HASTALIK, STİGMATİZASYON VE YOKSULLUK: OSMANLI’DAN ERKEN CUMHURİYET’E CÜZZAMLI DİLENCİLER

Yıl 2024, Sayı: 36, 136 - 148, 04.07.2024

Murat Yolun

https://doi.org/10.15182/diclesosbed.1415315

Öz

Kurbanlarının bedeninde ciddi lezyonlara yol açan bir hastalık olarak cüzzam tarih boyunca toplumsal damgalamanın ve dışlamanın sebebi olmuş ve bu hastalıktan mustarip olanlara yönelik büyük bir korku duyulmuştur. Cüzzam basit bir hastalığın ötesinde çok derin toplumsal ve dini boyutları olan bir hastalık olarak var oldu. Osmanlı Devleti’nin pek çok yerinde bu hastalığın bulaşıcı olduğu düşünülerek cüzzamlılar belirli alanlara kapatıldılar. Bu tarz mekanların en bilinen örneği İstanbul’da Üsküdar’da bulunan Miskinler Tekkesi idi. Buradaki cüzzamlılar dilencilik yaparak bir ölçüde geçimlerini sağladılar. Toplumsal dışlama varlığını Cumhuriyet Türkiye’sinde de sürdürdü ve sıklıkla akıl hastalarının bulunduğu yerlerde tedavi gördüler. Osmanlı ve cumhuriyet arasında bu hastalığa yönelik büyük bir süreklilik mevcuttur. Osmanlı’daki dışlama pratikleri erken Cumhuriyet devrinde de devam etti. Uğursuzluk, lanet ve bedbahtlığın tecessüm etmiş hali olarak görüldüğünden toplumsal olarak dışlama onların mukadderatı haline gelmişti. Bakırköy ve Elazığ’daki akıl hastaneleri Cumhuriyet devrinde Miskinler Tekkesi gibi mekanların yerini aldı.

Anahtar Kelimeler

Cüzzam, Osmanlı, Cumhuriyet, Hastalık, Dilenci

Kaynakça

• BCA, 30-10-0-0 /Muamelat Genel Müdürlüğü, 177-220-8, 22.07.1929.
• Barlas, U.(2015). Safranbolu Frengi Hastanesi ve Cüzzamlılar Barınağı Hakkında Bir Araştırma Denemesi. İçinde İ. Başağaoğlu, A. Uçar & O. Doğan (Ed.) Osmanlılarda salgın hastalıklarla mücadele. (ss.195-208). Çamlıca.
• Demaitre, L. E. (2007). Leprosy in premodern medicine: a malady of the whole body. John Hopkins University Press.
• Erkoç Ş., Kardeş, F. & Artvinli F. (2010). Bakırköy Prof. Dr. Mazhar Osman Ruh Sağlığı ve Sinir Hastalıkları Eğitim ve Araştırma Hastanesi’nin kısa tarihi. Düşünen Adam, Özel Sayı, 1-11.
• Goffman, E. (1963). Stigma: notes on the managament of spoiled identity. Englewood Cliffs. Prentice-Hall.
• Gussow, Z. ve George S. Tracy. (1970). Stigma and the leprosy phenomenon: the social history of a disease in the nineteenth and twentieth centurıes. Bulletin of the History of Medicine 44 (5) (1970), 425–49. http://www.jstor.org/stable/44450797.
• Hays, J. N. (2005). Epidemics and pandemics: their impacts on human history. ABC-CLIO. Lindemann, M. (2013). Erken modern Avrupa’da tıp ve toplum. Boğaziçi Üniversitesi Yayınları.
• Özbek, N. (1999). The politics of poor relief in the late Ottoman Empire 1876-1914. New Perspectives on Turkey, 21, 1–33. doi:10.1017/S0896634600006361
• Özbek, N. (2006). Osmanlı imparatorluğu’nda sosyal yardım uygulamaları. İçinde Mehmet Seyitdanlıoğlu and Halil İnalcık (Eds.), Tanzimat: Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu. (ss.401-423). Phoenix Yayınevi.
• Özbek, N. (Nisan 1999). İkinci meşrutiyet İstanbul’unda serseriler ve dilenciler. Toplumsal Tarih 11 (64), 34-43. Sarı N. & Kurt, E. (2006). Üsküdar Miskinler Tekkesi. Üsküdar Sempozyumu IV, Ed. Coşkun Yılmaz (Ed.). Üsküdar Belediyesi.
• TBMM Zabıt Ceridesi C.7, 1924.
• Terzioğlu, A. (1998). Türk lepra ve leprosori tarihine kısa bir bakış. İçinde T. Saylan ve M. Sütlaş (Eds.). Merhaba Yaşamak: Türkiye’de Cüzzamla Savaşın Dünü-Bugünü-Yarını (ss. 14-22). Cüzzamla Savaş Derneği Yayını.
• Türk silahlı kuvvetleri tarihi Osmanlı devri. birinci dünya harbi idari faaliyetler ve lojistik (C.10) (1985). Genelkurmay Basımevi.
• Ünver, S. (1936). Cüzzam hastalığına dair arşiv kayıtları ve Kayseri leprozerisi. Dirim 11(3), 77-79.
• Utku, E. (1998). Lepra tarihi. İçinde T. Saylan ve M. Sütlaş (Eds.). Merhaba Yaşamak: Türkiye’de Cüzzamla Savaşın Dünü-Bugünü-Yarını (ss. 9-13). Cüzzamla Savaş Derneği Yayını.
• Watts, S. (1999). Epidemics and history: disease, power and imperialism. Yale University Press.
• Yıldırım, N. (2010). A history of healthcare in Istanbul. Istanbul 2010 European Capital of Culture.
• Yıldırım, N. (2020). Miskinler Tekkesi. TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/miskinler-tekkesi.