Türkiye’de Aile Politikalarının Dönüşümü: 2000 Sonrası Kalkınma Planları Üzerine Bir İnceleme

Yıl 2025, Cilt: 61 Sayı: 4, 1793 - 1826, 26.12.2025

Ali Güngör

https://doi.org/10.61304/did.1771102

Öz

Bu çalışma, 2000 sonrası Türkiye’de hazırlanan kalkınma planlarında aile politikalarının dönüşümünü incelemektedir. Başlangıçta kadınların eğitimi ve istihdamı odağında ele alınan aile politikaları, zamanla aile kurumunun bütüncül biçimde güçlendirilmesini amaçlayan stratejilere dönüşmüştür. Özellikle 2010’lu yıllardan itibaren kalkınma planlarında aile, toplumsal bütünlüğün çekirdeği ve kalkınmanın vazgeçilmez bir unsuru olarak tanımlanmış; aile refahının korunması, aile birliğinin desteklenmesi ve demografik sürdürülebilirliğin sağlanması temel hedefler haline gelmiştir. Bu kapsamda aile danışmanlığı, sosyal yardım ve hizmetlerin aile temelli sunumu, doğurganlığı artırma politikaları gibi çok boyutlu stratejiler öne çıkmıştır. Çalışmada ayrıca, aile politikalarının uygulamadaki etkinliğine dair eleştirel bir değerlendirme yapılmış; hak temelli yaklaşımın güçlendirilmesi, farklı aile tiplerine yönelik kapsayıcılığın artırılması ve aileye aşırı sorumluluk yüklenmesinden kaçınılması gerektiği vurgulanmıştır. Sonuç olarak, Türkiye’nin aile politikalarında geleneksel değerler ile çağdaş gereksinimleri dengeleyen ve bireysel haklarla toplumsal gerçekliği uyumlandıran bütüncül bir yaklaşıma ihtiyaç duyulmaktadır. Bulgular, planlardaki aile vizyonunun gerçekleşmesi için kurumsal düzeyde daha etkili adımlar gerektiğini göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

Sosyal Politika , Aile Politikaları , Kalkınma Planları , Sosyal Hizmetler , Aile Vizyonu

The Transformation of Family Policies in Türkiye: An Analysis of Post-2000 Development Plans

Öz

This study analyzes the transformation of family policies in Türkiye’s development plans prepared after 2000. Initially focused on women’s education and employment, these policies gradually evolved into strategies aimed at strengthening the family institution in a more holistic manner. Particularly since the 2010s, development plans have defined the family as the core of social cohesion and a fundamental component of national development, with the protection of family welfare, the promotion of family unity, and the assurance of demographic sustainability emerging as key objectives. Within this framework, multidimensional strategies-such as family counseling services, the familybased provision of social assistance and services, and fertility-supportive policies-have gained increasing prominence. The study also offers a critical assessment of the practical effectiveness of these policies, underscoring the need to reinforce a rights-based approach, enhance inclusiveness with respect to diverse family forms, and avoid imposing disproportionate responsibilities on families. In conclusion, Türkiye’s family policies require a comprehensive framework that balances traditional values with contemporary social needs and reconciles individual rights with broader societal realities. The findings suggest that more effective institutional measures are necessary to translate the family vision articulated in development plans into practice.

Anahtar Kelimeler

Social Policy , Family Policies , Development Plans , Social Services , Family Vision

