A Study on the Names of Ka'bah

Yıl 2024, , 305 - 344, 15.03.2024

Nilgün Çevik , Şenay Özgür Yıldız

https://doi.org/10.61304/did.1346099

Öz

According to Islamic belief, the Kaaba is the most ancient temple on Earth. This temple is the center of Muslims’ faith and worship. The Kaaba, representing divinity and servitude in Islamic belief, serves as the focal point for Muslims during their prayers and functions as a gathering center for pilgrimage (hajj and umrah). While the commonly known name for this center is the Kaaba, its alternate names also provide extensive information about the temple. Records indicate that before the Islamic period, every cube-shaped house was referred to as the Kaaba. The term ‘Kaaba’ was used generically, not as a proper name, encompassing various concrete and abstract meanings. The temple is named the Kaaba due to its height, square shape, and honor. The article will delve into the content and depth of the term ‘Kaaba,’ derived from the word ‘kaʻb’. Furthermore, this article will elucidate twenty-one names of the Kaaba found in literature, spanning the Age of Ignorance (Jahiliyyah) and the Islamic period. It aims to illustrate the Kaaba’s connections with various fields such as religion, history, geography, society, literature, commerce, politics, and culture.

Anahtar Kelimeler

Islamic history, Mecca, Kaaba, names of the Kaaba, Bayt Allah, Bakkah, Surat al-Ard, Dhat al- Wad’a‘

Kâbe’nin İsimleri Üzerine Bir İnceleme

Öz

İslâm inancına göre Kâbe, yeryüzünün en kadîm mabedidir. Bu mabed Müslümanların inanç ve ibadet hayatının merkezidir. Kâbe, İslâm itikadında uluhiyyet ve ubudiyyetin mazhar alanı olarak Müslümanların namaz ibadetleri için yönelme, hac ve umre ibadetlerinde toplanma merkezidir. Bu merkezin bilinen ismi Kâbe olmakla birlikte kullanılan diğer isimleri de mabedin tarihi üzerine geniş malumat vermektedir. Kaynaklarda İslâmî dönemden önce küp şeklindeki her evin adının kâbe olduğu, kâbe isminin özel bir isim olmayıp genel bir isim olarak kullanıldığı, dörtgen olan her eve kâbe ismi verildiği kaydedilmekte, kâbe kelimesinin somut ve soyut birçok anlamı zikredilmektedir. Mabede yüksekliği, dörtgenliği yanı sıra şerefi sebebiyle kâbe denilmektedir. Makalede, kâ’b kelimesinden türeyen Kâbe ifadesinin sahip olduğu anlam içeriği ve derinliği izah edilecektir. Ayrıca literatürde tespit ettiğimiz Câhiliye’de ve İslâmî dönemde kullanılan Kâbe’nin dinî, tarihî, coğrafî, içtimâî, edebî, ticarî, siyasî ve kültüre ait birçok alanla münasebetine işaret eden yirmi bir adet ismi açıklanacaktır.

Anahtar Kelimeler

İslâm Tarihi, Mekke, Kâbe, Kâbe’nin İsimleri, Beytullah, Bekke, Sürratü’l-Arz, Zâtü’l-Ved’a

Kaynakça

• Abdurrezzâḳ, Ebû Bekr ʿAbdurrezzâḳ b. Hemmâm es-Ṡanʿânî. Tefsîru ʿAbdurrezzâḳ. nşr. Maḥmûd Muḥammed ʿAbduh. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1419/1999.
• Abdülmuttalib b. Hâşim. Dîvânü Abdülmuttalib b. Hâşim. der. Hüseyin b. Haydar Mahbub el Hâşimî. 2009.
• Aḥmed b. Ḥanbel, Ebû ʿAbdullâh Aḥmed b. Muḥammed b. Ḥanbel eş-Şeybânî. el-Müsned. nşr. Heyet. 12 Cilt. Cemʿiyyetu’l-Meknez, 1431/2010.
• Akkach, Samer. Cosmology and Architecture in Premodern Islam An Architectural Reading of Mystical Ideas. New York: State University of New York Press, 2005.
• A‘şâ, Meymûn b. Kays. Divanü A‘şâ’l-Kebîr. thk: Muhammed Hüseyin. Kahire: Mektebetü’l-Êdêb, 2009.
