POETÎKAYA HELBESTA NEQŞEBENDÎTÎYÊ DI MÎNAKA DÎWANA SEYDAYÊ LICEYÎ DA

Yıl 2024, Sayı: 36, 285 - 307, 04.07.2024

Zülküf Ergün

https://doi.org/10.15182/diclesosbed.1450821

Öz

Kurte
Neqşebendîtîya Xalidî di serê sedsala 19ê da li ser destê Mewlana Xalidî di nav civaka kurdî da belav dibe û di demeke kurt da dibe dîyardeyeke civakî. Ev bizav hevterîbî rêxistina xwe ya civakî di qada edebî da jî dibe sedema derketina xwendingeheke helbestî ya nû. Ev xwendingeha helbestî herçend ji gelek alîyan ve xwe bispêre helbesta sofîgerîyê jî xwedî hin taybetmendîyên xweser e. Em di vê gotarê da di mînaka dîwana Seydayê Liceyî da hewl didin taybetmendîyên poetîkaya helbesta vê bizavê destnîşan bikin. Ji bo vê em helbestên Seydayê Liceyî di çarçoveya temayên evîn, pesindana Şêx, Pêxember û Xwedayî, wesifdana destûrên Neqşebendîtîyê yên mîna sohbet, rabite, zikir û muraqebeyê û şêwaza bangeşeya terîqetê da destnîşan dikin û digihîjin wê encamê ku herçend di heman serdemê da bin jî poetîkaya helbesta Neqşebendîtîyê ji alîyê cîhanbînî û armancên xwe ve bi tevahî li dijî peotîkaya zanistî ya Hacî Qadirê Koyî ye ku îlhama xwe ji geşedanên modern ên serdemî werdigire. Ji ber vê tevî ku dibe sedema derketina çendîn helbestvanên nû û berbelavbûna zimanê kurdî jî em poetîkaya vê bizavê berevajî geşedanên serdemî dibînin û bi vê riwangehê şirove dikin.
Öz
Halidi Nakşibendiliği 19. yüzyılın başlarında Mevlana Halid öncülüğünde Kürt toplumu içinde yaygınlaşan ve kısa bir süre içinde toplumsal bir olgu haline gelen sosyal bir yapıdır. Bu akım toplumsal örgütlenmesine paralel olarak edebi alanda da yeni bir şiir ekolünün oraya çıkmasına sebep olur. Bu edebi ekol birçok açıdan tasavuf şiirine dayansa da özgün bir yapıya sahiptir. Bu makalede Seydayê Liceyî divanı örneğinde bu akımın poetik özelliklerini belirlemeye çalışıyoruz. Bu amaçla Seydayê Liceyî’nin şiirlerini aşk, Şeyh, Peygamber ve Allah övgüsü; sohbet, rabıta, zikir, murakabe gibi Nakşibendiliğin düsturlarının tasviri ve bu tarikatın tebliği gibi konular çerçevesinde ele alıyoruz. Her ne kadar aynı dönemde oraya çıksalar da dünya görüşü ve amaçları itibariyle Nakşibendi şiir poetikası, ilhamını çağının modern gelişmelerinden alan Hacî Qadirê Koyî’nin bilimsel poetikasından farklı ve birçok açıdan karşıt olduğu sonucuna ulaşıyoruz. Bu yönüyle Nakşibendi şiir poetikası birçok yeni şairin ortaya çıkmasına ve Kürt dilinin yaygınlaşmasını neden olsa da dönemin gelişmelerinin karşıtı bir gelişme olarak görüyoruz.

Anahtar Kelimeler

Neqşebendîtî, Seydayê Liceyî, helbest, poetîka.

Kaynakça

• Adak, A. (2017). Serdema Xalidîtiyê di Tarîxa Edebiyata Kurdî ya Klasîk de. Kürt Tarihi. 30, 61-66.
• Adak, A. (2019). Teşeyên Nezmê di Edebîyata Kurdî ya Klasîk de. İstanbul: Nûbiar.
• Algar, H. (2007). Nakşibendilik. (Haz. A. C. Köksal). İstanbul: İnsan Yayınları.
• Bağdâdî, M. H. (2000). Risale-i Hâlidiye Mecd-i Talid Şem’üş Şümus. Menzil: Sey-Tac.
• Bedlîsî, Ş. (2007). Şerefname. (Wer. Z. Avci). İstanbul: Avesta.
• Bruinessen, M. (2003). Ağa, Şeyh, Devlet. (Çev. B. Yalkut). İstanbul: İletişim.
• Bruinessen, M. (2008). Kürdistan Üzerine Yazılar. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Doskî, T. Î. (2012). Pêşkêşî. Dîwana Hadî. (Amd. T. Î. Doskî) (Latînîzekirin: M. Xalid Sadinî). İstanbul: Nûbihar.
• Eraydın, S. (1994). Tasavvuf ve Tarikatlar. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları.
• Ergün, Z. (2022). Hacî Qadirê Koyî: “Mucedid”ê Helbesta Kurdî û “Mehdî”yê Modernîya Kurdan. Ekoller ve Kurumlar Dil Bilimleri. Mardin: Mardin Artuklu Üniversitesi Yayınları, 169-189.
• Işık, F. (2023). Lice Zirkileri Aile Tarihi. İstanbul: Logo Yayınevi.
• Kavak, A. (2009). Dîvân-ı Mevlânâ Halidi Bağdadi. Konya: Ensar Yayıncılık.
• Kavak, A. (2019). Mevlânâ Halid el-Bağdâdi’ye Göre İrşad ve Mürşid-i Kâmil. Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 10, 22, 5-22.
• Mela Mihemedê Liceyî (2012). Dîwana Hadî. (Amd. T. Î. Doskî) (Latinizekirin: M. X. Sadinî). İstanbul: Nûbihar. Şêx Ebdulqadirê Hezanî (2016). Dîwan. (Amd. M. B. Tarînî). Diyarbakır: Lîs.
• Şêx Muhemmed Hadiyê Qewmanî (2011). Dîwan. (Amd. M. Seydağlu). İstanbul: Nûbihar.
• Tenik, A. (2015). Tarihsel Süreçte Kürt Coğrafyasında Tasavvuf ve Tarîkatlar. İstanbul: Nûbihar.
• Weismann, I. (2015). Nakşibendilik. (Çev. İ. Kelkitli). İstanbul: Litera Yayıncılık.
• Yaşar, M. A. (2012). Osmanlı Hakimiyetinde Lice. Dünden Bugüne Lice Sempozyumu Bildirileri, Mardin: Mardin Artuklu Üniversitesi Yayınları. 95-112.
• Yüksel, M. (1993). Kürdistan’da Değişim Süreci. Ankara: Sor Yayıncılık.