. (2014). Osmanlı’dan Günümüze Kimlik ve İdeoloji, Timaş Yayınları, İstanbul.
• Keddie, N. R. (1963). Symbol and Sincerity in Islam, Studia Islamica, 19, 27-63.
• Köprülü, F. (1994). Osmanlı Devleti’nin Kuruluşu, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
• Mardin, Ş. (2011). Türkiye, İslam ve Sekülerizm, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Mardin, Ş. (2017a). Din ve İdeoloji, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Mardin, Ş. (2017b). Türkiye’de Toplum ve Siyaset, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Ocak, A. Y. (2003). Türkiye, Türkler ve İslam, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Ocak, A. Y. (2010). İslam’ın Macerası, Timaş Yayınları, İstanbul.
• Ocak, A. Y. (2011). Osmanlı Sûfîliğine Bakışlar, Timaş Yayınları, İstanbul.
• Ocak, A. Y. (2012a). Türkiye’de Tarihin Saptırılması Sürecinde Türk Sûfîliğine Bakışlar, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Ocak, A. Y. (2012b). Yeniçağlar Anadolu’sunda İslam’ın Ayak İzleri, Kitap Yayınevi, İstanbul.
• Ocak, A. Y. (2020). Babaîler İsyanı: Aleviliğin Tarihsel Altyapısı, Dergâh Yayınları, İstanbul.
• Sezgin, A. (2002). Sosyolojik Açıdan Alevilik- Bektaşilik, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara.
• Shaw, S. (1982). Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye, (Çev. Mehmet Harmancı), E Yayınları Tarih Dizisi, C.(1), İstanbul.
• Şahin, H. (2020). Dervişler, Fakihler, Gaziler: Erken Osmanlı Döneminde Dinî Zümreler (1300-1400), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
• Uçar, R. (2012). Alevilik-Bektaşilik. İçinde N. Akyüz ve İ. Çapçıoğlu (Ed.) Din Sosyolojisi El Kitabı, (ss.539-559). Grafiker Yayınları.
• Uyanık, Z. (2013). The tension between orthodoks high İslam and heterodoks folk İslam, International Journal of Social Science, Volume 6, Issue 4: 729-741.