Türkçe Aracılığıyla Suriye Lehçesine Giren Farsça Kelimelerden Türetilen Fiiller

Yıl 2025, Sayı: 39, 103 - 124, 07.07.2025

Muhammed Akif

https://doi.org/10.15182/diclesosbed.1565201

Öz

Arap ve Fars halkları çok eski zamanlardan beri komşu halklar olup, ticari, kültürel ve siyasi ilişkileri İslam ve İslam fetihleri öncesine kadar uzanmaktadır. Bu komşuluk ve ilişkiler nedeniyle, bu halkların dillerinin birbirlerinden etkilenmesi doğaldı, çünkü dil alan ve veren canlı ve sosyal bir organizmadır ve birbirlerinden etkilenen Arap dili ile Fars dili arasında durum böyleydi, bu nedenle Arap dili Araplar arasında var olmayan şeyler için Farsça kelimeler aldı ve karşılığında Fars dili, özellikle İslam fetihlerinden sonra birçok Arapça kelime aldı ve ayrıca Arap harfini ve hat sanatını benimsedi. Türklerin Müslüman olması ve İslam Halifeliğinde liderlik pozisyonlarını üstlenmeleri, Arap ve Fars kültürünün bir karışımı olan İslam kültürünü benimsemeleri ve Türk dilinin Arap ve Fars dilleri üzerindeki etkisiyle, Türk dili Arap ve Fars dilleri arasında bir aracı rolü oynamış ve bu da özellikle Memlük ve Osmanlı dönemlerinde Türkler tarafından kullanılan Farsça kelimeleri Arap diline ve lehçelerine aktarmıştır. Dolayısıyla bu çalışma, Selçuklu, Memlük ve Osmanlı Türklerinin yüzlerce yıl hüküm sürdüğü bir bölgede yaşayan Suriye lehçesine Türklerle ve Türk diliyle giren Farsça kelimelerden türeyen fiilleri ele almak, önce Arap ve Fars dilleri arasındaki ilişkilere ve her birinin diğeri üzerindeki etkisine değinmek, ardından Türk dilinin bunlar arasındaki aracılık rolünü ele almak ve daha sonra Türk dilinin bunlar arasındaki aracılık rolünü ele almak için geldi. Daha sonra Suriye lehçesine Türkçenin aracılığı ile giren Farsça kelimelerden türetilen fiiller ele alınmış, bu fiiller türetilişlerine göre morfolojik bölümlere ayrılmış, böylece çoğu fiilin ağırlığı üzerine inşa edilen yaklaşık 42 fiil tespit edilmiş ve ardından en önemli sonuçların tartışıldığı bir sonuç bölümüyle bitirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili , Fars Dili , Türk dili , Suriye Lehçesi , Yabancı Kelimeler , Türetilmiş Fiiller

Kaynakça

• Abdurrahman Salih, Muhammed Adem. (2023). "et-Tedahul el-Uğavi Beyn el-Arab ve el-Furs Bade el-Fath el-İslami Libiladi İran".
• Abdurrahim, F. (2011). Mu'cemu'd-Dahîl fi el-Luğati’l-‘Arabiyeti’l-Hadîse ve Lehecâtihâ.
• Abdurrahim, Yasin. (2012). Mevsu’aetu'l-Amiyyeti’s-Sûriyye.
• Acar, Ömer - Obeıd, Ahmed. (2021). “أثر اللغة التركيّة في اللهجة العراقية المعاصرة”.
• Akalın, Şükrü Halûk vd. (2011). Türkçe Sözlüğü.
• Al numan, Şadi b. Muhammed b. Salim. (2011). Camiu Turas el-Allamme el-Albani fi el-Menheci ve el-Ahdas el-Kübra.
• A‘şâ, Ebû Basîr Meymûn b. Kays b. Cendel el-Bekrî. (2010). Divanu A'şalkebir. thk. Mahmut İbrahim.
• Çağbayır, Yaşar. (2007). Ötüken Türkçe Sözlük.
• Duzi, Reinhart Pieter Anne. (1979). Tekmîletu'l-‘Ma'âcimi'l-‘Arabiyye. çev. Muhammed Selim en-Na’îmî.
• Ebû Hayyân, Muhammed b. Yûsuf b. Alî b. Yûsuf b. Hayyân el-Endelüsî. (1309h). Kitâbu’l-İdrâk li-lisâni’l-Etrâk.
• Enverî, Hasan (1381h). Ferheng-i Bezrig Sohan.
• Eren, Hasan (1999). Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü.
• Esadî, Muhammed Hayruddin. (1987). Mevsu’atu Halebu’l-Mukârine. Gazzi, Kamil b. Hüseyin. (1419h). Nehr ed-Deheb fi Tarihi Haleb. ts. Şevki Şaas-Mahmut Fahuri.
• İbrahim, Receb abdulcevad. (2002). el-Mucamu el-Arabi li-Asmau el-Malabis. el-Kahire: Darul-Afak el-Arabiye.
• İhsanoğlu, Ekmeleddin. (2022, Eki 7). et-Telakuh Beyn el-Luğati el-Arabiya ve Luğati el-Muslmin el-Uhra. https://khutabaa.com/ar/article/%D8%A7%D9%84%D8%AA%D9%84%D8%A7%D9%82%D8%AD-%D8%A8%D9%8A%D9%86-%D8%A7%D9%84%D9%84%D8%BA%D8%A9-%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%B1%D8%A8%D9%8A%D8%A9-%D9%88%D9%84%D8%BA%D8%A7%D8%AA-%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B3%D9%84 (8 Kas 2024).
• İşler, Emeullah - Özay, İbrahim. (2015). Türkçe Arapça Kapsamlı Sözlük.
• Kürd Ali, Muhammed. (2008). Hutatu eş-Şam. Muhtâr, Ahmet Ömer. (2008). Mu’camu’l-Luğâti’l-‘Arabiyyeti’l-Mu‘âsire. Mustafa vd., İbrahim. (1972). el-Mucamu el-Vasit. Nişanyan, Sevan. (2009). Sözlerin Soyağacı. Sâmi, Şemseddin. (1317h). Kamûs-ı Turkî. Teymur, Ahmet b. İsmâ’îl b. Muhammed. (2002). Mu’cem Teymuru’l-Kebîr fil-Alfazi’l-‘Amiye. thk. Hüseyn Nassâr. Şitivi, Fatma Ahmet es-Seyid. (2012). "Eseru el-Luğati el-Farsiye fi el-Luğati el-Arabiye el-Alfazu el-Fıkhiye Nemudecen". Ünsî, Muhammed Ali. (ts.). ed-Derarî’l-Lami’ât fi Muntehebâti’l-Luğat.