ATATÜRK DÖNEMİNDE ASKERİ GÜÇ DENGELERİ VE KIBRIS SORUNU ( 1923-1938)

Yıl 2024, Sayı: 37, 309 - 322, 25.10.2024

Mehmet Sedat Erkan

https://doi.org/10.15182/diclesosbed.1415172

Öz

Kıbrıs Adası, Osmanlı Devleti tarafından fethinden önce tarih boyunca değişik medeniyetler tarafından el değiştirmiştir. 1571 yılında Osmanlı Devleti tarafından fethinden sonra 300 yıldan fazla Türk egemenliğinde kalan ada, 1877-78 Türk-Rus savaşında Rus ordusu Yeşilköy’e kadar ilerleyince Birleşik Krallığın yardım ve destek sözü karşılığında 4 Haziran 1878 tarihinde Kıbrıs Sözleşmesi ile İngiltere’ye kiralanmıştır. Doğu Akdeniz’de stratejik açıdan önemli bir konumda olan ve Türkiye kıyılarına sadece 65 kilometre uzaklıkta bulunan Kıbrıs Adası ve orada yaşayan Türk nüfusunun can ve mal güvenlikleri, cumhuriyet döneminde de Türk dış politikasını şekillendiren temel sorunlardan biri olmuştur. Kıbrıs Türk halkının hak ve menfaatlerini koruyabilmek için bu süreçte Cumhuriyet Hükümeti Kıbrıs Türkleri ile irtibatı devam ettirmiş ve yardımlarda bulunmuştur. Kıbrıs Adası’nı hükümranlığında tutan İngiltere, dönemin başat gücü olarak büyük bir donanmaya sahiptir. Siyasî gücün gelişmelere göre etkin bir şekilde kullanılabilmesi ve millî menfaatlerin gerçekleşmesi için yeterli askerî gücün oluşması için Türkiye Cumhuriyeti, bu dönemde çalışmalara başlamış ve modern bir donanmanın oluşturulması için adımlar atılmıştır. Yöntem olarak Kıbrıs ile ilgili döneme ait literatür analiz edilmiş, millî güç unsurlarından askerî gücün önemi ve özellikle deniz gücü ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Lozan Antlaşması, Enosis, Türk Hükümeti, Kıbrıs

