Diyanet İşleri Başkanlığı Hutbelerinde Aile Teması Üzerine Bir İçerik Analizi

Yıl 2025, Cilt: 61 Sayı: 4, 1643 - 1688, 26.12.2025

Osman Yılmaz , Dilek Gürbüz Yiğit

https://doi.org/10.61304/did.1774570

Öz

Bu araştırma, 2014-2025 (ilk altı ay) yılları arasında Diyanet İşleri Başkanlığı tarafından yayımlanan hutbelerde aile temasının nasıl ele alındığını incelemektedir. Nitel araştırma yaklaşımına uygun olarak doküman incelemesi ve içerik analizi yöntemiyle yürütülen çalışmada 622 hutbe arasından doğrudan ve dolaylı olarak aile temasına değinen 36 hutbe incelenmiştir. Ailenin önemi, işlevleri, aileyi bir arada tutan değerler ve aile içi roller hutbelerde öne çıkan başlıklardır. Bulgular, hutbelerde aile kurumunun İslâm’ın emri, toplumsal istikrarın temeli, birey için güvenli bir sığınak ve Allah’ın lütfu olarak vurgulandığını göstermektedir. Sevgi, saygı, şefkat, merhamet, sadakat, güven, yardımlaşma, sorumluluk, adalet, nezaket ve İslâmi ilkeler hutbelerde vurgulanan değerlerdir. Ailenin bireylerin ilk değerleri öğrendiği eğitici işlevi, çocuk ve gençleri kötülüklerden koruyan koruyucu işlevi ve sağlıklı toplumun temeli olan toplumsal işlevi öne çıkmaktadır. Hutbelerde ebeveynlere çocuklarını hem maddi hem manevi açıdan yetiştirme sorumluluğu yüklenmiştir. Hutbelerin aile temasını geleneksel açıdan olduğu kadar dijitalleşme, bireyselleşme, yabancılaşma gibi çağdaş sorunlar bağlamında da ele aldığı görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Din Eğitimi , Yaygın Din Eğitimi , Camilerde Din Eğitimi , Diyanet İşleri Başkanlığı Hutbeleri , Hutbelerde Aile

A Content Analysis on the Theme of Family in the sermons of the Presidency of Religious Affairs

Öz

This study examines how the theme of family is addressed in sermons published by the Presidency of Religious Affairs between 2014 and the first six months of 2025. Using document review and content analysis methods within a qualitative research framework, the study analyzed 36 sermons out of 622 that directly or indirectly addressed the theme of family. The sermons prominently discuss the importance and functions of the family, the values that sustain it, and the roles within it. The findings indicate that the sermons portray the family as an institution commanded by Islam, a foundation of social stability, a safe haven for individuals, and a blessing from Allah. They emphasize values such as love, respect, compassion, mercy, loyalty, trust, cooperation, responsibility, justice, politeness, and adherence to Islamic principles. The educational function of the family-where individuals first learn moral values-its protective function that shields children and youth from harmful influences, and its social function as the basis of a healthy society are all highlighted. The sermons assign parents the responsibility of raising children in both material and spiritual terms. In addition to traditional perspectives, the sermons also address contemporary issues affecting the family, including digitalization, individualization, and alienation.

Anahtar Kelimeler

Religion Education , General Religious Education , Religious Education in Mosques , Sermons by the Presidency of Religious Affairs , Family in Sermons

