Kutsallığın Gölgesinde Aile: Aile Kurumunun Meşruiyetine Teolojik ve Sosyolojik Yaklaşım

Yıl 2025, Cilt: 61 Sayı: 4, 1557 - 1578, 26.12.2025

Ercan Çelik

https://doi.org/10.61304/did.1771383

Öz

İnsanlık tarihinin en kadim yapılarından birisi olan aile kurumu biyolojik ve sosyolojik yapısının yanında, aynı zamanda derin bir dini arka plana da sahiptir. Toplumsal yapıyı şekillendiren en güçlü kurumlardan biri olan din, aileyi yalnızca meşrulaştırmakla kalmaz; onu kutsar, sınırlarını çizer, işleyişine yön verir. Aile, doğumdan ölüme, evlenmeden ad koymaya kadar hayatın dönüm noktalarında dini pratiklerle iç içe geçmiştir. Bu bağlamda evlilik neredeyse evrensel düzeyde kutsal kabul edilirken, İslâm dini, aileyi yalnızca sosyal bir birliktelik değil, aynı zamanda manevi bir yükümlülük olarak da tanımlar. Nikâhta meşruiyet, iffetin korunması, hak ve sorumlulukların belirlenmesi gibi unsurlar, dinin aile üzerindeki düzenleyici gücünün somut göstergeleridir. Kur’ân-ı Kerîm ve Hz. Peygamber’in söz ve uygulamaları, Müslüman aile yapısının inşasında temel referans kaynağı olmuştur. Bu bağlamda Kur’an-ı Kerim’in ve Hz. Peygamber’in rehberliğiyle şekillenen Müslüman aile, sadece bireyleri değil, toplumsal düzeni etkileyen bir çekirdek rolünü üstlenmiştir. Bu makalenin temel amacı, Müslüman toplumlarda aile kurumunun dini meşruiyet zeminini ortaya koymaktır. Araştırmada nitel içerik analizi yöntemi kullanılmıştır. Literatürde aile kurumu çeşitli açılardan incelenmiş olmasına rağmen, onun kuruluş ve işleyişinde dinî meşrulaştırmanın belirleyici rolü bağımsız bir inceleme konusu olarak ele alınmamıştır. Çalışmanın özgün katkısı aile kurumunun temelinde yatan dini meşrulaştırmayı ortaya koymaktır.

Anahtar Kelimeler

Din sosyolojisi , İslâm , Dinî Meşrulaştırma , Aile , Peygamber

Family in the Shadow of the Sacred: A Theological and Sociological Approach to the Legitimacy of the Family Institution

Öz

The institution of the family, one of the most ancient structures in human history, has a deep religious background in addition to its biological and sociological structure. Religion, one of the most powerful institutions shaping social structure, does not merely legitimize the family; latter sanctifies former, defines its boundaries, and guides its functioning. The family is intertwined with religious practices at turning points in life, from birth to death, from marriage to naming. In this context, while marriage is considered sacred almost universally, Islam defines the family not only as a social union but also as a spiritual obligation. Elements such as legitimacy in marriage, the preservation of chastity, and the determination of rights and responsibilities are concrete manifestations of religion’s regulatory power over the family. The Holy Quran and the words and practices of the Prophet Muhammad are the fundamental reference points in the construction of the Muslim family structure. Thus, Muslim family, shaped by the guidance of the Holy Quran and the Prophet, has assumed a core role that affects not only individuals but also the social order. This article aims to reveal the religious legitimacy of the family institution in Muslim societies by using qualitative content analysis. Although the institution of the family has been examined from various perspectives in the literature, the decisive role of religious legitimization in its establishment and functioning has not been independently covered. The contribution of this study is to reveal the religious legitimization underlying the institution of the family.

