JÎN DERGİSİNDE TARİH YAZIMI: BİR MİLLETİN KÖKLERİNİ ARAMAK

Yıl 2025, Sayı: 38, 326 - 346, 28.02.2025

İbrahim Tarduş

https://doi.org/10.15182/diclesosbed.1526349

Öz

Kürt gazeteciliği 1898 yılında Kurdistan gazetesiyle başlamış, Rojî Kurd, Hetawî Kurd gibi yayınlarla devam etmiştir. Dönemin birçok Kürt aydını da bu yayınlarda düşüncelerini yazmıştır. Başlangıçta Kürtlerin geleceğini Osmanlı İmparatorluğu'nun geleceğinden farklı görmeyen Kürt aydınlarının Birinci Dünya Savaşı öncesindeki yazıları ve faaliyetleri dikkate alındığında onlardaki Osmanlılık bilinci açıkça görülür. Fakat birçok Kürt genci ve Kürt aydınının Birinci Dünya Savaşı’na Osmanlı saflarında katılmasıyla gazetecilik faaliyetleri dört yıl süreyle durdurulur. Dört yıl sonra Osmanlı, Mondros Mütarekesi’nden sonra savaştan çekilir. Ancak savaştan sonra hem Osmanlılar hem de Kürtler değişmiştir. Mütareke döneminde Osmanlılık duygusu zayıflamış ve Kürtlük duygusu kendini daha açık bir şekilde göstermeye başlamıştır. Bu dönemde aydınlar, halkın hakkını aramak amacıyla dernekler kurmuş ve yayın faaliyetleri yürütmüşlerdi. Jîn yazarları da kendi tarihlerini ve tarihsel köklerini araştırmak amacıyla tarihi metinler kaleme almıştı. Bu çalışmanın amacı Jîn Dergisi'nde yazılan tarihi yazıları, tarih yazımı perspektifinden incelemek ve bu yazıların kendilerine has özelliklerini ortaya çıkarmaktır.

Anahtar Kelimeler

Milliyetçilik, Osmanlılık, Kürt aydını, tarih yazımı, Jîn dergisi, Kürt aydınları

EARCHING FOR THE ROOTS OF A NATION: HISTORIGRAPY IN JÎN MAGAZİNE

Öz

Kurdish journalism began in 1898 with the Kurdistan newspaper and continued with publications such as Roji Kurd and Hetawî Kurd. Many Kurdish intellectuals wrote their opinions in these publications. Initially, Kurdish intellectuals, who did not see the future of the Kurds as different from the future of the Ottoman Empire, took part in organizations such as the İttihad Terakki, which considered all the peoples living in the Ottoman Empire as Ottomans and fought for the liberation of the Ottoman Empire. Considering the writings and activities of Kurdish intellectuals before the First World War, their Ottoman consciousness is clearly visible. Many Kurdish youth and Kurdish intellectuals joined the Ottoman side in the First World War and their journalistic activities were suspended for four years. Four years later, the Ottomans withdrew from the war after the Armistice of Mondros. However, both the Ottomans and the Kurds changed after the war. During the Armistice period, the sense of Ottomanism weakened and the sense of Kurdishness began to manifest itself more openly. The aim of intellectuals was to seek the rights of the people through associations and publications. Jîn writers also wrote historical texts to investigate their own history and historical roots. The aim of this study is to analyze the historical writings in Jîn Magazine from the perspective of history writing and to reveal the unique characteristics of these writings.

Anahtar Kelimeler

Nationalism, Ottomanism, Kurdish intellectuals, histography, Jîn magazine

LI PEY KOKA NETEWEYEKÊ: DÎROKNÛSÎN DI KOVARA JÎNÊ DE

Öz

Kurdish journalism began in 1898 with the Kurdistan newspaper and continued with publications such as Roji Kurd and Hetawî Kurd. Many Kurdish intellectuals wrote their opinions in these publications. Initially, Kurdish intellectuals, who did not see the future of the Kurds as different from the future of the Ottoman Empire, took part in organizations such as the İttihad Terakki, which considered all the peoples living in the Ottoman Empire as Ottomans and fought for the liberation of the Ottoman Empire. Considering the writings and activities of Kurdish intellectuals before the First World War, their Ottoman consciousness is clearly visible. Many Kurdish youth and Kurdish intellectuals joined the Ottoman side in the First World War and their journalistic activities were suspended for four years. Four years later, the Ottomans withdrew from the war after the Armistice of Mondros. However, both the Ottomans and the Kurds changed after the war. During the Armistice period, the sense of Ottomanism weakened and the sense of Kurdishness began to manifest itself more openly. The aim of intellectuals was to seek the rights of the people through associations and publications. Jîn writers also wrote historical texts to investigate their own history and historical roots. The aim of this study is to analyze the historical writings in Jîn Magazine from the perspective of history writing and to reveal the unique characteristics of these writings.