Kaynakça

• Akdoğan, Ali. “İslâmî Değerler Açısından Bekârlık, Evlilik ve Aile Kurmanın Anlam ve Önemi”. Ordu İlahiyat 3 (Eylül 2024), 57-69.
• Akpınar, Ali. “Aile İlişkilerinde Hz. Peygamber’in Örnekliği”. Peygamberimiz ve Aile. ed. Hale Şahin - Rukiye Aydoğdu Demir. 31-36. Ankara: DİB Yayınları, 2019.
• Alan, Suat. “TÜİK Verileri Işığında Aile Yapısındaki Değişimlerin Sosyolojik Değerlendirmesi”. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 27 (2025), 177-198. https://doi.org/10.32709/akusosbil.1707921
• Alpaydın, Yusuf v.dğr. Çocukların Dinî Gelişiminde Ebeveynlerin Rolü: Beklentiler ve Zorlanma Alanları. İstanbul: 2015.
• Aluş, Yadigar. “Aile Kurumu Üzerinde Küreselleşmenin Etkisi”. Küresel Tehditler Karşısında Aile. ed. Turgay Şirin. 49-70. İstanbul: Aile Vakfı Yayınları, 2024.
• Arı, Yılmaz. “Aile Kurumunun İşlevleri Nelerdir ve Neden Önemlidir? Sosyolojik Bir Araştırma”. İlahiyat Alanında Uluslararsı Araştırma ve Değerlendirmeler. ed. Kasım Ertaş. 127-139. Ankara: Serüven Yayınevi, 2023.
• Arı, Yılmaz. “Sosyalleşme Sürecinde Aile: Dinî Rol ve İşlevleri”. İlsam Akademi Hakemli Dergisi 2/3 (2023), 199-216.
• Aybey, Salih. “Ailenin Dini Değerleri Aktarmadaki Rolü ve Bu Süreçte Dikkat Edilmesi Gereken İlkeler”. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi 2/7 (2018), 544-560.
• Aydın, Mehmet Zeki. “Müslüman Ailede Çocuk ve Çocuk Eğitiminde Sorumluluklar”. Çocuk ve Medeniyet 6/12 (2021), 47-78.
• Aykaç, Songül Alkan. “Değişen Aile Örüntülerinde İşlevlerin Dönüşümü ve Farklılaşması Üzerine”. İçtimaiyat (Aile Özel Sayısı), 274-286. https://doi.org/10.33709/ ictimaiyat.1746478
• Bauman, Zygmunt. Modernlik ve Müphemlik. çev. İsmail Türkmen. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2003.
• Bayer, Ali. “Modernleşme Sürecinde Aile: Değişen Annelik ve Babalık”. Tevilat 1/1 (2020), 35-60.
• Can, İslâm. “Türkiye Camilerinde Okutulan Hutbelerin Birlikte Yaşama Söylemleri Üzerine Sosyolojik Bir Değerlendirme: Adana Örneği”. SEFAD 38 (2017), 507-532.
• Ceylan, Tuncay. “Diyanet İşleri Başkanlığı Hutbelerinde Muhteva: Eğitim Konusu Üzerine Bir İçerik Analizi”. Yakın Doğu Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10/2 (2024), 412-446.
• Cihangir, Meryem. “Neslin Korunması İlkesi Bağlamında ‘Toplumsal Cinsiyet ve Cinsiyetsizlik’ Söylemlerine Eleştirel Bakış”. Dini Araştırmalar 67 (2024), 469-494. https://doi.org/10.15745/da.1525023
• Çapçıoğlu, Fatma - Öznur Kalkan Açıkgöz. “Nitel Araştırmalarda Kullanılan Araştırma Teknikleri”. Bilimsel Araştırma Süreçleri Yöntem Teknik ve Etiğe Giriş. ed. Özcan Güngör. 203-220. Ankara: Grafiker Yayınları, 2018.
• Çinemre, Semra. “Diyanet İşleri Başkanlığı Hutbelerinde Gençler ve Gençlik Teması Üzerine Bir İçerik Analizi Çalışması”. Yakın Doğu Üniversitesi İslâm Tetkikleri Merkezi Dergisi 2/10 (2024), 562-594.
• Çinemre, Semra. “Yaygın Din Eğitiminin Toplumu Din İstismarı Konusunda Aydınlatmaya Katkısı: Cuma Hutbeleri Üzerinden Bir İnceleme”. İlahiyat Tetkikleri Dergisi 56 (Şubat 2021), 329-358.
• Demir, Metin. “Din ve Devletin Kesişim Noktası: Cuma Hutbelerinde Ramazan Algısı”. Ramazan ve Oruç. ed. Berat Açıl v.dğr. 699-708. İstanbul: Belikan Basın, 2015.
