CUMHURİYET DÖNEMİ SALNAMELERİNDE DİYARBAKIR (1925-1928)

Yıl 2025, Sayı: 38, 273 - 295, 28.02.2025

Nesrin Hangül

https://doi.org/10.15182/diclesosbed.1599045

Öz

Farsça yıl anlamına gelen “sal” kelimesinden türeyen, yılda bir çıkan ve yıllık demek olan salnameler ilk olarak Osmanlı Devleti Dönemi’nde 1847 yılında neşredilmeye başlanmıştır. Salnameler, yayınlandığı yıl ve dönemle ilgili olayları ihtiva ettiği için büyük önem arz etmektedir. Bu açıdan Osmanlı Devleti’nden intikal eden salname yayınlama geleneği Cumhuriyet Dönemi’nde de devam ettirilmiştir. Cumhuriyet Dönemi’nin ilk salnamesi 1925-1926 yıllarına ait verileri içeren ve 1926’da basımı gerçekleştirilen salnamedir. Sonrasında 1926-1927, 1927-1928 yıllarını kapsayan diğer salnameler yayınlanmıştır. Salnamelerde hem Osmanlı Devleti Dönemi’nde hem de Cumhuriyet’in ilk yılları hakkında ayrıntılı ve doğru verilere ulaşmak mümkündür. Salnameler özellikle şehir tarihi çalışmalarında kullanılan ana kaynaklardandır.
Bu çalışmada salnamelerden istifade ile Cumhuriyet’in ilk yıllarında Diyarbakır vilayetinin idari, sosyal-kültürel ve iktisadi durumu ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır. Çalışma, 1925 ve 1928 yıllarında yayınlanan üç salname esas alınarak hazırlanmıştır. Konuyla ilgili salnameler dışında bazı arşiv belgelerine ve telif eserlere başvurulmuştur.

Anahtar Kelimeler

T.C. Devlet Salnamesi, Şehir Tarihi, Diyarbakır

DIYARBAKIR IN REPUBLICAN PERIOD YEARBOOKS (1925-1928)

Öz

Yearbooks, which are published once a year, are derived from the Persian word “sal” meaning year and were first published in 1847 during the Ottoman Empire Period. Yearbooks are of great significance because they cover events related to the year and period in which they were published. In this respect, the tradition of publishing yearbooks inherited from the Ottoman Empire continued in the Republic Period. The first yearbook of the Republic Period, containing data for the years 1925-1926, was published in 1926. Following that, other yearbooks covering the years 1926-1927 and 1927-1928 were published. It is possible to access detailed and accurate data both about the Ottoman Empire Period and the first years of the Republic in yearbooks. Yearbooks are the main sources especially used in city history studies.
In the present study, the administrative, social-cultural and economic situation of Diyarbakır province in the first years of the Republic was aimed to be revealed by using yearbooks. The study was prepared based on three yearbooks published in 1925 and 1928. Along with the yearbooks related to the subject matter, some archive documents and copyrighted works were also consulted.

