LI DOR ZAYEND Û NETEWE(TÎ)YÊ JINA KURD DI BERHEMÊN ELIYÊ EVDILREHMANÎ DA

Yıl 2024, Sayı: 37, 89 - 111

Güneş Kan

https://doi.org/10.15182/diclesosbed.1486817

Öz

Nationalism is a masculine field and is based on “the unity of brothers”. However, there is an important participation of women in national projects. Women play an important role in the construction, strengthening and continuity of nationalism, both through active participation and through cultural and ideological involvement. Therefore, women attract the attention of national movements and discourses and become an indispensable subject of nationalism. This situation is also seen in the works of Eliyê Evdilrehman. In this context, in order to verify this claim, three works of Eliyê Evdilrehman, named Xatê Xanim, Şer Li Çîya, Gundê Mêrxasan, in which he tries to create a national identity with nationalist discourse and equip his readers with a Kurdish consciousness, have been examined. As a result, it was seen that the author presented the Kurdish woman as a national representation with her different roles and characteristics. The author characterises Kurdish women as rulers, leaders, warriors, resisters, advisors to men, biological carriers, carriers of culture and honour and idealises them as strong, free, intelligent and visionary. The author has glorified the Kurdish woman greatly, but he has done so by using sexist language and attributing masculine behavior and characteristics to women. Therefore, ironically and paradoxically, the glorification of Kurdish women in the works studied served to reproduce the patriarchy embedded in the Kurdish language and society.

Anahtar Kelimeler

Gender, Nation(alism), Eliyê Evdilrehman, Kurdish Women, Imagination

CİNSİYET VE MİLLET/MİLLİYETÇİLİK BAĞLAMINDA ELIYÊ EVDILREHMAN’IN ESERLERINDE KÜRT KADINI

Öz

Milliyetçilik eril bir alan olup “erkek kardeşler birliği”ne dayanmaktadır. Bununla birlikte milli projelerde kadının önemli bir katılımı söz konusudur. Kadın gerek aktif katılım gerekse de kültürel ve ideolojik katılımla millet ve milliyetçiliğin inşası, güçlendirilmesi ve devamlılığında önemli bir rol oynamaktadır. Bu yüzden kadın, milli hareket ve söylemlerin ilgisini çekip millet ve milliyetçiliğin vazgeçilmez konusu olmaktadır. Bu durum aynı şekilde Eliyê Evdilrehman’ın eserlerinde de görülmektedir. Bu çerçevede bu iddiayı doğrulamak için Eliyê Evdilrehman’ın milliyetçi söylemle milli bir kimlik oluşturup okurunu Kürtçü bir bilinçle donatma çabasında olduğu Xatê Xanim, Şer Li Çîya, Gundê Mêrxasan isimli üç eseri incelenmiştir. Sonuç olarak görüldü ki yazar Kürt kadınını farklı rol ve özellikleriyle milli bir temsil olarak sunmuştur. Yazar, Kürt kadınını; iktidar sahibi, lider, savaşçı, direnişçi, erkeğin danışmanı, biyolojik taşıyıcı, kültür ve namusun taşıyıcısı gibi rollerle karakterize edip güçlü, özgür, akıllı, öngörülü gibi özellikleriyle idealize etmiştir. Yazar, Kürt kadınını ziyadesiyle yüceltmiştir, ancak bunu cinsiyetçi bir dil kullanmak ve erkek(si) davranış ve özellikleri kadına yüklemek suretiyle yapmıştır. Dolayısıyla incelenen eserlerde Kürt kadınının yüceltilmesi ironik ve paradoksal bir biçimde ataerkilliğin yeniden üretimine hizmet etmiştir.