• Begavî, Ebü’l-Kâsım ʿAbdullâh b. Muḥammed. Muʿcemu’ṡ-ṡaḥâbe. nşr. Muḥammed ʿAvḍ el-Menḳûş - İbrâhîm İsmâʿîl el-Ḳâḍî. 4 Cilt. Kuveyt: Mibretu’l-Âl ve’l- Aṡḥâb, 1432/2011.
• Belâẑürî, Aḥmed b. Yaḥyâ b. Câbir. Ensâbü’l-eşrâf. nşr. Süheyl Zekkâr - Riyâḍ ez-Ziriklî. 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1417/1996.
• Belâẑürî, Aḥmed b. Yaḥyâ b. Câbir. Fütûḥu’l-büldân. Beyrut: Dâru ve Mektebetu’l- Hilâl, 1988.
• Beyḍâvî, Ebû Saʿîd ʿAbdullâh b. ʿOmer el-Şîrâzî. Envâru’t-tenzîl ve esrâru’t-teʾvîl. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• Bozkurt, Nebi - Küçükaşçı, Mustafa Sabri. “Mescid-i Haram”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29/273-277. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
• Buḫârî, Ebû ʿAbdullâh Muḥammed b. İsmâʿîl. el-Câmiʿu’l-musnedu’ ṡ-ṡaḥîḥu’l-Muḫtaṡar. nşr. Muḥammed Zuheyr en-Nâṡır. 9 Cilt. Beyrut: Dâru Ṭavḳi’n-Necât, 1422.
• Câḥiẓ, Ebû ʿOŝmân ʿAmr b. Baḥr b. Maḥbûb el-Leyŝî. er-Resâil. nşr. ʿAlî Bû Melḥam. Beyrut: Dâru ve Mektebetu’l-Hilâl, 2002.
• Cevâd ʿAlî. el-Mufaṡṡal fî târîḫi’l-ʿArab ḳable’l-İslâm. 20 Cilt. eş-Şâmile ez-Zehebiyye, 1422/2001.
• Cevherî, Ebû Naṡr İsmâil b. Ḥammâd. Tâcu’l-luğa ve ṡıḥâḥu’l-ʿArabiyye. nşr. Aḥ- med ʿAbdulğafûr ʿAṭṭâr. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-ʿİlm li’l-Melâyîn, 1407/1987.
• Çubukcu, Asri. “Ebû Kays”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10/175. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Devserî, Mahmud b. Ahmed. el-Ka’betü’l-müşerrefe: ta’rifuha, esmauha, binauha, fezailuha, hasaisuha, ahkamuha. Demmam: Dar-u İbnü’l-Cevzi, 1434/2013.
• Eagleton, Catherine - Jonathan Williams. Paranın Tarihi. çev. Fadime Kahya. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2011.
• Ebû Ḥayye en-Numeyrî, Ebû Ḥayye el-Heyŝem b. er-Rebîʿ. Şiʿru ebî ḥayye en-Nümeyrî. nşr. Yaḥyâ el-Cebûrî. Dimeşḳ: Vizâretu’ŝ-Ŝeḳâfe, 1975.
• Ebû Saʿîd ʿAbdulmelik b. Ḳarîb b. ʿAlî b. Aṡmaʿ. el-Eṡmaʿiyyât. nşr. Aḥmed Muḥammed Şâkir - ʿAbdusselâm Muḥammed Hârûn. Mısır: Dâru’l-Maʿârif, 1414/1993.
• Ensârî, Abdülkuddüs. Târîhu’l-mufassal kâbetü’l-müşerrefe kable’l-İslâm. Mekke: Mektebetü’s-Sahafî el Edebî, 1419.
• Erbaş, Ali. “İslâm Dışı Dinlerde Hac”. Sakarya Üniversitesi İla hiyat Fakültesi Dergisi 5 (2002), 98.
• Esedî, Ahmed b. Muhammed el-Mekki. İhbâru’l-kirâm bi-ahbâri’l-mescidi’l- harâm. İzmir: İzmir Milli Kütüphanesi, 357/8, 1a-30b.
• Eyüp Sabri Paşa. Mir’ât-ı Mekke: Kâbe ve Mekke Tarihi. sad. Osman Erdem. İstanbul: Osmanlı Yayınevi, 2008.
• Ezherî, Ebû Manṡûr Muḥammed b. Aḥmed b. el-Herevî. Tehẑîbu’l-luga. nşr. Muḥammed ʿAvḍ Mirʿab. 8 Cilt. Beyrut: Dâru İḥyâi’t-Turâŝi’l-ʿArabî, 2001.
