SUFFIXES USED AS REINFORCING ELEMENTS IN UZBEK TURKISH

Yıl 2025, Sayı: 40, 24 - 34, 25.10.2025

Hülya Ergene

https://doi.org/10.15182/diclesosbed.1492034

Öz

Riddles, which are products of oral culture, are elements of oral tradition that arouse the curiosity of the people and make them think while asking. Riddles of the Uzbeks, one of the ancient Turkish communities, inspired our study due to our cultural closeness. In the Uzbek riddles we studied, some suffixes attracted our attention. These suffixes will be examined as reinforcement suffixes.
Reinforcement is a structure established with words and suffixes to strengthen the expression and context. There are many published studies on reinforcement in Turkey. Studies conducted with Uzbek Turkish in Turkey are increasing day by day. The suffixes used as reinforcement elements, which are the subject of our study, will be limited to the examples we have identified in Uzbek riddles. The usage of the affixes “-(y)a, -am, -chi, -da, -gina (/-kina, -qina), -kan (/-da), -ku, -ma, -mi, -o, -oq, -(y)u”, which were determined as reinforcement elements, within the text of the riddles and how they reinforce the context will be presented with the riddle number in which they are used.

Anahtar Kelimeler

Uzbek Turkish , Riddles , Suffixes Used As Reinforcing Elements

ÖZBEK TÜRKÇESİNDE PEKİŞTİRME ÖGESİ OLARAK KULLANILAN EKLER

Öz

Hülya Ergene*
Sözlü kültür ürünlerinden olan bilmeceler halkın merak duygusunu uyandıran, sorarken düşündüren sözlü gelenek ögeleridir. Kadim Türk topluluklarından olan Özbeklerin bilmeceleri kültürel yakınlığımız sebebi ile çalışmamıza ilham vermiştir. İncelediğimiz Özbek bilmecelerinde bazı ekler dikkatimizi çekmiştir. Bu ekler birer pekiştirme eki olarak incelenecektir.
Pekiştirme, anlatımı ve bağlamı güçlendirmek için sözcük ve eklerle kurulan yapılardır. Türkiye’de pekiştirme ile ilgili yayımlanmış pek çok çalışma mevcuttur. Türkiye’de Özbek Türkçesi ile yapılan çalışmalar gün geçtikçe artmaktadır. Çalışmamıza konu olan pekiştirme ögesi olarak kullanılan ekler, Özbek bilmecelerinde tespit ettiğimiz örnekler ile sınırlandırılacaktır. Pekiştirme ögesi olarak tespit edilen “-(y)a, -am, -chi, -da, -gina (/-kina, -qina), -kan (/-da), -ku, -ma, -mi, -o, -oq, -(y)u” eklerinin bilmeceler metni içinde kullanımı ve bağlamı nasıl pekiştirdiği, geçtiği bilmece numarası ile verilerek dikkatlere sunulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Özbek Türkçesi , Bilmeceler , Pekiştirme Ögesi Olarak Kullanılan Ekler

Kaynakça

• Bayat, F. & Aliyeva Çınar, M. (2024). Eski Türkçe Sözlük. Ötüken neşriyat.
• Coşkun, M. V. (2014). Özbek Türkçesi grameri. Türk Dil Kurumu yayınları.
• Eckmann, J. (2021). Çağatayca el kitabı. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ercilasun, A. B. (2008), La enklitiği ve Türkçede bir “pekiştirme enklitiği” teorisi. Dil Araştırmaları Dergisi, 2(2), 35-56.
• Ergene, H. (2024). Özbek bilmeceleri (Yapı, dil özellikleri, Türkiye Türkçesine aktarma, sözlük). (Yök Tez Merkezi, Doktora Tezi). Dicle Üniversitesi.
• Gabain, A.von. (2000). Eski Türkçenin grameri. Türk Dil Kurumu yayınları.
• Husaynova, Z. (1981). Topishmoqlar (Özbek halk icadı). Tuzuvçi ve Naşrga Tayyarlavçi. Taşkent: Adabiyat ve Sanat Naşriyati.
• İpek, B. (2023). Türkçede pekiştirme edatları. Hiperyayın.
• Koca, S. (2018). Klitik kavramı ve Türkçede klitikler-I. Dil Araştırmaları, 12(23), 299-315.
• Koraş, H., Açık, F. & Öztürk, Z. (2023). Özbek Türkçesi Türkiye Türkçesi sözlük. Nobel Akademik yayıncılık.
• Merhan, A. (2024). Özbek dilinin grameri. BilgeSu yayıncılık.
• Öztürk, M. (2020). Farsça dilbilgisi. Bilge Kültür Sanat.
• Öztürk, R., (2016). Özbek Türkçesi el kitabı. Palet yayınları.
• Paçacıoğlu, B. (2016). VIII.-XVI. Yüzyıllar arasında Türkçenin sözcük dağarcığı, Kesit yayınları.
• Ünlü, S. (2013). Çağatay Türkçesi sözlüğü. Eğitim yayınevi.
• Üstüner, A. (2003). Türkçede pekiştirme. Fırat Üniversitesi basımevi.
• Üşenmez, E., Boltabayev, S., & Tuğlacı, G. (2016). Özbekçe Türkçe sözlük. Türk Dünyası Vakfı.
• Sağır, B. (2015). Özbek Türkçesinde enklitikler. (Yök Tez Merkezi, Yüksek Lisans Tezi). Gazi Üniversitesi.
• Salman, R. (1997). Özbek Türkçesi Şükrüllå Käfänsiz Kömilgänlär (transkripsiyonlu metin-metnin Türkiye Türkçesine çevirisi-dil özellikleri-sözlük). (Yök Tez Merkezi, Doktora Tezi). İnönü Üniversitesi.
• Türkçe Sözlük (2023). 12. baskı. Türk Dil Kurumu yayınları.
• Yıldırım, H. (2020). Özbek Türkçesi. Delta Kültür yayınevi.