Anahtar Kelimeler

Sociology of Religion , Islam , Religious Legitimization , Family , Prophet

Kaynakça

• Aron, Raymon. Sosyolojik Düşüncenin Evreleri, çev. Korkmaz Alemdar. İstanbul: Kırmızı Yayınları, 8. Basım, 2010.
• Arslantürk, Zeki. Kutsalın Dönüşü Yeni Toplum Arayışları. İstanbul: Ayışığı Kitapları, 1998.
• Ateş, Ali Osman. İslâm’a Göre Cahiliye ve Ehl-i Kitab Örf ve Âdetleri. İstanbul: Beyan Yayınları, 1996.
• Aydın, Mustafa. Kurumlar Sosyolojisi. Ankara: Vadi Yayınları, 2. Basım, 2000. Beck, Ulrich - Beck-Gernsheim, Elisabeth. “Aşkın Olağan Karmaşası”. çev. Günseli Altaylar. Sosyoloji: Başlangıç Okumaları. ed. Anthony Giddens. İstanbul: Say Yayınları, 2009.
• Berger, Peter L. - Luckmann, Thomas. The Social Construction of Reality. New York: Penguin Books, 1966.
• Berger, Peter L. Kutsal Şemsiye: Dinin Sosyolojik Teorisinin Ana Unsurları. çev. Ali Coşkun. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2011.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyin. Şuabü’l-İman. Beyrut: Daru’l-Kütübi’lİlmiyye, 1410/1990.
• Bilgin, Vejdi. Din ve Toplum -Din Sosyolojisine Giriş. İstanbul: Beyan Yayınları, 2021.
• Buhârî, İsmail. Sahîh-i Buhârî. Suudi Arabistan: Dâru’s-Selâm, 2000.
• Çelik, Celaleddin. “Sekülerleşmenin Kuramsal Sosyolojik Serüveni”. Journal of Islamic Research 28/3 (2017), 209-223.
• Çelik, Celaleddin. Geleneksel Şehir Dindarlığından Modern Kent Dindarlığına. İstanbul: Hikmetevi Yayınları, 2013.
• Çelik, Ercan - Efe, Adem. “Çocukların Suça Sürüklenmesinin Önlenmesinde Aile Kurumu ve Dinin Önemi”. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi 23/4 (2018), 1425-1432.
• Çelik, Ercan. “İslâm’ın Ahlak Boyutunun Dinin Tecrübe Boyutları Açısından Değerlendirilmesi”. Turkish Studies - Religion 20/2 (2025), 349-361. https://dx.doi. org/10.7827/TurkishStudies.80197.
• Çelik, Ercan. “Olağanüstü Durumlar Sosyolojisi ve Din”. İslâm Düşüncesinde Rahmet ve Musibet. ed. Mehmet Emin Çiftci. İstanbul: Siyer Yayınları, 2021.
• Çelik, Ercan. “Yüksek Eğitim Sisteminde Din Sosyolojisinin Yeri”. Klasikten Moderniteye Geçiş Bağlamında Türkiye’de Dini Eğitim (19. ve 20. Yüzyıllar). ed. Seyfullah Kara - Salih Aybey. 253-268. Ankara: İlahiyat Yayınları, 2022.
• Çelik, Ercan. Çocuk, Suç ve Din İlişkisi. İstanbul: Beyan Yayınları, 2023.
• Çiftçi, Adil. Din ve Modernlik Toplum bilim Yazıları I. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2002.
• Demiryürek, Ahmet Selim. Dini Gruplarda Adanma: Meşveret Cemaatinde “Vakıflık”. Bursa: Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2017.
• Düzgün, Şaban Ali. Din Birey ve Toplum. Ankara: Akçağ Yayınları, 2013.
• Râzî, Ebû Bekir. Muhtârü’s-sıhâh. Beyrut: Mektebetü Lübnan, 1999.
• Edgell, Penny. “Din ve Aile”. çev. Yıldız Kızılabdullah - Şahin Kızılabdullah. Din Sosyolojisi Çağdaş Gelişmeler. 67-90. Ankara: İmge Kitabevi, 2012.
• Evans-Pritchard, Edward v.dğr. The Institutions of Primitive Society: A Series of Broadcast Talks. Oxford: Basil Blackwell, 1954.
• Fichter, Joseph. Sosyoloji Nedir. çev. Nilgün Çelebi. Ankara: Atilla Kitabevi, 5. Basım, 2001.
• Freyer, Hans. Sosyoloji Kuramları Tarihi. çev. Tahir Çağatay. Ankara: Doğu Batı Yayınlar, 2015.
• Günay, Ünver. Din Sosyolojisi. İstanbul: İnsan Yayınları, 1998.
• Günay, Ünver. Erzurum ve Çevre Köylerinde Dinî Hayat. İstanbul: Erzurum Kitaplığı, 1999.
• İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezid el-Kazvinî. Sünen-ü İbn Mâce. Arabistan: Daru’s-Selam, 2000.
• Kehrer, Günter. Din Sosyolojisi. çev. Semahat Yüksel. İstanbul: Kubbealtı Neşriyat, 1992.
• Kepel, Gilles. Tanrının İntikamı Din Dünyayı Yeniden Fethediyor. çev. Selma Kırmız. İstanbul: İletişim Yayınları, 1992.
• Köktaş, M. Emin. Din ve Siyaset. Ankara: Vadi Yayınları, 1997.
• Kurt, Abdurrahman. Din Sosyolojisi. Bursa: Dora Yayınları, 2011.
• Marshall, Gordon. Sosyoloji Sözlüğü. Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları, 1999.
• Marx, Karl - Engels, Friedrich. Din Üzerine. çev. Kaya Güvenç. Ankara: Sol Yayınları, 2013.
• Merter, Mustafa. Hekaton’la Son Tango. İstanbul: Ketebe Yayınları, 2023.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. el-Câmiʿu’s-sahîh. Arabistan: Daru’s- Selam, 2000.
• Okumuş, Ejder. Din ve Kültür. Ankara: Maarif Mektepleri Yayınları, 2017.
• Okumuş, Ejder. Meşruiyet Ekseninde Din ve Devlet. İstanbul: Pınar Yayınları, 2003.
• Sezen, Yümni. İslâmın Sosyolojik Yorumu. İstanbul: Birleşik Yayıncılık, 2000.
• Subaşı, Necdet. Gündelik Hayat ve Dinsellik. İstanbul: İz Yayıncılık, 2004.
• Subaşı, Necdet. Sınırları Yoklamak Din Sosyolojisi Okumaları. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2007.
• Tekin, Mustafa. “Dinlerin Perspektifinden Aile Kurumu”. Aile Sosyolojisi. ed. Kadir Canatan - Ergün Yıldırım. İstanbul: Açılım Kitap, 2018.
• Turan, Süleyman. “Yeni Dini Hareketlerde Kadın”. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi 16/1 (2016), 123-145.
• Usta, Niyazi. “Din, Devlet ve Toplum”. Dini Araştırmalar 3/8 (2000), 137-148. Wach, Joachim. Din Sosyolojisi. İstanbul: İFAV Yayınları, 1995.
• Wach, Joachim. Sociology of Religion. Illinois: The University of Chicago Press, 1957.
• Wallace, Ruth A. - Alison Wolf, Çağdaş Sosyoloji Kuramları –Klasik Geleneğin Geliştirilmesi-, çev. M. Rami Ayas - Leyla Elburuz. Ankara: Doğu Batı Yayınlar, 2015.
• Weber, Max. Temel Sosyoloji Kavramları. İstanbul: Can Sanat Yayınları, 2025.
• Weber, Max. The Sociology of Religion. London: Methuen & Co Ltd., 1965.
• Yıldırım, Ali - Şimşek, Hasan. Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2014.