• Ezraḳî, Ebü’l-Velîd Muḥammed. Aḫbâru Mekke ve mâ câe fîhâ mine’l-Âŝâr. nşr. Ruşdî es-Ṡâliḥ Mulaḥḥas. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Endelüs, 1403/1983.
• Ezraḳî, Ebü’l-Velîd Muḥammed. Aḫbâru Mekke ve mâ câe fîhâ mine’l-âŝâr. thk: İbn Dehîş. Mektebet ü’l-Esedî, 2003.
• Ezraḳî, Ebü’l-Velî d Muḥammed. Mekke Tarihi. çev. Yunus Vehbi Yavuz. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2017.
• Fâkihî, Ebû ʿAbdullâh Muḥammed b. İsḥâḳ el-Mekkî. Aḫbâru Mekke fî ḳadîmi’d-dehri ve ḥadîŝihi. nşr. ʿAbdulmelik ʿAbdullâh Dehîş. 6 Cilt. Beyrut: Dâru Ḫaḍar, 1414.
• Fayda, Mustafa. “Ebû Bekir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10/101- 108. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Fâsî, Ebü’ṭ-Ṭîb Muḥammed b. Aḥmed b. ʿAlî el-Fâsî. Şifâu’l-ğarâm bi aḫbâri’l-beledi’l- ḥarâm. 2 Cilt. Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1421/2000.
• Fehhâm, İbrâhim Muhammed. el-Ved’u fî akâidi’l-Arab. el-Faysal Mecelletü Sekafiyyetü Şehriyye, 1978.
• Ferrâʾ, Ebû Zekeriyyâ Yaḥyâ b. Ziyâd ed-Deylemî. Meʿânî’l-Kurʾân. nşr. Aḥmed Yûsuf en-Necâtî v.dğr. Mısır: Dâru’l-Mıṡriyye, ts.
• Fîrûzâbâdî, Ebü’ṭ-Ṭâhir Muḥammed b. Yaʿḳûb. Beṡâʾiru ẑevî’t-temyîz fî letâʾifi’lkitâbi’l- ʿazîz. nşr. Muḥammed ʿAlî en-Neccâr. 6 Cilt. Ḳâhire: el-Meclisu’l-Aʿlâ, ts.
• Fîrûzâbâdî, Ebü’ṭ-Ṭâhir Muḥammed b. Yaʿḳûb. Ḳāmûsü’l-muḥîṭ ve’l-ḳabesü’l-vasîṭu el-câmiʿ limâ ẕehebe min luġati’l-ʿArab şemâṭîṭ. Lübnan: Müesseseti’Risale, 2005.
• Grabar, Oleg. İslâm Sanatının Oluşumu. çev. Nuran Yavuz. İstanbul: Alfa Basım Yayın, 2018.
• Ḫalîl b. Aḥmed, Ebû ʿAbdurraḥmân el-Ḫalîl b. Aḥmed el-Ferâhîdî. Kitâbu’l-ʿAyn. nşr. Mehdî el-Maḫzûmî - İbrâhim es-Sâmerrâʾî. 8 Cilt. Beyrut: Mektebetu’l-Hilâl, 1988.
• Hamidullah, Muhammed. İslâm Peygamberi: Hayatı ve Faaliyeti. çev. Salih Tuğ. İstanbul: İrfan Yayınları, 1991.
• Hamidullah, Muhammed. “İslâm’da Hac”. çev. M. Akif Aydın. İslâm Tetkikleri Enstitüsü Dergisi 123-162. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1984.
• Harman, Ömer Faruk. “Zülhalesa”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44/561. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Ḥasen el-Baṡrî, Ebû Saʿîd el-Ḥasen b. Yesâr el-Baṡrî. Feḍâʾilu Mekke ve’s-sekenu fîhâ. nşr. Sâmî Mekkî el-ʿÂnî. Kuveyt: Mektebetu’l-Felâḥ, ts.
• Ḫavârizmî, Muḥammed b. İsḥâḳ. Îŝâretu’t-terğîb ve’t-teşvîḳ ilâ’l-mesâcidi’ŝ-ŝelâse ve’l-Beyti’l-ʿAtîḳ. nşr. Muṡṭafâ Muḥammed eẑ-Ẑehebî. Mektebetu Nizâr Muṡṭafâ el- Bâz,1418.
• Havvâm, Riyad b. Hasan. Esmâü’l-kâbeti’l-müşerrefe. Mekke: Mekketü’l- Mekkiyye, 2008.