Kaynakça

• 2828 Sayılı Sosyal Hizmetler Kanunu. Kanun No. 2828. Resmî Gazete, 27 Mayıs 1983, Sayı: 18059. https://www.mevzuat.gov.tr/ mevzuat?MevzuatNo=2828&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5
• Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı. 2024 Yılı Performans Programı. Ankara: Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı, 2025. https://www.aile.tr/media/193368/ performans-2024.pdf
• Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı. 2024-2028 Stratejik Planı. Ankara: Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı, 2024. https://www.aile.gov.tr/media/157370/ stratejik-plan-2024.pdf
• Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı. Afet ve Acil Durumlarda Psikososyal Destek. Ankara: Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı, 2025. https://www.aile.gov. tr/sss/afet-ve-acil-durumlarda-psikososyal-destek/
• Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı. Aile Danışmanlığı Hizmet Modeli Raporu. Ankara: Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı, 2018.
• Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı. Aile Danışmanlığı. Ankara: Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı, 2025. https://www.aile.gov.tr/athgm/uygulamalar/ aile-danismanligi-hizmeti/
• Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı. Aile Eğitim Programı. Ankara: Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı, 2025. https://www.aile.gov.tr/sss/aile-ve-toplumhizmetleri- genel-mudurlugu/aile-egitim-programi/
• Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı. Ailenin Korunması ve Güçlendirilmesi Vizyon Belgesi ve Eylem Planı 2024-2028. Ankara: Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı, 2024. https://ulusaleylem.aile.gov.tr/media/m1garif1/aileninkorunmasi- ve-gu-c-lendirilmesi-vizyon-belgesi-ve-eylem-plani.pdf
• Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı. Faaliyet Raporu 2024. Ankara: Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı, 2025. https://www.aile.gov.tr/media/197323/faaliyetraporu- 2024_son_28-02-2025.pdf
• Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı. Kadına Yönelik Şiddetle Mücadele Ulusal Eylem Planı (2016-2020). Ankara: Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı, 2016. https://www.aile.gov.tr/uploads/ksgm/uploads/pages/dagitimda-olan-yayinlar/ kadina-yonelik-siddetle-mucadele-ulusal-eylem-plani-2016-2020-icin-tiklayiniz. pdf
• Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı. Psikososyal Destek Nedir? Ankara: Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı, 2025. https://www.aile.gov.tr/Raporlar/ATHGM/ Psikosoyal_Destek_%20Nedir.pdf https://www.aile.gov.tr/sss/afet-ve-acildurumlarda- psikososyal-destek/
• Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı. Türkiye’de Yaşlılara Yönelik Hizmetler Raporu. Ankara: Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı, 2018. https://www.aile. gov.tr/media/9323/kitaptuerkiyede-yaslilara-yonelik-hizmetler-kurumsalya% C5%9Fl%C4%B1-bak%C4%B1m%C4%B1-ve-illerin-durumu2018.pdf
• Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı. Yaşlı Destek Programı (YADES). Ankara: Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı, 2025. https://www.aile.gov.tr/eyhgm/sayfalar/ yades/
• Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı. Türkiye Aile Yapısı Araştırması: Tespitler, Öneriler. İstanbul: Araştırma ve Sosyal Politika Serisi 07, 2014. https://www.aile. gov.tr/media/50219/taya2013trk.pdf
• Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı. Türkiye Aile Yapısı İleri İstatistik Analizi. Ankara: Araştırma ve Politika Serisi 65, 2019. https://www.aile.gov.tr/ media/35869/taya-18_turkce_kitap.pdf
• Akkuş Güvendi, Merve. “Karşılaştırmalı Bir Perspektiften Türkiye’de Aile Politikaları”. İlke Politika Notu 8 (2018), 1-26. https://ilke.org.tr/images/yayin/ pdf/karsilastirmali_bir_perspektiften_turkiyede_aile_politikalari.pdf