Anahtar Kelimeler

State Yearbook of Turkish Republic, Urban History, Diyarbakır

Kaynakça

• Altay, S. (2019). Atatürk Dönemi’nde Numune hastanelerine dönüştürülen Osmanlı hastaneleri (1924-1938). Atatürk Araştırma Merkezi.
• Altay, S. (2024). Atatürk Dönemi’nde sağlık hizmetleri (1923-1938). İçinde Mehmet Temel (Edt.). Türkiye’nin 100 Yıllık Birikimi Serisi Sağlık (ss.68-133). Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
• Baykara, T. (2019). Anadolu’nun tarihi coğrafyasına giriş I, Anadolu’nun idari taksimatı. Bilge Kültür-Sanat.
• Bilgi, N. (2002). Cumhuriyetin ilk döneminde mülki yapının gelişimi 1920-1950. Türkler c. 17, Hasan Celal Güzel, v.d. (Edt.). Yeni Türkiye Yayınları, 334-346.
• Bozan, O. (2016). Millî Mücadele Dönemi’nde Diyarbakır 1918-1923. Çizgi Kitapevi.
• Çağlayan, E. (2013). Diyarbakır’da sağlık alanındaki gelişmeler (1923-1946). The Journal of Academic Social Science Studies, 6(6), 351-365.
• Çağlayan, E. (2014). Cumhuriyet Dönemi’nde Diyarbakır’da eğitim (1923-1950). Tarih Okulu Dergisi, XIX, 625-646.
• Çağlayan, E. (2017). Tek Parti Dönemi’nde Diyarbakır’da sanayi ve ticaret (1923-1950). Diyalektolog Ulusal Sosyal Bilimler Dergisi, 15, 17-29.
• Çoban, E., & İlyas, A. (2018). Erken Cumhuriyet’in ilk nüfus sayımında Diyarbakır (1927). Tarih Okulu Dergisi, XXXVII(2), 521-542.
• Devlet İstatistik Enstitüsü, (1970). 1927 tarım sayımı. Devlet İstatistik Enstitüsü Matbaası.
• Göyünç, N. (1994). Diyarbakır. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi,9, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 464-469.
• Kaçmaz, A. (2012). Osmanlıdan günümüze Diyarbakır’da yerel basın (medya). (Yök Tez Merkezi, Yüksek Lisans). Harran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Özlü, Z., &Tiryaki K. (2019). Cumhuriyetin ilk yıllarında Diyarbakır’ın sosyo-ekonomik durumuna dair bulgular (1924-1928). İçinde Oktay Bozan, v.d., (Edt.). Tanzimattan Günümüze Diyarbakır Cilt 2 (ss.440-479). Manas Yayınları.
• Öğüt, T., & Çadırcı, Ç. (2013). Cumhuriyet Dönemi’ne geçiş sürecinde Diyarbakır’da iktisadi- mali ve sosyal yapı. Gazi Akademik Bakış, 7(13), 141-170.
• Şaşmaz, M. (2014). Türkiye’nin idari taksimatı (1920-2013) V. cilt. Türk Tarih Kurumu.
• Tavukçu, İ. (2018). Atatürk Dönemi’nde Diyarbakır’da yapılan yatırımlar (1923-1938). Türk İslam & Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 19, 427-449.
• Tavukçu, İ. (2021). İçinde Oktay Bozan, v.d., (Edt.). Sultanlar Şehri Silvan, Tarih-Toplum (ss.853-872). Sonçağ Akademi.
• Tekir, S. (2019). Erken Cumhuriyet Dönemi’nde Türkiye’de bulaşıcı hastalıklarla mücadele (1923-1930). Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 65, 407-430.
• Türkiye Cumhuriyeti Devlet Salnamesi (1926). Matbaa-i Amire.
• Türkiye Cumhuriyeti Devlet Salnamesi (1926-1927). Matbuat Müdüriyeti Umumiyesi.
• Türkiye Cumhuriyeti Devlet Salnamesi (1927-1928). Matbuat Müdüriyeti Umumiyesi.
• Ural, S. (2023). Mütareke Dönemi’nde Diyarbakır. İçinde Oktay Bozan ve İbrahim Tavukçu (Edt.). İstiklal zaferinin 100. yılında Millî Mücadele Döneminde Diyarbakır (ss.1-16). Ekin Basın Yayın Dağıtım.
• Yanardağ, A. (2024). Salnamelere göre erken Cumhuriyet Dönemi’nde Adana (1925-1929). Çukurova Üniversitesi Türkoloji Araştırmaları Dergisi, 9(1), 14-39.
• Yılmazçelik, İ. (1996). XVIII. yüzyıl ile XIX. yüzyılın ilk yarısında Diyarbakır eyaletinin idari yapısı ve idari teşkilatlanması. Tarih Araştırmaları Dergisi, 18(29), 217-232.
• Yılmazçelik, İ. (2012). XIX. yüzyılda Osmanlı taşra teşkilatının önemli merkezlerinden biri olan Diyarbakır’da bazı görevlilerle ilgili tespitler. OTAM, 31, 225-242.
• Yılmazçelik, İ. (2023). Diyarbakır. İçinde Yusuf Küçükdağ, v.d., (Edt). Türklerde Çevre ve Şehircilik Cilt:II (ss.147-154). Altan Özyurt Matbaası.
• Yurt Ansiklopedisi. (1982). Türkiye, il il: dünü, bugünü yarını. Anadolu Yayıncılık.