• Hawting, Gerald R. “Ka’ba”. Encyclopedia of The Qur’an. ed. Jane Dammen McAuliffe. Leiden: 2003.
• İbn ʿAsâkir, Ebü’l-Ḳâsım ʿAlî b. el-Ḥasen. Târîḫu Dimeşḳ. nşr. ʿOmer b. Garâme el-ʿAmravî. 80 Cilt. Dâru’l-Fikr, 1415/1995.
• İbn Âşûr, Muhammed Tâhir. et-Taḥrîr ve’t-tenvîr. Tunus: ed-Dâru’t-Tûn isiyye, 1984.
• İbn Batṭûṭa, Ebû ʿAbdullâh Muḥammed b. ʿAbdullâh b. Muḥammed b. İbrahîm el-Livâtî et-Ṭancî. Rıḥletu İbn Batṭûṭa. 5 Cilt. Ribât: ʾAkademiyyetu’l-Memleketu’l- Mağribiyye Ribâṭ, ts.
• İbn Dureyd, Ebû Bekr Muḥammed b. el-Ḥasen b. Dureyd el-Ezdî. Cemheretü’l-lüga. nşr. Remzî Munîr Baʿlebekkî. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-ʿİlm li’l-Melâyîn, 1408/1987.
• İbn Fâris, Ebü’l-Ḥuseyn Aḥmed b. Fâris el-Ḳazvînî. Muʿcemu meḳâyîsi’l-luga. nşr. ʿAbdusselâm Muḥammed Hârûn. 6 Cilt. İttiḥâdu’l-Kuttâbi’l-ʿArab, 1423/2002.
• İbn Fehd, Necmüddîn, Ebü’l-Kāsım (Ebû Hafs) Ömer (Muhammed) b. Muhammed b. Muhammed el-Hâşimî el-Mekkî. İtḥâfü’l-verâ bi-aḫbâri ümmi’l-ḳurâ. nşr. Fehîm M. Şeltût. Kahire: 1983.
• İbn Ḥabîb, Ebû Caʿfer Muḥammed b. Ḥabîb el-Bağdâdî. el-Muḥabber. nşr. Ilse Lichtenstadter. Beyrut: Dâru’l- Âfâḳi’l-Cedîde, ts.
• İbn Haldun. Mukaddime. haz. Arslan Tekin. 2. Cilt. İstanbul: İlgi Kültür Sanat Yayıncılık, 2013.
• İbn Ḥazm, Ebû Muḥammed ʿAlî b. Aḥmed el-Endelusî. Cemheretu ensâbi’l-ʿArab. nşr. Lecnet mine’l-Ulemâ. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1403/1983.
• İbn Hişâm, Ebû Muḥammed ʿAbdulmelik b. Hişâm el-Ḥimyerî. es-Sîretu’n-nebeviyye nşr. Muṡṭafâ es-Saḳḳâ v.dğr. 2 Cilt. Mısır: Mektebetu Muṡṭafâ el-Bâbî’l-Ḥalebî, 1375/1955.
• İbn Ḫurdâẑbih, Ebü’l-Ḳâsım ʿUbeydullâh b. ʿAbdullâh. el-Mesâlik ve’l-memâlik. Beyrut: Dâru Ṡâdır, 1307/1889.
• İbn İsḥâḳ, Ebû ‘Abdullâh Muḥammed b. İsḥâḳ b. Yesâr el-Muṭṭalibî. es-Sîre (Kitâbü’s-Siyer ve’l-meğâzî). nşr. Süheyl Zekkâr. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1398/1978.
• İbn Keŝîr, Ebû’l- Fidâʾ İsmâîl b. ʿOmer b. Keŝîr ed-Dimeşḳî. el-Bidâye ve’n-nihâye. nşr. ʿAbdullâh b. ʿAbdi’l-Muḥsin et-Turkî. 21 Cilt. Dâru Hicr, 1418/1997.
• İbn Ḳuteybe, Ebû Muḥammed ʿAbdullâh b. Muslim b. Ḳuteybe ed-Dîneverî. el-Maʿârif. nşr. Ŝervet ʿUkkâşe. el-Heyʾetu’l-Mıṣriyyetu’l-ʿÂmme, 1413/1992.
• İbn Ḳuteybe, Ebû Muḥammed ʿAbdullâh b. Muslim b. Ḳuteybe ed-Dîneverî. el- Meʿânî’l-kebîr fî ebyâti’l-meʿânî. nşr. Sâlim el-Kerenkevî v.dğr. 3 Cilt. Ḥaydarâbâd: Dâiratu’l-Maʿârifi’l-ʿOŝmâniyye, 1368/1949.
