Postmodern Dönüşümün Aile Yapısına Etkisi: Baba Yoksunluğu Üzerine Sosyolojik Bir İnceleme

Yıl 2025, Cilt: 61 Sayı: 4, 1609 - 1642, 26.12.2025

Osman Dertli

https://doi.org/10.61304/did.1751432

Öz

Bu makale, postmodern çağın toplumsal, kültürel ve düşünsel dönüşümleriyle birlikte aile kurumunun maruz kaldığı çözülme sürecinde ortaya çıkan baba yoksunluğu olgusunu çok yönlü bir bakış açısıyla incelemektedir. Modernleşme, bireyselleşme, artan boşanma oranları, toplumsal cinsiyet rollerinin dönüşümü ve feminist söylemler, baba figürünün ailedeki geleneksel otorite ve rehberlik rolünü zayıflatmış; bu durum özellikle çocukların psikososyal, bilişsel ve manevi gelişimini olumsuz etkileyen bir kırılma yaratmıştır. Çalışmanın amacı, postmodern toplumun yapısal ve kültürel dinamiklerinin baba yoksunluğunu nasıl beslediğini ortaya koymak ve bu yoksunluğun birey, aile ve toplum ölçeğindeki çok katmanlı sonuçlarını analiz etmektir. Bu bağlamda çalışma, aile kurumunun istikrarı ve toplumsal bütünlüğü açısından baba yoksunluğunun oluşturduğu risklere dikkat çekmekte ve bu çerçevede sosyal politikaların gerekliliğine işaret etmektedir. Çalışma, sosyoloji, psikoloji ve aile çalışmaları alanındaki literatüre dayalı bir araştırma olarak tasarlanmış; nitel araştırma çerçevesinde betimsel analiz ve doküman incelemesi teknikleriyle çok disiplinli bir yaklaşım benimsenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Din Sosyolojisi , Baba Yoksunluğu , Postmodern Aile , Bireyselleşme , Sosyal Politika

The Impact of Postmodern Transformation on Family Structure: A Sociological Analysis of Father Absence

Öz

This article examines the phenomenon of father absence, which has emerged alongside the disintegration of the family institution amid the social, cultural, and intellectual transformations of the postmodern era, from a multidimensional perspective. Processes such as modernization, individualization, rising divorce rates, shifts in gender roles, and feminist discourses have weakened the traditional authority and guiding role of fathers, creating ruptures that negatively affect children’s psychosocial, cognitive, and spiritual development. The study aims to reveal how the structural and cultural dynamics of postmodern society contribute to father absence and to analyze its multilayered consequences at the individual, family, and societal levels. In this context, it highlights the risks father absence poses for family stability and social cohesion, emphasizing the need for targeted social policies. The research is grounded in the literature of sociology, psychology, and family studies, employing a qualitative framework with descriptive and document analysis techniques, and adopting a multidisciplinary approach.

Anahtar Kelimeler

Sociology of Religion , Father Absence , Postmodern Family , Individualization , Social Policy

