VAKFİYELERİ IŞIĞINDA ERZİNCAN ŞEYH MUHAMMED SAMİ EFENDİ DERGÂHI (KIRTILOĞLU TEKKESİ)

Yıl 2024, Sayı: 37, 360 - 381, 25.10.2024

Yasin Taş

https://doi.org/10.15182/diclesosbed.1491774

Öz

Bu çalışmada Doğu Anadolu’da yaygın bir şöhrete sahip olan mutasavvıflardan Pir-i Sami adıyla bilinen Muhammed Sami Efendi ve kurmuş olduğu Nakşi dergâhı ele alınmaktadır. XIX. yüzyılın son döneminde Erzincan’ın Karaağaç Mahallesi’nde kurulan bu dergâh Cumhuriyet döneminde halk arasında Kırtıloğlu Tekkesi olarak anıldı. Konuya dair literatür genellikle sözlü anlatılara dayanmakta olup Sami Efendi’nin hayatı ile tasavvufi sohbetlerine yoğunlaşmıştır. 1939 Erzincan depreminde tamamen yıkılarak ortadan kalkan tekke hakkında ise etraflı bir çalışma ortaya konulmamıştır. Çalışma esas olarak tekke için tescil edilmiş olan beş adet vakfiyeyi ortaya koymayı ve bu vakfiyelere göre tekkenin kurumsal işleyişini belirlemeyi amaçlamaktadır. Tekkenin tasavvufi yönünden ziyade kurumsal tarihine odaklanan bu çalışmada sözlü kültürün anlatılarıyla şekillenen mevcut bilgiler arşiv belgeleri ışığında incelenerek değerlendirilmekte ve bunların bir kısmı teyit veya tashih edilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Erzincan, Nakşibendilik, Muhammed Sami Erzincanî, Pir-i Sami, Kırtıloğlu Tekkesi.