• Demir, Zekiye. “Diyanet Hutbelerinde Kadın Söylemi (2001-2011)”. Toplum Bilimleri Dergisi 7/14 (2013), 95-118.
• Doğan, Mebrure. “Ailede Değerlerin İnşasına Psikolojik ve Pedagojik Yaklaşım: Sevgi, Saygı, Sabır, Hoşgörü Değerleri Örneği”. Kocatepe İslami İlimler Dergisi 6/2 (15 Aralık 2023), 541-565. https://doi.org/10.52637/kiid.1327397
• Gül, Erdem. Geleneksel Toplumdan Modern Topluma Ailenin Dönüşümü. Denizli: Pamukkale Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2024.
• Gümrükçüoğlu, Süleyman. “Din Eğitimi Açısından Çocuğun Hakkını Korumada Ailenin Sorumluluğu”. Turkish Studies - Religion 15/2 (2020), 177-209. https://dx.doi. org/10.29228/TurkishStudies.42034
• Gümüş, Süleyman. “Modern Aile Biçimi: Ailedeki İmgesel Dönüşüm Üzerine Bir Değerlendirme”. Dergiabant 12/1 (Mayıs 2024), 131-149. https://doi.org/10.33931/ dergiabant.1411651
• Hafızoğlu, Yakup. “Neslin Korunmasında Ailenin Önemi ve Animasyon Filmlerde Nesle Yönelik Eşcinsel Tehditler”. Modern Dönemde Aile ve Problemleri. ed. İbrahim Kutluay. 141-168. Ankara: İlahiyat Yayınları, 2023.
• İhtiyar, Bilgehan. “Türk Dizilerinde Aile Temsili: Gönül Dağı ve Yalı Çapkını Dizileri Üzerinden Karşılaştırmalı Bir Analiz”. Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi İletişim Fakültesi Akademik Dergisi 3/1 (2024), 99-115.
• Karasar, Niyazi. Bilimsel Araştırma Yöntemi: Kavramlar İlkeler Teknikler. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık, 37. Basım, 2022.
• Kavas, Yusuf Bahadır. “Finansal Durum ve Ticari Hayat ile İlgili Söylemlerin Cuma Hutbelerindeki Yeri”. ODÜ Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi 2/13 (2023), 2337-2354.
• Kaya, Umut. “2017-2020 Yılları Arasında Yayımlanan Hutbelerle İlgili Bir Analiz”. Amasya İlahiyat Dergisi 17 (2021), 221-258. https://doi.org/10.18498/amailad.989085
• Keyifli, Şükrü. “Hutbe ve Vaazların Dili ve Üslubuyla İlgili Yaşanan Olumsuzluklar”. Mevzu-Sosyal Bilimler Dergisi 2 (2019), 25-41.
• Kılınçer, Hatice. “Ailelere Yönelik Manevi Danışmanlık ve Rehberlik: Aile ve Dini Rehberlik Büroları”. Değerler Eğitimi Dergisi 21/45 (2023), 193-217. https://doi. org/10.34234/ded.1265651
• Kır, İbrahim. “Toplumsal Bir Kurum Olarak Ailenin İşlevleri.” Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi 10/36 (2011), 381-404.
• Kıroğlu, Melike. “Ailedeki Değer Kavramının Farklı Kuşaklardaki Anlamı Üzerine Karşılaştırmalı Bir Araştırma: Nitel Bir Çalışma”. Akademik Platform Eğitim ve Değişim Dergisi 7/1 (2024), 85-108. https://doi.org/10.55150/apjec.1459706
• Kirman, Mehmet Ali. “Küresel Kült Savaşlarının Yapıldığı Meydan Gençlik ve Aile”. Diyanet İlmî Dergi 40/2 (2024), 61-72.
• Kocaman, Kasım. “Geçmişten Günümüze Dinî İletişim/Hitabet Türü Olarak Hutbede Konu”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 12/63 (2019), 1258-1271.
• Koçak, Muhammed Furkan - İnce, Abdullah. “Popüler Türk Dizilerinde Sunulan Aile İmajı: Lise Öğrencileri Üzerine Bir Araştırma”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 26/50 (Aralık 2024), 539-571. https://doi.org/10.17335/sakaifd.1526296.
• Köylü, Mustafa. “Ailede Din Eğitimi”. Din Eğitimi. ed. Mustafa Köylü - Nurullah Altaş. Ankara: Gündüz Eğitim ve Yayıncılık, 2012.