Kaynakça

• Abdurrahman, Taha. Modernlik Ruhu: İslami Bir Modernlik İnşasına Giriş. çev. Mehmet Emin Maşalı - Münteha Maşalı. İstanbul: Pınar Yayınları, 2022.
• Acar, Gülşah v.dğr. “Aile ve Çocuk Suçluluğu İlişkisi”. Hacettepe University Faculty of Health Sciences Journal 1/2 (24 Haziran 2015), 651-656.
• Adak, Sevgi. “Aile Dışında Hayat Var mı? Bir Kampanyanın Ardından”. Başka Bir Aile Anlayışı Mümkün mü?. ed. Nihal Boztekin. 164-171. İstanbul: Heinrich Böll Stiftung, 2014.
• Akay, Ali. Postmodern Görüntü. İstanbul: Bağlam Yayıncılık, 2000.
• Akbar S., Ahmed. Postmodernizm ve İslâm. çev. Osman Ç. Deniztekin. İstanbul: Cep Yayınları, 1995.
• Akbaş, Özge Zeybekoğlu. “Günümüzde Erkeklerin Gözünden Babalık ve Aile”. Akdeniz İnsani Bilimler Dergisi 3/2 (30 Aralık 2013), 297-328.
• Akgül, Mehmet. “Modernlik-Modernleşme, Postmodernlik, Sekülerleşme ve Din”. Din Sosyolojisi. ed. Niyazi Akyüz - İhsan Çapcıoğlu. Ankara: Grafiker Yayınları, 2012.
• Alkan, Ersoy Özmen. “Aile Parçalanmasının Çocuğun Okul Başarısına Etkisi: Trabzon Örneği”. Karadeniz Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 4/5 (28 Haziran 2018), 167-225. https://doi.org/10.31765/karen.438376
• Aslan, Seyfetti̇n - Yilmaz, Abdullah. “‘Modernizme Bir Başkaldırı Projesi Olarak Postmodernizm’”. Modernite’den Postmodernite’ye Değişim. ed. Çoşkun Aktan Can. 75-95. Konya: Çizgi Kitabevi, 2003.
• Aydın, Hasan. “Eleştirel Aklın Işığında Postmodernizm, Temel Dayanakları ve Eğitim Felsefesi”. Eğitimde Politika Analizleri ve Stratejik Araştırmalar Dergisi 1/1 (19 Mayıs 2016), 27-48.
• Bağış, Radiye Canan. “Çocukları Suça Sürükleyen Çevresel Nedenler: Sosyal Bağ ve Sosyal Öğrenme Teorileri Işığında Bir Değerlendirme”. Humanitas- Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi 7/14 (15 Ekim 2019), 203-221. https://doi. org/10.20304/humanitas.571431
• Balin, Hatice. “Aile İçi Rollerde Babalığın Önemi”. Çocuk ve Medeniyet 6/11 (06 Aralık 2021), 55-81.
• Baudrillard, Jean. Sessiz Yığınların Gölgesinde Ya da Toplumsalın Sonu. çev. Oğuz Adanır. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 1990.
• Baudrillard, Jean. Simülakrlar ve Simülasyon. çev. Oğuz Adanır. Ankara: Doğu Batı Yayınları, 2011.
• Bauman, Zygmunt. Akışkan Modernite. çev. Sinan Okan Çavuş. İstanbul: Can Yayınları, 2018.
• Bauman, Zygmunt. Sosyolojik Düşünmek. çev. Abdullah Yılmaz. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2004.
• Bayer, Ali. “Modernleşme Sürecinde Aile: Değişen Annelik ve Babalık”. Tevilat 1/1 (30 Haziran 2020), 35-60.
• Beck, Ulrich. Risk Toplumu Başka Bir Modernliğe Doğru. çev. Kasım Özdoğan - Bülent Doğan. İstanbul: İthaki Yayınları, 2011.
• Belli, Mustafa vdğr. “Geçmişten Günümüze Değişen Babalık Rolü ve Çocuk Gelişimine Katkıları”. Celal Bayar Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Dergisi 8/2 (30 Haziran 2021), 366-371. https://doi.org/10.34087/cbusbed.806798
• Bilton, Tony v.dğr. Sosyoloji. ed. Bülent Özçelik. Ankara: Siyasal Kitabevi, 2003.
• Can, İslam. “Moderniteden Postmoderniteye Ailenin Ontolojisi”. Aile Sosyolojisi Yazıları. ed. Mustafa Aydın. İstanbul: Açılım Kitap, 2014.
• Canatan, Kadir. “Babalık Sosyolojisi: Baba Kimdir?”. Yetkin Düşünce 22 (2023), 69-84.
• Canatan, Kadir - Yıldırım, Ergün. Aile Sosyolojisi. İstanbul: Açılım Kitap, 2016.
• Çevik, İsmail. “Aile İçi Rol Dağıtımında Babanın Rolü XIII. Uluslararası Din Görevlileri Sempozyumu”. Ailede Çocuk. ed. Abdullah Çan v.dğr. 81-96. İstanbul: Ravza Yayınları, 2024.