Anahtar Kelimeler

dîroknûsîn, neteweperwerî, osmanîtî, rewşenbîrên Kurd, kovara Jînê

Kaynakça

• Açar, C. (2018). Tarih-i Kurd adlı yazma eserin çevirisi ve değerlendirilmesi. (YÖK Tez Merkezi, Yüksek Lisans) Mardin Artuklu Üniversitesi.
• Alan, A. (2015). Hetawî Kurd 1913-1914 (değerlendirme-transkripsiyon). (YÖK Tez Merkezi, Yüksek Lisans) Mardin Artuklu Üniversitesi.
• Alan, R. (2021). Rexne, wek naverokeka nûjenîyê (li ba ronakbîrên Kurd ên dewra Stenbolê helwesta rexneyî). Kürd Araştırmaları Dergisi, (5), 46-66.
• Aydın, S. (2014). Kürdler ve Habil Adem. Di nav D. Friç, Kürdler, (s.VII-XXII). Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Aykaç, Y. (2022). Nivîskar û rewşenbîrên ji Silêmaniyê û malbata Babanzade di rojnameya Kurd Teawun û Teraqî de. Di nav İ. Özcoşar, A. Karakaş, U. Yiğiz, M. Atsız (Ed.) Babânzade Ahmed Naim (ailesi ve ilmi kişiliği). (s. 143-161). Divan Kitap.
• Bedirxan, K. A. (1919, 16 Ocak). Kürdler ve Kürdistan. Jîn, (9), 6-9.
• Benlisoy, B. & Benlisoy F. (2002). Milliyetçi tarih yazımı ve “azgelişmişlik bilinci”: Yunan tarih yazımında geçmiş algıları. Toplum ve Bilim, (91), 242-279.
• Berger, S. (2007). Introduction: towards a global history of national histographies. İçinde Stefan B. (ed.), Writing the nation-a global perspective, (s. 1-30), Palgrave Macmillan.
• Beşikçi, İ. (2014). Alman şarkiyatçı Friç ve kitabı üzerine. Di nav D. Friç, Kürdler, (s. 209-214), Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Bitlîsî, K. (1918a, 7 Kasım). Muhacirin müdiriyeti yayınlarından Kürdler münasebetiyle Zehak efsanesi. Jîn, (1), 7-11.
• Bitlîsî, K. (1918b, 14 Kasım). Kürdler münasebetiyle. Jîn, (2), 1-6.
• Bitlîsî, K. (1918c, 21 Kasım). Kürdler münasebetiyle. Jîn, (3), 1-4.
• Bitlîsî, K. (1918d, 25 Aralık). Kürdistandaki şehirler meskunesi Türk müdür?. Jîn, (6), 1-9.
• Bitlîsî, K. (1919a, 8 Mayıs). Kürdler Îranî değil midir?. Jîn, (18), 1-8.
• Bitlîsî, K. (1919b, 22 Mayıs). Kürdler Îranî değil midir?. Jîn, (19), 5-8.
• Bitlîsî, K. (1919c, 18 Haziran). Kürdler Îranî değil midir?. Jîn, (21), 9-11. Bitlîsî, K. (t.t. 1919, Mart). Kürdçeye dair. Jîn, (s.y.), 10-14.
• Bozarslan, H. (2005). Türkiye’de (1919-1980) yazılı Kürt tarih söylemi üzerine bazı hususlar, içinde Abbas V. (ed.), Kürt milliyetçiliğinin Kökenleri, (s. 35-62), Avesta Yayınları.
• Bozarslan, M. E. (1985). Jîn-kovara Kurdî-Tirkî, Weşanxana Deng. Carr, E. H. (2016). Tarih nedir? (Çev. M. G. Gürtürk). İletişim Yayınları.
• Celîl, C. (2000). Kürt aydınlanması. Avesta Yayınları. Demirtaş M. (2018), 1914 tarihli bitlis isyanının osmanlı arşiv belgelerindeki yansımaları-cezalar, mükâfatlar, Bitlis Eren Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7(2), 432-492.