• İbn Manẓûr, Ebü’l-Faḍl Muḥammed b. Mukerrem b. ʿAlî Cemâluddîn b. Manẓûr er-Ruveyfiʿî. Lisânü’l-ʿArab. Beyrut: Dâru Ṡâdir, 1414/1993.
• İbnu’l-Munẑir, Ebû Bekr Muḥammed b. İbrâhîm en-Nîsâbûrî. Kitâbu Tefsîri’l- Kur’ân. nşr. Saʿd b. Muḥammed Saʿd. 2 Cilt. Medine: Dâru’l-Meʾâŝir, 1423/2002.
• İbn Saʿd, Ebû ʿAbdullâh Muḥammed b. Saʿd b. Menîʿ. eṭ-Ṭabaḳât. nşr. ʿAlî Muḥammed ʿOmer. 11 Cilt. Kahire: Mektebetu’l-Ḫancî, 1421/2001.
• İbn Sa’d, Ebû ʿAbdullâh Muḥammed b. Saʿd b. Menîʿ. Kitâbü’t-Tabaḳâti’l-kerîm. çev. Musa Kazım Yılmaz. İstanbul: Siyer Yayınları, 2015.
• İbnü’l-Eŝîr, Ebü’l-Ḥasen ʿAlî b. Muḥammed el-Cezerî. Usdu’l-gâbe fî maʾrifeti’ ṡ-ṡahâbe. nşr. ʿÂdil Aḥmed er-Rufâʿî. 8 Cilt. Beyrut: Dâru İḥyâʾi’t-Turâŝi’l-ʿArabî, 1996.
• İbnü’l-Eŝîr, Ebü’l-Ḥasen ʿAlî b. Ebî’l-Kerem Muḥammed el-Cezerî. el-Kâmil fî’t-târîḫ. nşr. ʿUmar ʿAbdusselâm Tedmurî. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-ʿArabî, 1417/1997.
• İbnü’l-Kelbî, Ebü’l-Munẑir Hişâm b. Muḥammed el-Kelbî. Cemheretu ensâbi’l-ʿArab. el-Mektebetü’ş-Şâmile, ts.
• İbn Zahîra, Muhammed Cârullah b. Muhammed b. Ebû Bekir b. Ali b. Zahîre. el- Câmiʿu’l-laṭîf fî fażli Mekke ve ehlihâ ve binâʾi’l-beyti’ş-şerîf. thk. Ali Umer. Kâhire: Mektebetü’s-s̱̱ekafeti’d-Dîniyye, 1423/2003.
• İbnu’z-Ziya, Ebü’l-Beka Bahaeddin Muhammed b. Ahmed el-Mekki. Târîhu Mekkete’l- müşerrefe ve’l-mescidi’l-haram ve’l-medîneti’ş-şerîfe ve’l-kabri’ş-Şerîf. thk. Ala İbrâhim Ezherî - Emin Nasr Ezherî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1418/1997.
• İmruʾu’l-Ḳays, İmruʾu’l-Ḳays b. Ḥucr b. el-Ḥâriŝ el-Kindî. Dîvânu İmriʾi’l-Ḳays. nşr. ʿAbdurraḥmân el-Muṡṭâvî. Beyrut: Dâru’l-Maʿrife, 1425/2004.
• Kalkaşendî, Ebü’l-ʿAbbâs Aḥmed b. ʿAlî. Ṡubḥu’l-aʿşâ fî ṡınâʿati’l-inşâ. 15 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye.
• Kays b. el-Ḫaṭîm, Ebû Yezîd Ḳays b. el-Ḫaṭîm. ed-Dîvân. el-Mektebetü’ş-Şâmile, ts. Kırca, Celal. “Aksâmü’l-Kur’ân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 2/290-291. İstanbul: TDV Yayınları, 1989.
• Ḳureşî, Ebû Zeyd Muḥammed b. Ebî’l-Ḫaṭṭâb. Cemheretu eşʿâri’l-ʿArab. nşr. ʿAli Muḥammed el-Bicâdî. Mısır: ts.
• Kurtubî, Muhammed b. Ahmed. Tefsir-i Kurtubî (Câmiu’l-Ahkâmu’l-Kur’ân). Kahire: Dâru’l-Kütübü Mısriyye, 1964.