• Çevik, İsmail. “Tarihi Seyrinde Değişen Aile ve Postmodern Babalık”. Türkiye Din Eğitimi Araştırmaları Dergisi 19 (30 Haziran 2025), 185-216. https://doi. org/10.53112/tudear.1658071
• Çiftçi, Ayşe Nur. “Aile Yapısında Yaşanan Çözülme ve Uzunköprü Örneği”. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 25/Özel Sayı (29 Eylül 2023), 489- 514. https://doi.org/10.26468/trakyasobed.1221166
• Çoşan, Bilal. “Dünyada ve Türkiye’de Sosyo-Ekonomik Bir Problem Olarak Tek Ebeveynli Aile Olgusunun Çok Boyutlu Değerlendirilmesi”. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi 18/41 (27 Aralık 2018), 259-294. https://doi.org/10.21560/ spcd.vi.453720
• Demir, Zekiye. “Değişen Toplumlarda Ailenin Değişmeyen Özellikleri”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (ÇÜİFD) 21/2 (25 Aralık 2021), 770-791. https://doi.org/10.30627/cuilah.940820
• Demi̇rel, Yüksel. “Baba Yokluğunun Ergenler Üzerindeki Olumsuz Etkileri”. International Journal of Social and Humanities Sciences Research (JSHSR) 8/66 (28 Şubat 2021), 413-424. https://doi.org/10.26450/jshsr.2340
• Demirezen, İsmail. Tüketim Toplumu ve Din. İstanbul: Dem Yayınları, 2015. Doğan, İsmail. Sosyoloji Kavramlar ve Sorunları. İstanbul: Sistem Yayınları, 1998.
• Dönmezer, Sulhi. Sosyoloji. Ankara: Savaş Yayınevi, 1982.
• Erkal, Mustafa. Sosyoloji. İstanbul: Filiz Kitabevi, 1983.
• Ertürk, Elif Merve. “Dindarlığın Baba Rolü ve Baba Katılımı Üzerindeki Etkileri”. İdrak Dini Araştırmalar Dergisi 4/1 (15 Haziran 2024), 210-247. https:// doi.org/10.62297/idrak.1453778
• Firestone, Schulamith. Cinselliğin Diyalektiği. çev. Yurdanur Salman. İstanbul: Payel Yayınları, 1993.
• Flouri, Eirini. Çocuğunuzun Hayatında Babanın Etkisi. çev. Erbil Ertürk. İstanbul: Yakamoz Yayıncılık, 2004.
• Giddens, Anhony. Sosyoloji. çev. Hüseyin Özel - Cemal Güzel. İstanbul: Ayraç Yayınevi, 2000.
• Güloğlu, Mehmet Fatih. Baba Otoritesi- Bir Aile Sosyolojisi Denemesi. Sakarya: Sakarya Üniversitesi Yayınları, 2022.
• Gümrükçüoğlu, Süleyman. “Çocuğun Din Eğitiminde Ailenin Rolü”. KADEM Kadın Araştırmaları Dergisi 3/1 (01 Haziran 2017), 39-60. https://doi. org/10.21798/kadem.20171301410
• Harvey, David. Postmodernliğin Durumu. çev. Sungur Savran. İstanbul: Metis Yayınları, 1997.
• Hatipler, Mustafa. “Modernizmden Postmodernizme Aile”. Sosyal, Beşerî ve İdari Bilimler Dergisi 6/4 (2023), 574-590.
• İş, Sema Merve. “Aile ve Ebeveynliğe Queer Yaklaşım: Lezbiyen, Biseksüel, Trans ve Queer Ebeveynlerin Deneyimleri”. Başka Bir Aile Anlayışı Mümkün mü?. ed. Nihal Boztekin. 158-163. İstanbul: Heinrich Böll Stiftung, 2014.
• Kaya, Kamil - Eren, Gizem Tan. “Boşanma ve Erken Boşanmaların Artış Nedenleri”. Sosyal, Beşeri ve İdari Bilimler Dergisi 3/9 (2020), 708-728.
• Kellner, Douglas. “Toplumsal Teori Olarak Postmodernizm”. Modernite Versus Postmodernite. ed. Mehmet Küçük. Ankara: Vadi Yayınları, 2000.
• Kirpitci, Eyüp. “Din Eğitimi Açısından Baba-Oğul İlişkisi”. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 30/30 (01 Temmuz 2010), 223-239.
• Kukuloğlu, Emre. “Feminizmin Tarihsel Gelişim Süreci ve Türleri”. International Journal of Advanced Natural Sciences and Engineering Researches 9/9 (30 Eylül 2025), 112-121.
• Kurt, Abdurrahman. Din Sosyolojisi. Bursa: Dora Yayınevi, 2011.
• Kuzucu, Yaşar. “Değişen Babalık Rolü ve Çocuk Gelişimine Etkisi”. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi 4/35 (2011), 79-91.
• Lyotard, Jean-François. Postmodern Durum. çev. İsmet Birkan. Ankara: Bilge Su Yayıncılık, 2013.
• Marshall, Gordon. Sosyoloji Sözlüğü. çev. Osman Akınhay - Derya Kömürcü. Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları, 2005.
