KUR’AN’I İNDİRİLDİĞİ GİBİ OKUMAK: TİLÂVET ÜSLÛBUNUN ASLÎ KAYNAĞI ÜZERİNE

Yıl 2023, , 781 - 816, 25.09.2023

Muhammed Coşkun

https://doi.org/10.61304/did.1287836

Öz

Bu çalışmada Kur’an metninin bir okuma biçimi olan tilâvet üslûbunun ontolojik kaynağı üzerinde durulmaktadır. Kur’an’ın özel bir okuma biçimi olan tilâvet tarzının, kaynağı itibariyle münezzel mi yani doğrudan Allah’a (c.c.) mı dayandığı, yoksa bu üslûbun daha sonra Hz. Peygamber (s.a.s.) veya sonraki Müslümanlar tarafından mı oluşturulduğu sorgulanmaktadır. Bu sorgulamada önce, tilâvet üslûbundan ne kastedildiği, tilâvetin unsurları çerçevesinde kısaca ortaya konmuştur. Konuyu incelerken merkeze alınan argümanlar tilâvetin özellikle Kur’an’ın nüzûl keyfiyeti ile ilişkisi ve Hz. Peygamber’in (s.a.s.) Kur’an okuyuşudur. Bu iki temel argümana ilaveten iddiamıza kaynak teşkil edecek başka bazı gerekçeler ve tarihî olgular da dikkate alınmıştır. Bu bağlamda Kur’an’ın metinsel özellikleri ile uyumu, bu tarzda okunan Kur’an’ın dinleyiciler üzerinde bıraktığı tesir, Kur’an dışındaki söz veya metinlerin bu şekilde okunmaması gibi çeşitli delillerden yola çıkılarak mesele izah edilmeye çalışılmıştır. Netice itibariyle tilâvet tavrının kaynak bakımından münezzel olduğu kabul edildiğinde tilâvet üslûbu ile okumanın ehemmiyeti de ortaya çıkmış olacaktır.

Anahtar Kelimeler

Kur’an, Tefsir, Kıraat, Tilâvet, Tilâvetin Unsurları, Tilâvetin Kaynağı, Hz. Peygamber’in Tilâveti

RECİTİNG THE QUR’AN AS IT WAS REVEALED: ON THE ORİGİNAL SOURCE OF STYLE OF TİLAWAT

Öz

This study focuses on the ontological source of the style of tilawat as a way of reciting the Qur’anic text. This study examines whether the style of reciting the Qur’an, which is a special way of reading the Qur’an, is munazzal in terms of its source, that is, whether it is directly attributed to Allah (swt), or whether this style was created later by the Prophet (pbuh) or later Muslims. In this analysis, first of all, what is meant by the style of the tilawat is briefly presented within the framework of the elements of the tilawat. The central arguments in examining the issue are the relationship between tilawat and the nature of the revelation of the Qur’an and the Prophet’s (pbuh) tilawat of the Qur’an. In addition to these two main arguments, a number of other reasons and historical facts have also been taken into account. In this context, an attempt is made to explain the issue on the basis of various evidences, such as its compatibility with the textual features of the Qur’an, the effect of the Qur’an recited in this style on the listeners, and the fact that words or texts other than the Qur’an should not be recited in this way. As a result, when it is assumed that the style of recitation is unique in terms of its source, the importance of recitation with a style becomes evident..

Anahtar Kelimeler

Qurʾan, Tafsir, Qira’at, Tilawat, Elements of Tilawat, Source of Tilawat, Tilawat of Prophet

