COMPARATIVE ANALYSIS OF THE DEVELOPMENT PROCESS OF MOSQUES IN TURKISH AND IRANIAN ISLAMIC ARCHITECTURE

Yıl 2025, Sayı: 38, 1 - 19, 28.02.2025

Navid Khaleghımoghaddam

https://doi.org/10.15182/diclesosbed.1415226

Öz

As old civilizations, Turkey and Iran are rich in architectural heritage. Islamic period has played a crucial role in emergencing a distinct type of Islamic architecture of them. Moreover, the similarities of the historical periods fostered cross-cultural relations and artistic interactions that produced, in particular, the architectural characteristics of each period, a phenomenon that is even more important when comparing the Seljuk period in Turkey and Iran. The reason for this lies in the richness of architecture of the Seljuk period that both countries have in common. In this regard, the mosque has played a significant role as a socio-political center in both countries. Therefore, the present study aims to better understand the mosque structure in the two countries and to convey the religious values and social functions of cross-cultural architectural design as a guideline for the design of contemporary mosques. The results reveal three patterns for mosques in both countries, highlighting similarities and differences between them. Turkish mosques were influenced by Byzantine and Iranian architecture, while Iranian mosques were inspired by the the ancient Sasanian architecture and pre-Islamic religious structures in Iran.

Anahtar Kelimeler

Turkish mosques, Iranian mosques, Seljuk, Ottoman, Safavid

TÜRKİYE VE İRAN İSLAMİ MİMARİSİNDE YER ALAN CAMİLERİN GELİŞİM SÜRECİNİN KARŞILAŞTIRILMASI

Öz

Türkiye ve İran uzak geçmişten bu yana çeşitli medeniyetlere ev sahipliği yapmış olup mimari açıdan oldukça zengindir. İki ülkenin siyasi, ekonomik, sosyal ve kültürel güç açısından gelişmesinde önemli rol oynayan dönemlerden biri de İslam dönemidir. İslam’ın iki ülkeye gelişi ve İslami hükümetlerin kurulması, özel bir İslam mimarisi türünün oluşmasına yol açmıştır. Ayrıca, farklı devletlerde tarihi dönemlerin benzerliği, kültürlerarası ilişkiler ve sanatsal etkileşime sebep olmuştur; bu da özellikle mimarlık alanında her döneme ait farklı özellikleri ortaya çıkarmıştır. Bu, Türkiye’deki ve İran’daki Selçuklu dönemini karşılaştırırken daha önemlidir. Bunun nedeni, iki ülke arasında ortak olan Selçuklu dönemi mimarisinin ve kentleşmesinin zenginliğinden kaynaklanmaktadır. Bu bakımdan cami, her iki ülkede önemli bir üs olarak sosyo-politik alanda ve kentleşme sürecinde büyük rol oynamıştır. Dolayısıyla, hazırlanan çalışma iki ülkedeki cami yapısının iyi anlaşılmasını, kültürler arası mimari tasarımın dini değerlerini ve sosyal işlevlerini çağdaş camilerin tasarımına bir rehber kılavuzu olarak aktarılmasını amaçlamaktadır. Bu bağlamda, Selçuklu-Osmanlı dönemi camilerinin Selçuklu-Safevî dönemi camileriyle karşılaştırılacak bir analizi ele almıştır. Sonuçlar camilerdeki gelişim sürecinin her ülkede üç özel kalıba ayrıldığını, aralarında bulunan önemli benzerlikleri ve farklıkları, Türkiye camilerinin Bizans ve İran mimarisinden etkilendiğini ve İran camilerinin İslam öncesi İran’da var olan dini yapılardan özellikle eski Sasani dönemi mimarisinden etkilendiğini göstermiştir.

Anahtar Kelimeler

Türkiye camileri, İran camileri, Selçuklu, Osmanlı, Safevî.

Kaynakça

• Aslanapa, O. (2004). Turkish art and architecture. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi.
• Babak, D., Sgard, A., & Mansouri, S.A. (2020). Chahar taqi a continuity of the mountain’s sunctity in rituals, architecture, and landscape of Iran. Manzar, the Scientific Journal of landscape, 12(53), p. 64-73. [Persian]. https://doi.org/10.22034/MANZAR.2020.238165.2066
• Curatola, G. (2007). The art and architecture of Persia. New York: Abbeville Press.
• Çobanoğlu, A. V. (2012). Türk-mimari. Istanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi.
• Davidson, O., & Simpson, M. (2018). The arts of Iran in Istanbul and Anatolia: Seven essays. Boston: Ilex Foundation; Center for Hellenic Studies.
• Evliyaoğlu, F. (2022). A Research on mosque and neighborhood in Rhodes city in the Ottoman period. Art-Sanat, 17, p. 131-155.