Anahtar Kelimeler

Cinsiyet, Millet/Milliyetçilik, Eliyê Evdilrehman, Kürt Kadını, Tahayyül

Kaynakça

• Alakom, R. (2013). Di folklora kurdî de serdestiyeke jinan. Avesta.
• Allison, C. (2013). Folklor ve fantezi: Kürt sözlü geleneğinde kadınların sunumu. Di nav S. Mojab (Ed.). Devletsiz ulusun kadınları- Kürt kadını üzerine bazı araştırmalar (245-263). Avesta.
• Bayezîdî, M. M. (2010). Adat û rusûmatnameê ekradiye. Nûbihar.
• Berktay, F. (2012). Tarihin cinsiyeti. Metis.
• Çağlayan, H. (2017). Analar, yoldaşlar, tanrıçalar. İletişim.
• Ebdilrehman, E. (2004). Xatê xanim. Belkî.
• Enloe, C. (2003). Muzlar, plajlar ve askeri üsler- feminist bakış açısından uluslararası siyaset. Çitlembik.
• Ergün, Z. (2023). Edebîyata kurdî ya Sovyetê. Nûbihar.
• Evdilrehman, E. (2011). Şer li çîya-şêx Zayîr. Pêrî.
• Evdilrehman, E. (2012). Gundê mêrxasan. Lîs.
• Hassanpour, A. (2013). Kürt dilinde ataerkilliğin (yeniden) üretilmesi. Di nav S. Mojab (Ed.). Devletsiz ulusun kadınları- Kürt kadını üzerine bazı araştırmalar (307-356). Avesta.
• Kandiyoti, D. (2013). Cariyeler, bacılar, yoldaşlar – kimlikler ve toplumsal dönüşümler. Metis.
• Millett, K. (2011). Cinsel politika. Payel.
• Mojab, S. (2013). 1946 Kürt Cumhuriyeti’nde kadınlar ve milliyetçilik. Di nav S. Mojab (Ed.). Devletsiz ulusun kadınları- Kürt kadını üzerine bazı araştırmalar (101-128). Avesta.
• Nagel, J. (2016). Erkeklik ve milliyetçilik: ulusun inşasında toplumsal cinsiyet ve cinsellik. Di nav A. G. Altınay (Der.). Vatan millet kadınlar (65-101). İletişim.
• Najmabadi, A. (2016). Sevgili ve ana olarak erotik vatan: sevmek, sahiplenmek, korumak. Di nav A. G. Altınay (Der.). Vatan millet kadınlar (129-165). İletişim.
• Ölmez, C. (2018). Temsîl di romanên dîrokî yên Eliyê Evdilrehman de. The Journal of Mesopotamian Studies, 3/2, 43-63.
• Saigol, R. (2016). Militarizasyon, ulus ve toplumsal cinsiyet: şiddetli çatışma alanları olarak kadın bedenleri. Di nav A. G. Altınay (Der.). Vatan millet kadınlar (227-259). İletişim.
• Sayım, İ. (2020). Zordariya feodalîzmê û rizgarkeriya şoreşa Bolşevîk di romanên Eliyê Evdilrehman de. Di nav M. Z. Ertekin- M. Yıldırımçakar (Ed.). Destpêka romana kurdî – gotarên li ser romana êwra Kavkazê (117-134). Peywend.
• Seyari, A. (2020). Hewla avakirina bêjara neteweperwer di romanên Eliyê Evdilrehman de. Di nav M. Z. Ertekin- M. Yıldırımçakar (Ed.). Destpêka romana kurdî – gotarên li ser romana êwra Kavkazê (99-116). Peywend.
• Suvağci, İ. (2021). Zayenda civakî di lorîyên kurdî da. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 9(3), 763-770.
• Uygur, E. (2005). Sosyalist realizm kavramının ortaya çıkış süreci. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi- Turkish Journal of Social Research, 9/1-2, 1-9.
• van Bruinessen, M. (2013). Adile Hanım’dan Leyla Zana’ya: Kürt tarihinde siyasi liderler olarak kadınlar. Di nav S. Mojab (Ed.). Devletsiz ulusun kadınları- Kürt kadını üzerine bazı araştırmalar (131-153). Avesta.
• Walby, S. (2016). Kadınlık ve ulus. Di nav A. G. Altınay (Der.). Vatan millet kadınlar (35-63). İletişim.
• Yalçın-Heckmann L. (2012). Kürtlerde aşiret ve akrabalık ilişkileri. İletişim.
• Yalçın-Heckmann, L. & van Gelder, P. (2016). ’90’larda Türkiye’de siyasal söylemin dönüşümü çerçevesinde Kürt kadınlarının imajı: bazı eleştirel değerlendirmeler. Di nav A. G. Altınay (Der.). Vatan millet kadınlar (325-355). İletişim.
• Yekdeş, Ö. F. (2008). Nâzım Hikmet ve Cegerxwîn’de aşk şiirinin ideolojisi. (YÖK Tez Merkezi, Yüksek Lisans). Bilkent Üniversitesi.
• Yuval-Davis, N. and Anthias, F. (1989). Woman-nation-state. Macmillan.