• Akyüz, Münire - Fatma Altun. “Aileye Yönelik Sosyal Politikaların Süreç Analizi Yoluyla İncelenmesi”. Sosyal Çalışma Dergisi 6/2 (2022), 170-184. https://dergipark.org.tr/tr/pub/scd/issue/74490/1221011
• Beyaz, Cenk - Faruk Taşçı (ed.). Sosyal Panorama 2025: Nüfus ve Aile. Ankara: SETA Yayınları, 2025. https://media.setav.org/tr/dosya/2025/08/sosyalpanorama- nufus-ve-aile.pdf
• Beyaz, Cenk. Türkiye’nin Yüz Yılı: Türkiye’nin Demografisi. İstanbul: Nokta Yayınları, 2024.
• Bilgili, Muhammed Yunus. “Ekonomik, Ekolojik ve Sosyal Boyutlarıyla Sürdürülebilir Kalkınma” Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 10/49 (2017), 559-569.
• Bloom, Elizabeth C. “The Effectiveness of Community Support Systems and Psychosocial Rehabilitation Services for Mentally Ill Children and Their Families”. International Journal of Psychosocial Rehabilitation 14/1 (2009).
• Crosby, Danielle A. - Lisa Gennetian - Aletha C. Huston. “Child Care Assistance Policies Can Affect the Use of Center-Based Care for Children in Low- Income Families”. Applied Developmental Science 9/2 (2005), 86-106.
• Cumhurbaşkanlığı. 1 No’lu Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi. Kararname No. 1. Resmî Gazete, 10 Temmuz 2018, Sayı: 30474. https://www.resmigazete.gov.tr/ eskiler/2018/07/20180710-1.pdf
• Cumhurbaşkanlığı. Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı ile Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığının Kurulmasına... Dair Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi. Resmî Gazete, 21 Nisan 2021, Sayı: 31461. https://www.resmigazete.gov.tr/ eskiler/2021/04/20210421-5.pdf
• Çolak, Çağrı D. “XI. Kalkınma Planında Yeni Kamu Yönetişimi Paradigmasından İzler”. Ombudsman Akademik 6/11 (2019), 39-71.
• Devlet Planlama Teşkilatı. Altıncı Beş Yıllık Kalkınma Planı (1990-1994). Ankara: Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı, 1989. https://ms.hmb.gov.tr/ uploads/sites/23/2025/02/6-Altinci_Bes_Yillik_Kalkinma_Plani-1990-1994.pdf
• Devlet Planlama Teşkilatı. Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (1963-1967). Ankara: Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı, 1963. https://www.sbb.gov.tr/ wp-content/uploads/2022/07/Kalkinma_Plani_Birinci_Bes_Yillik_1963-1967.pdf
• Devlet Planlama Teşkilatı. Dokuzuncu Beş Yıllık Kalkınma Planı (2007-2013). Ankara: Devlet Planlama Teşkilatı Yayını, 2006. https://www.sbb.gov.tr/wpcontent/ uploads/2022/07/Dokuzuncu_Kalkinma_Plani-2007-2013.pdf
• Devlet Planlama Teşkilatı. İkinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (1968-1972). Ankara: Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı, 1968. https://www.sbb.gov.tr/ wp-content/uploads/2022/07/Ikinci_Bes_Kalkinma_Plani-1968-1972.pdf
• Devlet Planlama Teşkilatı. Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (2001-2005). Ankara: Devlet Planlama Teşkilatı Yayını, 2000. https://www.sbb.gov.tr/wpcontent/ uploads/2022/07/Uzun_Vadeli_Strateji_ve_Sekizinci_Bes_Yillik_ Kalkinma_Plani-2001-2005.pdf
• Dumon, Wilfried. “Avrupa Topluluğu Ülkelerinde Aile Politikaları.” çev. M. R. Esengün. Aile ve Toplum 1/2 (1991), 5-15.
• Duran, Resul. “Türkiye Aile Yapısının Geleceğine Yönelik Çıkarımların Değerlendirilmesi” Ondokuz Mayıs Üniversitesi Kadın ve Aile Araştırmaları Dergisi 2/1 (2022), 147-164. https://dergipark.org.tr/tr/pub/okad/issue/70010/1104735
• Giddens, Anthony – Sutton, Philip W. Sosyoloji. Çev. Emine Arzu Kayhan. Yay. haz. Senem Tüfekçioğlu – Ayşe Nilüfer Durakbaşa – Funda Karapehlivan. 8. bs. İstanbul: Kırmızı Yayınları, 2019.
• Gladding, Samuel T. Aile Terapisi: Tarihi, Kuram ve Uygulamaları. Ankara: Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Derneği Yayınları, 2015.
• Goel, Sachin - Alpana Sivam. “Social Dimensions in the Sustainability Debate…”. International Journal of Urban Sustainable Development 7/1 (2015), 61-71.