Kaynakça

• KAYNAKÇA Abdülkāhir el- Cürcânî, Ebû Bekr Abdülkāhir b. Abdirrahmân b. Muhammed. Delâilü’l-i’câz. thk. Mahmud Muhammed Şakir. Kahire: Mektebetü’l-Hâncî, 1983.
• Abdülvahid, Seyyid Ahmed. “Kur’ân-ı Kerim’de Okuma (Kıraat) Lafızları”. çev. Ali Akpınar. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2 (1998), 199-235.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. el-Müsned. thk. Şuayb el-Arnaût - Âdil Mürşid. 50 Cilt. Beyrut: Mü’essesetü’r-Risâle, 1995.
• Akdemir, Mustafa Atilla. “Yöresel Tavır Bağlamında Sahih Tilâvet Kriterleri”. Amasya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/11 (2018), 9-43.
• Aslan, Ömer. “Kur’ân Tilâvetinde Mûsikinin (Ses Sanatının) Mesnedi”. Bakü Devlet Üniversitesi İlahiyat Fakültesinin İlmî Mecmuası 5 (2006), 75-89.
• Aslan, Ömer. “Kur’ân Tilâvetinde Tecvîd’in Gerekliliği ve Lahn (Okuyuş Hataları)”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/1 (2003), 357-372.
• Ateş, Süleyman. İslâm’a İtirazlar ve Kur’ân-ı Kerîm’den Cevaplar. Ankara: Kevser Yayınları, 1972.
• Aydın, Akif. “Kur’ân-ı Kerim Okumanın ve Dinlemenin Fazilet ve Âdâbı = The Regular Customs and Cirtue of Reading and Listening to the Qur’an”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7 (2002), 127-152.
• Aydın, Muhammed. “Kur’ân Tilavetiyle İlgili Bazı Temel Esaslar”. Kur’ân ve Kıraati Sempozyumları Kitabı (Abdurrahman Gürses Anısına I. Kur’ân ve Kıraati Sempozyumu: 12 Kasım 2000, Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi; M. Rüştü Aşıkkutlu Anısına II. Kur’ân ve Kıraati Sempozyumu: 25 Mayıs 2003. 94-115. Sakarya: 2006.
• Aydın, Zeynel Abidin. “Hz. Peygamber’in Ümmiliği Meselesi”. Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/2 (Şubat 2012), 288-307.
• Aynî, Bedrüddîn Ebû Muhammed Mahmud b. Ahmed. ‘Umdetü’l-ḳârî şerḥu Ṣaḥîḥi’l-Buḫârî. 25 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• Bâkıllânî, Ebû Bekr Muhammed b. Tayyib b. Muhammed el-Basrî. İʿcâzü’l-Ḳurʾân. thk. es-Seyyid Ahmed Sakar. Mısır: Dâru’l-Me‘ârif, 1971.
• Bakrî, Hamzeh. “eş-Şî‘r ‘alâ lisâni’n-nebî (s.a.v.) dirâse fî işkâliyyeti ‘ademi istiḳrâ‘i’r-rivâye ve naḳdiha fî taṣavvurî’l-veḳa’i‘i’l-ḥadîs̱iyye= Hz. Peygamber’in Lisanıyla Şiir: Hadislerdeki Olayların Tasavvurunda Rivayetlerin Tümevarımsal Olarak İncelenmemesi Problemine Dair Eleştirel Bir Araştırma”. Tasavvur: Tekirdağ İlahiyat Dergisi [Namık Kemal Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi] 7/1 (Haziran 2021), 431-497.
• Beyhakī, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Alî. Şuabü’l-îmân. thk. Abdül‘alî Abdülhamid Hâmid. 14 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1423.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî. el- Câmi‘u’ṣ-ṣaḥîḥ. thk. Muhibbüddin Hatîb. 7 Cilt. Kahire: Matba‘atü’s-Selefiye, 1400.