• Kuşeyrî, Ebü’l-Kāsım Zeynü lislâm Abdülkerîm b. Hevâzin b. Abdilmelik. Leṭâʾifü’l- işârât. nşr. İbrâhim Besyûnî. Mısır: ts.
• Kutsal Kitap: Eski ve Yeni Antlaşma Tevrat, Zebur, İncil. İstanbul: Kitabı Mukaddes Şirketi - Yeni Yaşam Yayınları, 2016.
• Küçük, Abdurrahman. “Beytü’l-Ma’mûr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 6/94-95. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Küçükaşçı, Mustafa Sabri. Câhiliye’den Emevilerin Sonuna kadar Haremeyn. İstanbul: Yıldız Yayıncılık, 2003.
• Küçükaşçı, Mustafa Sabri. Sanat ve İnanç. haz. Banu Mahir - Halenur Katipoğlu. İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Türk Sanat Tarihi Uygulama ve Araştırma Merkezi, 2004.
• Lings, Martin. Başlangıçtan Günümüze Mekke. İstanbul: İnsan Yayınları, 2013.
• Mâlik b. Enes, Ebû ʿAbdullâh Mâlik b. Enes b. Mâlik el-Medenî. el-Muvaṭṭaʾ (Rivâyetu’l- Ḳaʿnabîl). nşr. ʿAbdulmecîd et-Turk. Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1419/1999.
• Mâverdî, Ebü’l-Ḥasen ʿAlî b. Muḥammed el-Baṡrî. en-Nuket ve’l-ʿuyûn. nşr. es-Seyyid b. ʿAbdilmaḳṡûd b. ʿAbdirraḥîm. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, ts.
• Mesʿûdî, Ebü’l-Ḥasen ʿAlî b. el-Ḥuseyn b. ʿAlî. et-Tenbîh ve’l-işrâf. nşr. ʿAbdullah İbrâhîm eṡ-Ṡâvî. Ḳahire: Dâru’ṡ-Ṡâvî, ts.
• Mesʿûdî, Ebü’l-Ḥasen ʿAlî b. el-Ḥuseyn b. ʿAlî. Murûcu’ẑ-ẑeheb ve meʿâdinu’l- cevher. nşr. Esʿad Dâğır. 4 Cilt. Ḳum: Dâru’l-Hicre, 1409.
• Muḳâtil b. Suleymân, Ebü’l-Ḥasen Muḳâtil b. Suleymân el-Belḫî. Tefsîru Muḳâtil b. Suleymân. nşr. ʿAbdullâh Maḥmûd Şeḥâte. 5 Cilt. Beyrut: 1423/2002.
• Mütercim Âsım Efendi. el-Okyânûsu’l-basît fî tercemeti’l-kâmûsi’l-muhît. İstanbul: T.C. Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2013.
• Nesâʾî, Ebû ʿAbdurraḥmân Aḥmed b. Şuʿayb b. Alî en-Nesâî. 10 Cilt. Kahire: Dâru’t- Ṭeṡîl, 1433/2012.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muḥyiddîn Yaḥyâ b. Şeref. Tehẑîbu’l-esmâʾ ve’l-luğât. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1996.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muḥyiddîn Yaḥyâ b. Şeref. Mecmuʿ şerḥu’l-muheẑẑeb. Dâru ʿÂlemi’l-Kitâb, 1423/2003.
• Nüveyrî, Ahmed b. Abdülvehhâb. Nihâyetü’l-ereb fî fünûni’l-edeb. Kâhire: Dâru’l- Kütüb ve’l-Vesaigıl-Kavmiyye, 1423.
• Partin, Harry B. “Ka’bah”. The Encyclopedia of Religion. New York: The Macmillan Co., 1987.
• Râzî, Ebû ʿAbdullâh Muḥammed b. ʿOmer et-Teymî. Mefâtîḥu’l-gayb. 32 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1421/2000.
• Ṡâḥib, Ebü’l-Ḳâsım İsmâil b. ʿAbbâd eṭ-Ṭâliḳânî. el-Muḥîṭ fi’l-luga. nşr. Muḥammed Ḥasen Âlu Yâsîn. 10 Cilt. Beyrut: ʿÂlemü’l-Kütüb, 1414/1994.
• Sâmirânî, Mehdî Salih. Ahkâmu’l-haremeyn el-mekkî ve’l-medenî fi’l-fıkhi’l-İslâmî. Medine: Mektebetü Dâri’z-Zemân, 2000.