Kaynakça

• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• Ali Emiri, Sultan I. Abdülhamid (AE. SABH.I.): Dosya/Gömlek No: 922/6329, 7 Muharrem 1195 (1 Mayıs1781).
• Babıali Evrak Odası (BEO): Dosya/Gömlek No: 3579/268366, 2 Cemaziyelahir 1327 (21 Temmuz 1909).
• Cevdet Maliye (CML): Dosya/Gömlek No: 58/2669, 19 Zilkade 1209 (7 Haziran 1795).
• Dahiliye, Mektubi Kalemi (DH.MKT): Dosya/Gömlek No: 2856/38, 6 Recep1327 (24 Temmuz 1909).
• Evkaf, Berat (EV.BRT.): Dosya/Gömlek No: 264/17, 15 Zilhicce 1321, (3 Mart1904).
• İrade, Defter-i Hakani (İ.DFE): Dosya/Gömlek No: 22/54, 19 Cemaziyelevvel 1327 (8Haziran 1909).
• Şurayı Devlet (ŞD.): Dosya/Gömlek No: 71/17, 9 Cemaziyelevvel 1327 (29.05.1909 ).
• Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi (VGMA)
• VGMA, Defter (d.) 197, s. 28.
• VGMA, Defter (d.) 603, 71/119.
• VGMA, Defter (d.) 609, 221/264; 222/265; 223/266; 224/267.
• VGMA, Defter (d.) 611, 145-151.
• VGMA, Defter (d.) 2481.
• VGMA, Hurufat Defteri (HRF. d.), d. 1064, s. 68; d. 533, s. 6.
• Albayrak, N. (1994). Dede paşa. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 9 (s. 83) TDV Yayınları.
• Ali Kemali. (1992). Erzincan: tarihi, coğrafi, toplumsal, etnoğrafi, idari, ihsai inceleme araştırma tecrübesi. Kaynak Yayınları.
• Aslan, Ö. (208). Erzincan’da tasavvuf kültürü ve nakşibendilik. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Erzincan Üniversitesi.
• Aşçı, K. (2016). Ahmed fevzi efendi. Akra Kültür Sanat ve Edebiyat Dergisi. 3 (9), 157-181.
• Baltacı, H. (2023). Aşçı ibrahim dede hatıratı çerçevesinde xıx. yüzyıl erzincan’ında dinî ve tasavvufî hayat. İçinde T. E. Şahin- N. Parlak (Ed.). Cumhuriyetin 100. yılında erzincan: inançlar- gelenekler-dinî mekânlar XI. (s. 393-416). Erzincan Valiliği Yayınları.
• Barkan, Ö. L. (1942). Kolonizatör türk dervişleri. Vakıflar Dergisi, S.2, 279-386.
• Baz, İ. (2014). Osmanlı’dan cumhuriyet’e norşin dergâhı ve şeyh abdurrahman-ı tağî. Tasavvuf. 15 (34), 73-108.
• Çakır, M. S. (2017). Şeyh abdurrahman-ı tâğî ve norşin tekkesi’nden yayılan kollar. İhya Uluslararası İslam Araştırmaları Dergisi, 3 (2), 26-53.
• Doğan, A. (1988). Salih baba: hayatı ve edebi şahsiyeti. Milli Kültür (Mimar Sinan Özel Sayısı), S. 61, 91-95.
• Erzurum Vilayet Salnamesi, 1299 (1882).
• Erzurum Vilayet Salnamesi, 1310 (1892).
• Gül, A. (2020). “Erzincan şehrinin mekânsal gelişimi (iki mekân: dört şehir)”. İçinde E. Yavuz- Y. Z. Keskin (Ed.), Erzincan Tarihi V. (ss. 616-640). Erzincan Valiliği.
• Kara, M. (2011). Tekke. Diyanet İslam Ansiklopedisi,40, (s. 368-370) TDV Yayınları.
• Kartal, A. & Kıyçak, Ö. & Dağ, H. (2021). Şevkistân bahâristân tercümesi-adnan, Sonçağ Akademi.
• Kazıcı, Z. (2001). İslâm medeniyeti ve müesseseleri Tarihi. Kayıhan Yayınevi.
• Kılıç, Ü. & Gül, A. (2011). Osmanlı devri erzincan vakıflarına genel bir bakış. History Studies. 3 (1), 165-182.
• Köse, F. (2012). İstanbul halvetî tekkeleri. M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı.
• Kuyumcu, F. (Der). (1979). Salih baba divânı. Gaye Matbaası.
• Memiş, A. (1998). Hâlid-i bağdâdî ve anadolu’da hâlidîlik. (Yayınlanmamış Doktora Tezi) Marmara Üniversitesi.
• Miroğlu, İ. (2014). Kemah sancağı ve erzincan kazası (1520-1566). Türk Tarih Kurumu.
• Pakalın, M. Z. (1983). Osmanlı tarih deyimleri ve terimleri sözlüğü. Milli Eğitim Basımevi.
• Talan, M. (2020). Erzincan şeriyye sicillerinde vakıflar. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Erzincan Binali Yıldırım Üniversitesi.
• Taş, Y. (2020a). Erzincan vakfiyeleri üzerine bir değerlendirme. İçinde H. S. Kıroğlu (Ed.). Sosyal, Beşerî İdari Bilimler Alanında Akademik Çalışmalar, (ss. 295-314). Gece Kitaplığı.
• Taş, Y. (2020b). Hurufat defterlerine göre erzincan kazasında vakıf hizmetleri. İçinde İ. C. Türk ve M. Köse (Ed.), Erzincan Tarihi IV, (ss. 600-619). Erzincan İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları.
• Taşkın, Ü. (2005). Osmanlı devleti’nde kullanılan ölçü ve tartı birimleri. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Fırat Üniversitesi.
• Tuygun, Ü. (1997). Muhammed sâmi-i erzincanî. Umran Yayınları.
• Türkay, C. (1972). Osmanlı imparatorluğunda vergi. Belgelerle Türk Tarihi Dergisi. S.57, 17-23.
• Uludağ, S. (1997). Hâlidiyye (anadolu’da hâlidîlik). Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 15, (296-299), Türkiye Diyanet Vakfı.