• Dr. Friç, (2014). Kürdler. Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Duman, G. (2013). Komeleya Hêvî ya xwendekarên Kurd û kovara Rojî Kurd-tevgerên komelebûnê beriya komeleya Hêvî ya xwendekarên Kurd. İçinde Koma Xebatên Kurdolojiyê (Haz.) Di sedsaliya wê de Rojî Kurd (r. 21-35). İstanbul Kürt Enstitüsü Yayınları.
• Feyzî, E. (1919a, 28 Ağustos). Baban Kürdlerinde kabiliyet-i harbiye. Jîn, (23), 5-7.
• Feyzî, E. (1919b, 2 Ekim) Baban Kürdlerinin kabiliyet-i sanaiye ve ilmiyeleri. Jîn, (25), 10-13.
• Haydarîzade, İ. (1918, 7 Kasım). Bir hasbıhal. Jîn, (1), 3. Hobsbwam, E. J. (1997). On history. The New Press.
• Issı, M. (2021). Kürt milliyetçiliği ilk Kürt gazetelerinde siyasal kavramlar ve İslam [1898-1918]. Peywend Yayınları.
• Kürdoloji Çalışmaları Grubu. (2022). Süleymaniye’den İstanbul’a bir Kürt aydını Emin Feyzi Bey’in hatıraları. Nûbihar Yayınları.
• Lahûtî. (1919a, 28 Ağustos). Le ber rûhî Kurdepiçûkan. Jîn, (23), 10-11.
• Lahûtî. (1919b, 2 Ekim). Bo nejadê Kurd. Jîn (25), 18-21.
• Özcan, A. (2013). İmparatorluk çökerken yeni bir ulus tahayyülü Kürt milliyetçiliğinin yayın organı “Jîn” (1918-1919). Lotus Yayınevi.
• Pertev, R. (2018). Folklor û nasnameya kurdî ya neteweyî (1898-1946). Avesta Yayınları.
• Reşîd, L. (1919a, 10 Nisan). Bir hikaye-i tarih. Jîn, (16), 10-12.
• Reşîd, L. (1919b, 26 Nisan). Bir hikaye-i tarih. Jîn, (17), 10-17.
• Selîm, M. (1919a, 10 Nisan). Eyyam-ı mahsusamızı tesbit meselesi. Jîn, (16), 5-8.
• Selîm, M. (1919b, 2 Ekim) Kave yevm-i mahsusi. Jîn, (25), 4-5.
• Serfiraz, M. (2017). Lahûtî Xanê Kirmaşanî: salên wî li Stembolê û têkiliyên wî bi derdorên Kurdî re (1918-1919). Derwaze, (1), 140-146.
• Smith, A. D. (2002), Ulusların etnik kökeni. (Çev. Sonay B. & Hülya K). Dost Kitabevi.
• Şerefhan, (1971), Şerefname-Kürt tarihi. (Çev. Mehmed Emin B.). Ant Yayınları.
• Şilanlızade, Y. S. (1919a, 10 Mart) Kürdler tarihi bir milletdir-1. Jîn, (13), 3-6.
• Şilanlızade, Y. S. (1919b, 8 Mayıs) Kürdler tarihi bir milletdir-2. Jîn (18), 9-11.
• Tewfiq, S. (1918a, 28 Kasım) Jîn mecmuasi vasitesiyle Kurdîyê Bitlîsî kardeşime, Jîn, (4), 1-4.
• Tewfiq, S. (1919, 2 Ocak) Jîn mecmuasi vasitesiyle Kurdîyê Bitlîsî kardeşime-2. Jîn (7), 1-4.
• Tunaya, T. Z. (2003), Türkiye’de Siyasal Partiler-Mütareke Dönemi. İletişim Yayınları.
• Vali, A. (Ed.). (2005). Kürt milliyetçiliğinin kökenleri. (Çev. Fahriye A. & Ümit A. & Sema K.). Avesta Yayınları
• Wedad, S. İ. (1919a, 9 Ocak) Kürd türk birliği. Jîn, (8), 1-3.
• Wedad, S. İ. (1919b, 16 Ocak) Kürdçe lisanımız. Jîn, (9), 9-12.
• Yamûlkîzade, A. (1918, 12 Aralık). Kürd ne idi ne ister. Jîn, (5), 1-3.
• Yamûlkîzade, A. (1919a, 16 Ocak) Kürd tarihinden Baban hanedanı. Jîn, (9), 1-6.
• Yamûlkîzade, A. (1919b, 10 Mart) Kürd tarihinden Baban hanedanı. Jîn, (13).6-10.