• Külekçi, Selda. “Medyada Muhafazakâr Aile Temsili: Kızılcık Şerbeti Dizisi Örneği”. Uluslararası Sosyal ve Beşeri Bilimler Araştırma Dergisi 11 (2024), 2103- 2113. https://doi.org/10.5281/zenodo.12704598
• Martı, Huriye - Han, Abdurrahman. “Sünnet Perspektifinden Aileye Bakmak: Sabiteler ve Değişkenler”. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi 36 (Ağustos 2016), 35- 53. https://doi.org/10.21560/spcd.08810.
• Meydan, Hasan vdğr. Zonguldak’ta Hayatın Anlamı ve Aile Değerleri Üzerine Olgusal Bir Araştırma. Zonguldak: Bülent Ecevit Üniversitesi Yayınları, 2017.
• Nirun, Nihat. Sistematik Sosyoloji Yönünden Aile ve Kültür. Ankara: AKM Yayını, 2007.
• Onay, Ahmet. “Diyanet Hutbelerinin Muhteva Analizi Diyanet İşleri Başkanlığı’nın 1999 Yılı Hutbeleri Örnekliği”. İslami Araştırmalar Dergisi 1/17 (2014), 1-13.
• Özdemir, Saadettin - Gıynaş, Ahmet Yusuf. “Yaygın Din Eğitiminin Z Kuşağına Katkısı: Cuma Hutbeleri Örneği”. Atebe 12 (Aralık 2024), 50-87. https://doi. org/10.51575/atebe.1544267.
• Öztürk, Mahmut. “Aile Saadeti İçin Kur’ân’dan Öğütler”. Peygamberimiz ve Aile. ed. Hale Şahin - Rukiye Aydoğdu Demir. 21-27. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2019.
• Sağlam, Halil İbrahim. Bir Değer ve Eğitim Merkezi Olarak Aile. Ankara: Pegem Akademi, 2. Basım, 2020.
• Subaşı, Necdet. “Toplumsal Değişme, Aile ve Yeni Risk Alanları.” Çağımızda Sosyal Değişme ve İslâm Sempozyumu. TDV Yayınları, 2002.
• Sürücü, Sümeyye Kahraman. Kur’ân ve Hadiserde Aile Kavramı. Adana: Çukurova Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2006.
• Şen, Seda. “Çocuğun Mahremiyet Eğitiminde Ailenin Rolü ve Önemi”. Uluslararası Sosyal Bilimler Akademik Araştırmalar Dergisi 7/2 (Aralık 2023), 14-32. https://doi. org/10.58201/utsobilder.1404141.
• Şentürk, Ünal. “Aile Kurumuna Yönelik Güncel Riskler”. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi 14/14 (Eylül 2008), 7-32. https://doi.org/10.21560/spcd.65610.
• Şirin, Turgay. “Küresel Tehditlerin Türkiye’nin Güncel Aile İstatistiklerine Etkisi”. Küresel Tehditler Karşısında Aile. ed. Turgay Şirin. 13-20. İstanbul: Aile Vakfı Yayınları, 2024.
• T.C. Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu. I. Aile Şurası, Raporlar, Görüşmeler, Kararlar. Ankara: Özkan Matbaacılık, 1990.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ. el-Cami’us-sahîh. ts.
• Turan, İbrahim. “Günümüz Aile Problemleri Çerçevesinde Kur’an’da EbeveynÇocuk İlişkisi”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 35/35 (2013), 71-104. https://doi.org/10.17120/omuifd.13295.
• Usanmaz, İbrahim. “Üniversite Öğrencilerinin Aile ve Toplum Algıları Üzerine Metaforik Bir İnceleme”. İçtimaiyat (Aile Özel Sayısı), 36-53. https://doi.org/10.33709/ ictimaiyat.1701804
• Yalçın, Salih. “Sekülerleşme Olgusu Bağlamında Ailenin Geleceği”. Din Sosyolojisi Araştırmaları 5/8 (2025), 58-73.
• Yiğit, Yasin - Şimşek, Vahdettin. “Content Analysis of AI’s Responses to Family- Related Religious Questions: A Comparative Study with the Fatwas of the Supreme Council of Religious Affairs”. Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 37 (Ekim 2025), 58-73.