Kaynakça

• Akar, R. (1981). Atatürkçü Kıbrıs Türkleri. Web ofset.
• Akgün, S. (2014). Meclis-i millî’den ulusal kongre’ye Kıbrıs Türk halkının kongre yönetimi ile örgütlenme hareketleri. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7(34), 243.
• Akın, V. (2005). Kıbrıs sorununun ortaya çıkışı ve gelişmeler. In Ş. Kantarcı (Ed.), Kıbrıs Laboratuvarı (pp. 33-53). Aktüel Basımevi.
• Alasya, F. (1988). Tarihte Kıbrıs. Kıbrıs Türk Kültür Derneği Genel Merkezi.
• Alkan, R. (2021). Alman belgelerine göre erken dönem cumhuriyet dönemi bahriyesi bağlamında Türk-Alman ilişkileri. Tarih İncelemeleri Dergisi, 428.
• Balyemez, M. (2021). İngiliz yönetimi döneminde Kıbrıs Türklerinin siyasi örgütlenmeleri (1923-1960). Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Bulunç, A. Z. (2007). Kıbrıs politikasının Annan belgesi ile başlayan kırılma noktaları. Gazi Akademik Bakış, 1(1), 76. Büyüktuğrul, A. (1969). Büyük Atamız ve Türk denizciliği. Türkiye İş Bankası.
• Çakmak, Z. (2008). Kıbrıs’tan Anadolu’ya Türk göçü (1878-1938). A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 36, 219.
• Çopur, İ. (2017). 1974 Kıbrıs Barış Harekâtı ve Anılar.
• Dimitriu, T., & Vlahos, S. (2009). İhanete Uğramış Ayaklanma (S. Babacan, Çev.). Arkadaş Yayınevi.
• Dumlu, H. (2022). Kıbrıs’taki İngiliz üslerinin jeopolitik ve jeostratejik açıdan önemi. Journal of Anglo-Turkish Relations, 3(1), 128.
• Eraslan, C., et al. (2013). Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi-II. Anadolu Üniversitesi Yayını.
• Erim, N. (1953). Devletlerarası hukuku ve siyasi tarih metinleri: Osmanlı İmparatorluğu Andlaşmaları. Türk Tarih Kurumu.
• Güler, Y. (2004). Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nin kuruluşuna kadar Kıbrıs meselesi. Gazi Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 5(1), 101.
• Hergüner, M. (2011). Atatürk döneminde denizciliğimiz. Türk Dünyası Araştırmaları, 195, 26.
• İsmail, S. (1997). İngiliz yönetiminde Türk-Rum ilişkileri ve ilk Türk-Rum kavgaları. Kıbrıs Türk Mücahitleri Derneği Yayını, 5, 239.
• Kaya, M. (2016). Atatürk dönemi (1923-1938) Türkiye-Kıbrıs. Uluslararası boyutlarıyla Kıbrıs meselesi ve geleceği uluslararası sempozyumu bildiriler, Gazimağusa Atatürk Araştırma Merkezi, 40.
• Kıbrıs’ta isyan (Riot in Cyprus). (1931, 24 Ekim). The Sydney Morning Herald, No: 29268, s. 13.
• Kıbrıs’ta vaziyet vahim. (1931, 24 Ekim). Cumhuriyet, No: 2682, s. 1.
• Konur, İ. (1938). Kıbrıs Türkleri. Remzi Kitapevi.
• Kraliyet Donanması. (2023). Royal Navy. https://en.wikipedia.org/wiki/Royal_Navy#History (Erişim Tarihi: 23.11.2023).
• Öztoprak, İ. (1998). Kıbrıs’ta 1931 isyanı ve yankıları. Belleten, 62(233).
• Pazarcı, H. (2007). Doğu Akdeniz kıta sahanlığı ve Türkiye’nin stratejisi. Başkent Üniversitesi Stratejik Araştırmalar Merkezi, 12.
• Son isyan hareketi ve Kıbrıs Türkleri’nin vaziyeti. (1931, 22 Kasım). Akşam, No: 4712, s. 8.
• Songur, F. (2022). Atatürk için Türk denizciliğinin anlamı ve erken cumhuriyet dönemindeki yansımaları. Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, 41, 144.
• Sonyel, S. R. (1978). İngiltere Dışişleri Belgelerine Göre: Osmanlı Padişahı Abdülhamit Kıbrıs’ı 48 saat içinde İngilizlere nasıl kiraladı. Belleten, 42(168), 741.
• Sonyel, S. R. (1995). İngiliz yönetiminde Kıbrıs Türklerinin varlık savaşımı (1878-1960). Belleten, 59(224), 178.
• Şengil, M. (2021). İngiliz idaresi döneminde Kıbrıs’ta iki kilise krizi. ATABE Dinî Araştırmalar Dergisi, 6, 49.
• Şimşir, N. B. (1990). Lozan telgrafları (1922-1923). Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu.
• Uyanıker, F. (2022). Arşiv belgelerine göre II. Dünya Savaşı öncesinde Almanya’dan alınan denizaltılar. Mavi Atlas, 10(1), 71.
• Yıldız, M. (2022). Büyük savaş öncesi ısınan sular: Birinci Dünya Savaşı öncesi donanma yarışının büyük güç rekabetine etkileri. Akademik İncelemeler Dergisi, 17(I), 179.
• Yücel, H. Â. (1957). Kıbrıs Mektupları. İş Bankası Kültür Cep Kitapları.
• Zia, N. (1975). Kıbrıs’ın İngiltere’ye geçişi ve adada kurulan İngiliz idaresi. Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.