• Sarıçam, İbrâhim. “Hz. Muhammed’in Peygamber Olarak Gönderildiği Ortam”. Diyanet İlmî Dergi Peygamberimiz Hz. Muhammed (SAV) Özel Sayısı. Ankara: 2003, 1-32.
• Serjeant, Robert Bertram. “Ḥaram and Ḥawṭah”. The Encyclopedia of Religion. ed. Mircae Eliade. New York: MacMillan, 1987.
• Skyes, John Bradbury. The Concise Oxford Dictionary of Current English. Oxford: Oxford Üniversitesi Yayınları, 7. Basım, 1981.
• Süyûṭî, Celâlu’d-Dîn ʿAbdurraḥmân b. Ebî Bekr. ed-Dürru’l-menŝûr. 8 Cilt. Beyrut: ts.
• Süheylî, Ebü’l-Ḳâsım ʿAbdurrahman b. ʿAbdullâh b. Aḥmed. er-Ravḍu’l-unf fî şerḥi’s-sîreti’n-nebevîyye. nşr. ʿUmar ʿAbdusselâm Selâmî. 7 Cilt. Beyrut: Dâru İḥyâʾi’t-Turâŝi’l-ʿArabî, 1421/2000.
• Şâfiî, Ebû ʿAbdullâh Muḥammed b. İdrîs. Tefsîru’l-İmâm eş-Şâfiʿî. nşr Ahmed b. Mustafa el-Ferrân. 3 Cilt. Suudi Arabistan: Dâru’t-Tedmûriyye, 1427/2006.
• Şerefî, Ali “Esmaü’l-Kâbe”. Mevsuatu mekkete’l-mükerreme ve’l-medineti’l-münevvere (encyclopedia of makkah al mukarramah and al-madinah al-munawwarah) Londra: Müessesetü’l-Furkan li’t-Türasi’l-İslâmî (al-Furqan Islamic Heritage Foundation), 1428/2007.
• Şevkânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Alî b. Muhammed. Fetḥu’l-ḳadîr el-câmiʿ beyne fenneyi’r-rivâye ve’d-dirâye min ʿilmi’t-tefsîr. Dımeşk: Dâr-u İbn Kesîr, 1414.
• Ṭaberî, Ebû Caʿfer Muḥammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmilî. Târîḫu’r-rusul ve’lmulûk ve ṡılatu târîḫ. 11 Cilt. Beyrut: Dâru’t-Turâŝ, 1387/1967.
• Ṭaberî, Ebû Caʿfer Muḥammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmilî. Câmiʿu’l-beyân ʿan teʾvîli ʾâyi’l-Ḳurʾân. nşr. ʿAbdullâh b. ʿAbdilmuḥsin et-Turkî. 24 Cilt. Dâru Hicr, 1422/2001.
• Tanyu, Hikmet. Dinler Tarihi Araştırmaları. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1973.
• Taşpınar, İsmâil. Doğu Dinlerinde Hac İbadeti Hinduizm ve Budizm. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları, 2014.
• Tirmiẑî, Ebû ʿÎsâ Muḥammed b. ʿÎsâ. es-Sunen. 5 Cilt. Kahire: Dâru’t-Teʾṡîl, 1435/2015.
• Touati, Houari. Orta Çağ’da İslâm ve Seyahat. çev. Ali Berktay. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2004.
• Tülücü, Süleyman. “Züheyr b. Ebû Sülmâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44/540-542. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Ünal, Sadettin. “Kâbe”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 24/23-26. İstanbul: TDV Yayınları. 2001.
• Vâḥidî, Ebü’l-Ḥasen ʿAlî b. Aḥmed b. Muḥammed b. ʿAlî en-Nîsâbûrî. el-Vasîṭ fî tefsîri’l-Kur’âni’l-Mecîd. nşr. Heyet. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1415/1994.
• Vâḥidî, Ebü’l-Ḥasen ʿAlî b. Aḥmed b. Muḥammed b. ʿAlî en-Nîsâbûrî. et-Tefsîru’l- basîṭ. 1430.
• Vâḳıdî, Ebû ʿAbdullâh Muḥammed b. ʿOmer b. Vâḳıd el-Eslemî. el-Megâzî. nşr. Marsden Jones. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Alemî, 1409/1989.
• Weatherford, Jack. Para: Deniz Kabuğundan Sanal Paraya. çev. İnönü Korkmaz. İstanbul: Maya Kitap, 2019.