• Güngör, Ali. “Tek Ebeveynli Aileler: Sosyal Psikolojik Bir Değerlendirme”. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi 23/58 (2023), 129-155. https://dergipark.org. tr/tr/pub/spcd/issue/76274/1154433
• İçağasıoğlu Çoban, Arzu - Cengiz Özbesler. “Türkiye’de Aileye Yönelik Sosyal Politika ve Hizmetler” Aile ve Toplum 5/18 (2009), 31-41. https://dergipark. org.tr/tr/pub/spcd/issue/21099/227224
• Kalkınma Bakanlığı. Onuncu Kalkınma Planı (2014-2018). Ankara: Kalkınma Bakanlığı Yayınları, 2013. https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2022/08/ Onuncu_Kalkinma_Plani-2014-2018.pdf
• Koçak, Selin - Büşra Demir. “Türkiye’de Aile Politikalarının Sürdürülebilir Kalkınma ve Sosyal Hizmetler Açısından Değerlendirilmesi”. Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi 85 (2023), 65-77. https://dergipark.org.tr/tr/pub/iusskd/ issue/83080/1299286
• Merter, Mustafa. Hekaton’la Son Tango: Aileyi İfsad Etme ve İnsanlığı Yeniden Yapılandırma Küresel Projesi. İstanbul: Ketebe Yayınları, 2023.
• Nüfus Planlaması Hakkında Kanun. Kanun No. 557. Resmî Gazete, 19 Nisan 1965, Sayı: 11964.
• Ozankaya, Özer. Toplumbilim. İstanbul: Cem Yayınevi, 1994.
• Sosyal Yardımlar Genel Müdürlüğü. Yeni Doğum Yardımı. Ankara: Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı, 2025. https://www.aile.gov.tr/sygm/programlarimiz/ sosyal-yardim-programlarimiz/
• Strateji ve Bütçe Başkanlığı. On Birinci Kalkınma Planı (2019-2023). Ankara: Strateji ve Bütçe Başkanlığı, 2018. https://www.sbb.gov.tr/wp-content/ uploads/2022/07/On_Birinci_Kalkinma_Plani-2019-2023.pdf
• Strateji ve Bütçe Başkanlığı. On Birinci Kalkınma Planı 2019-2023 İlerleme Raporu. Ankara: Strateji ve Bütçe Başkanlığı, 2021.
• Strateji ve Bütçe Başkanlığı. On İkinci Kalkınma Planı (2024-2028). Ankara: Strateji ve Bütçe Başkanlığı, 2023. https://www.sbb.gov.tr/wp-content/ uploads/2023/12/On-Ikinci-Kalkinma-Plani_2024-2028_11122023.pdf
• Turğut, Faruk. “Türk Siyasetinde Son Dönem Aile Politikaları.” Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 35 (2016), 411-426. https://dergipark.org. tr/tr/pub/sefad/issue/24704/261287.
• Türk Medeni Kanunu. Kanun No. 4721. Resmî Gazete, 8 Aralık 2001, Sayı: 24607. https://www.mevzuat.gov.tr/ mevzuat?MevzuatNo=4721&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5.
• Türkiye İstatistik Kurumu. Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Sonuçları, 2024. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Aktif-Yaslanma-Endeksi-2024- 57937#:~:text=T%C3%BCrkiye’nin%202024%20y%C4%B1l%C4%B1%20 i%C3%A7in%20AYE%20genel%20endeks%20de%C4%9Feri%2029,genel%20 endeks%20de%C4%9Feri%20%C4%B0BBS%201.
• Türkiye İstatistik Kurumu. Aktif Yaşlanma Endeksi, 2024. https:// d a t a . t u i k . g o v . t r / B u l t e n / I n d e x ? p = A k t i f - Y a s l a n m a - E n d e k s i - 2 0 2 4 - 57937#:~:text=T%C3%BCrkiye’nin%202024%20y%C4%B1l%C4%B1%20 i%C3%A7in%20AYE%20genel%20endeks%20de%C4%9Feri%2029,genel%20 endeks%20de%C4%9Feri%20%C4%B0BBS%201.
• Türkiye İstatistik Kurumu. Doğum İstatistikleri, 2024. https://data.tuik.gov.tr/ Bulten/Index?p=Dogum-Istatistikleri-2024-54196.
• Türkiye İstatistik Kurumu. Evlenme ve Boşanma İstatistikleri, 2024. https://data. tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Evlenme-ve-Bo%C5%9Fanma-%C4%B0statistikleri- 2024-54194&dil=1.
• Türkiye İstatistik Kurumu. İstatistiklerle Aile, 2024. https://data.tuik.gov.tr/ Bulten/Index?p=Istatistiklerle-Aile-2024-53898.
• World Bank. Turkey Social Assistance Review. Washington, DC: World Bank, 2020.
• Yüksek Planlama Kurulu. Öncelikli Dönüşüm Programları Eylem Planları: Ailenin ve Dinamik Nüfus Yapısının Korunması Programı (2014-2018). Ankara: Kalkınma Bakanlığı Yayınları, 2015. https://www.sbb.gov.tr/wp-content/ uploads/2022/07/Oncelikli_Donusum_Programlari.pdf.