• Cevherî, Ebû Nasr İsmâîl b. Hammâd. eṣ-Ṣıḥâḥ tâcü’l-luġa ve ṣıḥâḥu’l-‘Arabiyye. thk. Ahmed Abdulgafûr ‘Attâr. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l- ‘İlmi li’l-Melâyîn, 4. Basım, 1990.
• Çağıl, Necdet. “Klasik Anlayışla Bilimsel Bulguların Kesiştiği Noktada Kur’ân Nazmı”. EKEV Akademi Dergisi - Sosyal Bilimler - 6/11 (2002), 59-74.
• Çağıl, Necdet. “Kur’an Kıraatinde Mûsiki: Ses Uyumu, Ezgilendirme/Teğannî ve Kıraatlerde Fonoloji/Ses-Anlam İlişkisi”. Uluslararası Kıraat Sempozyumu 16-18 Kasım 2012 İstanbul. DİB Yayınları, 327-361.
• Çağıl, Necdet. “Kutsal Metinler ve Müzik”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 39 (2013), 1-42.
• Çakıcı, İrfan. “Kur’ân Tilâvetinde Nitelik Sorunu”. Marife: Dini Araştırmalar Dergisi Turkish Journal of Religious Studies 18/1 (2018), 147-175.
• Çimen, Abdullah Emin. “Kur’ân’da Ritmik Yapı: Fâsıla ve Uslûp Açısından Bir Deneme”. Dinî Araştırmalar 10/29 (2007), 189-236.
• Dağdeviren, Alican. “Kur’ân Tilâvetinde Temsil”. EKEV Akademi Dergisi - Sosyal Bilimler - 12/35 (2008), 49-62.
• Dağdeviren, Alican. “Kur’ân’ın Fonetik İ‘câzı”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 20 (2009), 69-88.
• Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdirrahmân b. el-Fazl. Müsnedü’d-Dârimî el-ma‘rûf bi Sünenü’d-Dârimî. thk. Hüseyin Salim Esed ed-Dârânî. 6 Cilt. Suudi Arabistan: Dâru’l-Muğnî li’n-Neşri ve’t-Tevzî‘, 2000.
• Dartma, Bahattin. “Kur’ân’ın Mana Zenginliği ve Fonetik Anlam Yansıması Üzerine Bazı Örneklemeler”. FSM İlmi Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi 11 (2018), 293-313.
• Dayf, Şevkî. eş-Şi‘r ve’l-ġinâ fi’l-Medine ve Mekke li ‘aṣri Benî ’Ümeyye. Mısır: Dâru’l-Me‘ârif, 1976.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî. Sünenü Ebî Dâvûd. thk. İzzet Abdüdde‘âs - Âdil Seyyid. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1997.
• Ebû Şâme el-Makdisî, Ebü’l-Kāsım (Ebû Muhammed) Şihâbüddîn Abdurrahmân b. İsmâîl b. İbrâhîm. el-Mürşidü’l-vecîz ilâ ʿulûm teteʿalleḳu bi’l-Kitâbi’l-ʿAzîz. haz. İbrahim Şemseddin. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2003.
• Farmer, Henry George. “İslam ve Müzik”. çev. İsmail Odabaşı. Turkish Academic Research Review 3/1 (Haziran 2008), 11-24.
• Fırat, Yavuz. “Kıraat, Tertîl ve Tilâvet Kavramlarının Anlamsal Araştırma ve Karşılaştırması”. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi = Erciyes University Journal of the Institute of Social Sciences 13 (2002), 257-273.
• Fırat, Yavuz. “Kur’ân Tilâvetinde Arap ve Türkler Arasındaki Farklılıklar”. Bilimname: Düşünce Platformu 1/26 (2014), 25-50.
• Gökdemir, Ahmet. “el-Mürşidü’l-vecîz ve en-Neşr Bağlamında Ebû Şâme İle İbnü’l-Cezerî’nin Kur’ân Tilâvetine Bakışı”. Bülent Ecevit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi = Journal of Theology Faculty of Bülent Ecevit Universty 6/1 (2019), 103-122.
• Hamidullah, Muhammed. Kur’an-ı Kerim Tarihi. çev. Salih Tuğ. İstanbul: MÜİFV Yayınları, 2000.