• Matussek, Matthias. Die vaterlose Gesellschaft- Eine Polemik gegen die Abschaffung der Familie. Frankfurt am Main: Fischer Taschenbuch Verlag, 2006.
• Millet, Kate. Cinsel Politika. çev. Seçkin Selvi. İstanbul: Payel Yayınları, 1987.
• Mitscherlich, Alexander. Auf dem Weg zur Vaterlosen Gesellschaft. München: R.Piper&Co. Verlag, 1973.
• Mutlu, Sevda. “Postmodern Aile”. Aile ve Sosyoloji. ed. Erkan Dikici v.dğr. Konya: Eğitim Yayınevi, 2020.
• Öz, Nedim. Ailenin Çözülmesi Süreci Olarak Boşanma Olgusu ve Din – Sosyolojik Bir Yaklaşım-. Ankara: İlahiyat Yayınları, 2019.
• Öz, Nedim. “Modern-Seküler Süreçte Ailenin Çözülmesi”. Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/11 (30 Aralık 2019), 795-835.
• Özdal, Funda - Aral, Neriman. “Baba Yoksunu Olan ve Anne-Babası İle Yaşayan Çocukların Kaygı Düzeylerinin İncelenmesi”. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi 6/2 (01 Mayıs 2005), 255-267.
• Rosenau, Marie. Post-modernizm ve Toplum Bilimleri. çev. Tuncay Birkan. Ankara: Bilim Sanat Yayınları, 2004.
• Serdar, Ziyaüddin. Postmodernizm ve öteki: Batı kültürünün yeni emperyalizmi. çev. Gökçe Kaçmaz. İstanbul: 2001.
• Sevim, Berna Sicim - Dümenci, S. Seda Bapoğlu. “Baba Yoksunluğu”. Erken Çocuk Gelişi ve Eğitiminde Baba Katılımı. ed. Şenil Ünlü Çetin. İstanbul: Nobel Yayınları, 2. Basım, 2020.
• Sichler, Axel. Die vaterlose Gesellschaft und ihre Folgen: der Mangel an Vaterfiguren in der institutionellen Erziehung. Hamburg: Diplomica-Verl, 2014.
• Şaylan, Gencay. Postmodernizm. İstanbul: İmge Kitabevi, 2006.
• Şengönül, Turhan. “Anne-Baba İlgisinin Çocukların Okul Başarısı Üzerindeki Etkisi”. Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 17/4 (27 Aralık 2019), 268-292. https://doi.org/10.18026/cbayarsos.549463
• Şenol, Dolunay. “Değişen Toplumda Boşanmış Aileler ve Problemleri- Kırıkkale İli Kadın Örnekleri İle-”. Social Sciences Studies Journal 4/18 (29 Ağustos 2024), 1812-1824. https://doi.org/10.26449/sssj.560
• Şentürk, Ünal. “Aile Kurumuna Yönelik Güncel Riskler”. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi 14/14 (01 Eylül 2008), 7-32. https://doi.org/10.21560/ spcd.65610
• Taş, Gün. “Feminizm Üzerine Genel Bir Değerlendirme: Kavramsal Analizi, Tarihsel Süreçleri ve Dönüşümleri”. Akademik Hassasiyetler 3/5 (25 Mayıs 2016), 163-175.
• Tekin, Mustafa. “Ailenin Ekonomi Politiği”. Yetkin Düşünce 22 (2023), 7-16.
• Tekin, Mustafa. “Sekülerleşme Bağlamında Aile ve Kadın”. Aile Sosyolojisi Yazıları. ed. Mustafa Aydın. İstanbul: Açılım Kitap, 2014.
• Tekin, Mustafa. “Türkiye Toplumunun Dinî Hayatında Postmodern Tezahürler”. Journal of Istanbul University Faculty of Theology 25 (07 Mart 2012), 5-28.
• Tosun, Muhammed v.dğr. “Aile Aidiyeti ve Mutlulukta Dindarlığın Aracı Rolü: Yetişkinler Üzerine Bir Çalışma”. Uludağ İlahiyat Dergisi 33/2 (27 Aralık 2024), 211-246. https://doi.org/10.51447/uluid.1540959
• Turğut, Faruk. “Tarihsel Süreçte Aile Kurumunun Dönüşümü ve Geleceğine Yönelik Çıkarımlar”. Medeniyet ve Toplum Dergisi 1/1 (01 Mayıs 2017), 93-117.
• Yıldırım, Ergün. “Aile ve Evlilik Türleri”. Aile Sosyolojisi. ed. Kadir Canatan - Ergün Yıldırım. İstanbul: Açılım Kitap, 2011.
• Yılmaz, Murat. “Mahremiyetin Değişiminin Aileye Etkisi”. Tüm Yönleri İle Mahremiyet. Ankara: Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı, 2022.
• “TÜİK Kurumsal”. Erişim 22 Kasım 2025. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/ Index?p=Evlenme-ve-Bosanma-Istatistikleri-2024-54194