• Wensinc A. J. - J. Jomier. “Ka’ba”. The Encyclopaedia of Islam. ed. E.bVan Donzel - B. Lewis - Ch. Pellat . Leiden, 1978.
• Wensinck A. J.“Mescid-i Harâm”. The Encyclopaedia of Islam. ed. E. Van Donzel - B. Lewis - Ch. Pellat. Leiden: 1978.
• Yâḳût el-Ḥamevî, Ebû ʿAbdullâh Yâḳût b. ʿAbdullâh el-Hamevî er-Rûmî. Muʿcemu’l- büldân. 7 Cilt. Beyrut: Dâru Ṡâdır, 1995.
• Yazır, Elmalılı Hamdi. Hak Dini Kur’an Dili. Sad. Nusrettin Bolelli - Emin Işık - İsmâil Karaçam - Abdullah Yücel. İstanbul: Azim Dağıtım, 2020.
• Yedi Askı, Muallakât-ı seb’a. çev. Şerafettin Yaltkaya. İstanbul: Büyüyen Ay Yayınları, 2018.
• Yeni Redhouse Lûgati (İngilizce-Türkçe). İstanbul: Amerikan Bord Neşriyat Dâiresi, 1962.
• Zebîdî, Ebü’l-Feyz Muhammed el-Murtazâ b. Muhammed b. Muhammed b. Abdirrezzâk el-Bilgrâmî el-Hüseynî. Tâcü’l-ʿarûs min cevâhiri’l-ḳāmûs. nşr. ʿAlî Şîrî. 20 Cilt. Dâru’l-Fikr, 1424.
• Zeccâc, Ebû İsḥâḳ İbrâhîm b. es-Serî. Meʿâni'l-Ḳur'ân ve iʿrâbuhu. nşr. ʿAbdulcelîl ʿAbduh Şelebî. 5 Cilt. Beyrut: ʿÂlemu'l-Kütüb, 1408/1988.
• Zehranî. Abdullah el-Ebah. Mu’cemu esmâi Mekke. Dübey: 1434.
• Zemaḫşerî, Ebü’l-Ḳâsım Maḥmûd b. ʿAmr. el-Mufaṡṡal fî ṡınaʿati'l-iʿrâb. nşr. ʿAlî bû-Mulaḥḥam. Beyrût: Mektebetu'l-Hilâl, 1993.
• Zemaḫşerî, Ebü’l-Ḳâsım Maḥmûd b. ʿAmr. Esâsü'l-belâğa. nşr. Muḥammed Bâsil ʿUyûnu's-Sevd. 2 cilt. Beyrut: Dâru'l-Kutubi'l-ʿİlmiyye, 1419/1998.
• Zerkeşî, Ebû ʿAbdullâh Muḥammed b. ʿAbdullâh b. Bahâdır eş-Şâfiî. İʿlâmu’s-sâcid bi aḥkâmi’l-mesâcid. nşr. Ebü’l-Vefâ Muṡṭafâ el-Merâġî. 1416/1996.
• Zeytûnî, Abdülğanî. “El Kâbetü’l-müşerrefe fi şi’ri’l- câhiliye”. Mecelletü mecmai’l- lugati’l-Arabiyyeti’l-Ürdünî 23. Amman: 1999.
• Zübeyr b. Bekkâr. Cemheretü nesebi ḳureyş ve aḫbâruhâ. nşr. Mahmûd Muhammed Şâkir. Kahire: Maṭbaʿatu ‘l-Medenî, 1381.
• (Bekke) Beke vadisi, Anonim. Erişim 14.11.2022. https://www.bible.com/ar/bible/ compare/PSA.84.6.
• Casa, İspanyolca -Türkçe Sözlük. Anonim. Erişim 09.10.2022. https://www.dict.com/ispanyolca-turkce/casa.
• Casa, İtalyanca -Türkçe Sözlük. Anonim. Erişim 09.10.2022. https://www.dict.com/italyanca-turkce/casa.
• Mekkî, Muhammed b. el-Hüseyin. Esmaü’l-kâbeti’l-müşerrefe. Erişim 18.01.2024 https://www.noor-book.com/%D9%83%D8%AA%D8%A7%D8%A8-1267-pdf.
• Zeytûnî, Abdülğanî, El Kâbetü’l-Müşerrefe fi Şi’ri’l- Câhiliye.; The Holy Ka‘ba in Pre-Islamic Poetry. The Journal of The Jordan Academy for Arabic, Erişim 14 Mart. 2021. https://arabic.jo/ojs/index.php/JJaa/article/view/384.