• Hattâbî, Ebû Süleymân Hamd (Ahmed) b. Muhammed b. İbrâhîm. Beyânu i‘câzi’l-Ḳur’ân, (s̱elâs̱ü resâil fî i‘câzi’l-Ḳur’ân li’r-Rummânî ve’l-Ḫaṭṭâbî ve ‘Abdülḳâhir el-Cürcânî fi’d-dirâsâti’l-Ḳur’âniyye ve’n-nakdi’l-edebî). thk. Muhammed Halefullah - M. Zağlûl Sellâm. Mısır: Dâru’l-Me‘ârif, 1968.
• Hattâbî, Ebû Süleymân Hamd (Ahmed) b. Muhammed b. İbrâhîm vd. S̱elâs̱ü resâil fî i‘câzi’l-Ḳur’ân li’r-Rummânî ve’l-Ḫattâbî ve ‘Abdülḳâhir el-Cürcânî. thk. Muhammed Halefullah - M. Zağlûl Sellâm. Kahire: Dâru’l-Me‘ârif, ts.
• Heysemî, Ebü’l-Hasen Nûrüddîn Alî b. Ebî Bekr b. Süleymân. Mecmaʿu’l-baḥreyn fî zevâʾidi’l-Muʿcemeyn. thk. Abdülkuddûs b. Muhammed Nezîr. 9 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1992.
• Hocaoğlu, Mustafa. “Okuma ve Anlama Üzerine: Kur’ân Tilavetiyle İlgili Bazı Kavram ve Rivayetlerin Değerlendirilmesi”. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi 12/2 (2012), 207-235.
• İbn Fâris, Ebü’l-Hüseyn Ahmed b. Fâris b. Zekeriyyâ b. Muhammed er-Râzî el-Kazvînî el-Hemedânî. Muʿcemü meḳāyîsi’l-luġa. thk. Abdüsselam Muhammed Harun. 6 Cilt. Kahire: Dâru’l-Fikr, 1979.
• İbn Hacer, Ahmed b. Ali el-Askalânî. Fetḥu’l-bârî şerḥu Ṣaḥîḥi’l-Buḫârî. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkī - Muhibbüddin el-Hatîb. 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 1379.
• İbn Haldûn, Ebû Zeyd Veliyyüddin Abdurrahman b. Muhammed el-Mağribî. Mukaddime. çev. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergah Yayınları, 2007.
• İbn Hişâm, Ebu Muhammed Abdülmelik. es-Sîretü’n-nebeviyye. thk. Mustafa es- Sekâ - İbrahim el-Ebyârî. Mısır: 3. Basım, 1375.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn Ömer eş-Şâfiî. Fezâilü’l- Ḳur’ân. thk. Ebû İshak el-Huveynî. Mektebetü İbn Teymiye, 1416.
• İbn Kuteybe, Abdullah b. Müslim ed-Dîneverî. Teʾvîlü müşkili’l-Ḳurʾân. thk. Ahmed Sakar. Kahire: Mektebetü Dâru’t-Türâs, 2. Basım, 1973.
• İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. Sünenü İbni Mâce. thk. Şuayb el-Arnaût vd. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’r-Risâleti’l-‘Âlemiyye, 2009.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed el-Ensârî. Lisânu’l-‘Arab. thk. Abdullah Ali el-Kebîr vd. 6 Cilt. Kahire: Dâru’l-Me‘ârif, ts.
• İbnü’l-Cezerî, Ebü’l-Hayr Şemsüddin Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Alî b. Yûsuf. en-Neşr fi’l-ḳırâʾâti’l-ʿaşr. thk. Ali Muhammed ed-Dabbâg. 2 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, ts.
• İbnü’l-Cezerî, Ebü’l-Hayr Şemsüddin Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Alî b. Yûsuf. Manẓûmetü’l-muḳaddime. thk. Eymen Rüşdî Süveyd. Suudi Arabistan: Dâru’n-Nûri’l-Mektebât, 4. Basım, 2006.
• Juynboll, G. H. A. “İslâm’ın İlk Döneminde Kur’ân Kıraatı(=Okuma)nın Durumu”. çev. Yusuf Alemdar. Nüsha: Şarkiyat Araştırmaları Dergisi 4/12 (2004), 77-88.
• Kara, Mustafa - Çolakoğlu, Mehmet. “Kur’ân-ı Kerîm’den Aşr-ı Şerîf Seçimi ve Tilâvet Esnasında Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar”. Yakın Doğu Üniversitesi İslam Tetkikleri Merkezi Dergisi = Journal of the Near East University Islamic Research Center 7/1 (2020), 101-148.
• Koç, Mehmet Akif. “Kur’ân Kıraatinde Türklere Özgü Mahalli Okuyuş Sorunu”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 51/2 (2010), 79-91.
• Maşalı, Münteha. “Kur’ân Okumanın Keyfiyeti ve Okuma Düzeyleri Üzerine Bir Tahlil Denemesi”. Usûl: İslam Araştırmaları 15 (2011), 75-89.
• Mehmed Zihni Efendi. el-Ḳavlü’s-sedîd fi ‘ilmi’t-tecvîd. İstanbul: Dâru’t-Tabâ‘ati’l- ’Amire (Matba‘a-i Amire), 1328.
• Müslim, Ebü’l-Huseyn b. el-Haccâc el-Kuşeyrî en-Neysâbûrî. Ṣaḥîḥ-i Müslim. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkī. 5 Cilt. Kahire: Matba‘atu İsa el-Bâbî el-Halebî ve Şurakâuhû, 1955.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî. et-Tibyân fî âdâbi ḥameleti’l- Ḳur’ân. thk. Muhammed el-Cebbâr. Beyrût: Dâru İbn Hazm, 1996.
• Okçu, Abdülmecit. “Kur’ân Tilâvetinde Ezgi/Makam”. Dinî Araştırmalar 10/28 (2007), 213-248.
• Okiç, Tayyip. Kur’ân-ı Kerîm’in Üslûb ve Kıraati. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1963.
• Önkal, Ahmet. “Hz. Peygamber’in Ümmîliği”. Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi [Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi] 2 (1986), 249-262.
• Râfiî, Mustafa Sâdık. İ‘câzu’l-Ḳur’ân ve’l-belâġatü’n-nebeviyye. Beyrut: Mektebetü’l-‘Asriye, 2003.
• Râgıb el-İsfahânî, Ebü’l-Kāsım Hüseyn b. Muhammed b. el-Mufaddal. el-Müfredât fî ġarîbi’l-Ḳur’ân. thk. Muhammed Seyyid Keylânî. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, ts.
• Rummânî, Ebü’l-Hasen Alî b. Îsâ b. Alî. en-Nüket fî iʿcâzi’l-Ḳurʾân (s̱elâs̱ü resâil fîi‘câzi’l-Ḳur’ân li’r-Rummânî ve’l-Ḫaṭṭâbî ve ‘Abdülḳâhir el-Cürcânî). thk. Muhammed Halefullah - M. Zağlûl Sellâm. Kahire: Dâru’l-Me‘ârif, ts.
• Sağman, Ali Rıza. İlaveli Yeni Sağman Tecvidi. İstanbul: Bahar Yayınları, 1958.
• Seyyid b. Kutb, İbrâhîm b. Hüseyn eş-Şâzilî. Fî Ẓılâli’l-Ḳurʾân. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’ş-Şuruk, 1980.
• Seyyid b. Kutb, İbrâhîm b. Hüseyn eş-Şâzilî. Kur’an’da Edebî Tasvir. çev. Mehmet Yolcu. İstanbul: Çizgi Yayınları, 1991.
• Sindî, Abdülkayyûm b. Abdülgafûr. et-Teshîl fî ḳavâ‘idi’t-tertîl. 2 Cilt. Mekke: Mektebetü’l-Esedî, 3. Basım, 1427.
• Soysaldı, H. Mehmet. “Kur’ân Vahyinin Oluşum Şekli”. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 10/1 (2000), 169-187.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî. Câmi‘u’l-eḥâdîs̱ el-câmi‘u’ṣ-ṣaġîr ve zevâidühû el-câmi‘u’l-kebîr. thk. Abbas Ahmed Sakar - Ahmed Abdülcevad. 21 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî. Esbâbü’n-nüzûl el-müsemmâ Lübâbü’n-nüḳûl fî esbâbi’n-nüzûl. Beyrut: Müessesetü’l- Kütübi’s-Sekâfiyye, 2002.
• Şensoy, Sedat. “Nazmü’l-Kur’ân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/464-466. İstanbul: TDV Yayınları, 2006. https://islamansiklopedisi.org.tr/nazmulkuran
• Şîbây, Halîm Sâbit. “Kur’ân-ı Kerim Tilaveti Hakkında Sünnet-i Nebeviyye”. haz. Ali Çiftçi. Marife: Dini Araştırmalar Dergisi Turkish Journal of Religious Studies 12/1 (2012), 216-219.
• Tetik, Necati. “Kur’ân Tilâvetinde Bedelli Medlerin Hikmet Kavramıyla İlintisi -‘Âteynâ ve Ûtiye’ Örneği-”. EKEV Akademi Dergisi - Sosyal Bilimler - 11/30 (2007), 102-116.
• Tetik, Necati. “Kur’ân Tilâvetinin veya Kıraat İlminin Öğretilmesi Usülleri”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9 (1990), 238-244.
• Tetik, Necati. “Ses ve Anlam İlişkisi Bakımından Kur’ân”. 297-312. Erzurum: Bakanlar Matbaası, 2002.
• Tirmizi, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre (Yezîd). el- Câmi‘u’ṣ-ṣaḥîḥ (Sünenü’t- Tirmiẕî). thk. Ahmed Muhammed Şakir. 5 Cilt. Mektebetü Mustafa el-Bâbî el-Halebî ve Evlâdühû, ts.
• Topuzoğlu, Tevfik Rüştü. “Recez”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 34/509-510. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• urabi, Ahmet Hakkı. “İlk Dönem İslâm Dünyasında Musikî Çalışmalarına Bakış”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13-14-15 (1995, 1997), 225-248.
• Uygun, Mehmet Nuri. “Kur’ân ve Musiki”. Kur’an ve Tefsir Araştırmaları – II. 49-56. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2001.
• Vâhidî, Ebü’l-Hasen Alî b. Ahmed b. Muhammed en-Nîsâbûrî. Esbâbü nüzûli’l- Ḳur’ân. thk. Kemal Besyûnî Zeğlûl. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1991.
• Yalar, Mehmet. “İslamî Arap Şiiri ve Hz. Peygamber”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 18/1 (2009), 61-88.
• Yektar, Osman Nedim. “Hadîs Rivayetleri ve Hz. Peygamber’in Şiire Bakışı”. EKEV Akademi Dergisi - Sosyal Bilimler - 20/65 (2016), 405-432.
• Yıldırım, Kadri. “Hz. Peygamber ve Şiir”. Diyanet İlmî Dergi [Diyanet İşleri Reisliği Yıllığı] Peygamberimiz Hz Muhammed (SAV) Özel Sayısı, 547-558.
• Yılmaz, Ali. “Nüzûl Döneminde Kur’ân Tilâvet Biçimi ve Modern Dönemle Mukayesesi”. Geçmişten Günümüze Uluslararası Dinî Mûsikî Sempozyumu Bildiriler Kitabı, 03-04 Kasım 2017, Amasya: 233-246.
• Yüksel, Ahmet. “Kur’ân’da Ritmik Uyum”. Tarihten Günümüze Kur’an’a Yaklaşımlar. 47-65. İstanbul: İlim Yayma Vakfı Kurân ve Tefsir Akademisi Kur’ân ve Tefsir Araştırmaları: 2, 2010.
• Zerkeşî, Ebû Abdillâh Bedrüddîn Muhammed b. Bahâdır b. Abdillâh et-Türkî el-Mısrî. el-Burhân fî ‘ulûmi’l-Ḳur’ân. thk. Muhammed Ebü’l-Fadl İbrahim. 4 Cilt. Kahire: Mektebetü Dâru’t-Türâs, 2. Basım, 1404.
• Zürkānî, Muhammed Abdülazîm. Menâhilü’l-ʿirfân fî ʿulûmi’l-Ḳurʾân. thk. Fevvâz Ahmed Zümerli. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabî, 1995.