MUHADDITH OF THE NİZAMİYA MADRASA

Yıl 2017, Cilt: 53 Sayı: 4, 77 - 103, 06.12.2017

Muhammed Akdoğan

Öz

Nizâmiye madrasas has made great
contributions to the advancement of the Islamic world in knowledge until they
were deleted from the stage of history from when they were established. In
addition to great support in the knowledge, the goal of defending the Sunni
Müslim World from the point of doctrine always caried on shoulders. This was
perhaps the most important function of these schools.

Before passing on Muhaddis, the
history, purpose and importance of the madrasas is briefly mentioned. It is
known that the mudarris of the Madrasas are composed of lecturers who are
prominent in the direction of fiqh. However, according to the fact that fiqh
could not be done without the hadith, the muhaddith taught in the Madrasas.
Muhaddiths and students of a school that has been teaching for centuries is
researched and their activities is mentioned. According to the findings, the
number of muhadith is 7 and the student is 11. It is noteworthy that the number
of muhadith of the madrasa who conducts about 4 centuries of activity is so
small.

Anahtar Kelimeler

Madrasah of Nizâmiye (Religious School), Muhaddith, Science of Hadith

NİZÂMİYE MEDRESELİ MUHADDİSLER

Öz

Nizâmiye medreseleri kurulduğu günden
tarih sahnesinden silindiği güne kadar İslâm dünyasının ilim konusunda
ilerlemesine büyük katkılar sunmuştur. İlme verdiği büyük desteklerin yanısıra
Sünnî Müslüman dünyanın akîde noktasında savunulması bilincini her zaman
omuzlarında taşımıştır. Nitekim bu medreselerin belki de en önemli işlevinin bu
yönde olduğunu söylemek mümkündür.

Makalede incelemeye çalışacağımız
muhaddislerle ilgili bilgi verilmeden önce Nizâmiye medresesinin tarihi, amacı
ve öneminden kısaca bahsedilmiştir. Medreselerin müderrislerinin genellikle
fıkhî yönü ağır basan âlimlerden teşekkül ettiği bilinmekle birlikte Nizâmiye
medresesinde hadis âlimleri de ders vermişlerdir. Yüzyıllarca eğitim veren bir
kurumun muhaddis hocaları ile talebeleri merak edilip araştırılmış ve
faaliyetlerinden bahsedilmiştir. Tespit edilebildiğine göre kurulduğu günden
tarih sahnesinden çekildiği güne kadar (11-15. yy.) tüm Nizâmiye medreselerinde
hadis eğitim faaliyetinde bulunan hocası 7, talebe ise 11’dir. Yaklaşık 4 asır
faaliyet yürüten bir medresenin muhaddis sayısının bu kadar az olması dikkat
çekicidir.

Anahtar Kelimeler

Nizâmiye Medresesi, Muhaddis, Hadis İlmi

Kaynakça

• Abdurrahman Acar, “Selçuklu Medreseleri ve İslâm Kültür ve Medeniyetine Kazandırdıkları”, Uluslararası Türk Dünyasının İslâmiyete Katkıları Sempozyumu = International Symposium on the Contribution of Turkish World to Islam, 31 Mayıs - 1 Haziran 2007, s. 351-364. Abdülkerim Özaydın, “Nizâmiye Medresesi”, TDV İslâm Ansiklopedisi, Ankara 2007, c. XXXIII, s. 189. Abdülkerim Ünalan, “Kiyâ el-Herrâsî”, TDV İslâm Ansiklopedisi, Ankara 2009, c. XXVI, s. 126. Ahmet Baltacı, “Ebû Bekir İbnü’l-Arabî”, TDV İslâm Ansiklopedisi, Ankara 1999, c. XX, s. 488-91. Ahmet Ocak, Selçuklu Devri Üniversiteleri Nizâmiye Medreseleri, Nizâmiye Akademi, İstanbul 2017. _______, “Medrese Geleneği İçinde Nizâmiye Medreseleri’nin Önemi ve İlim Dünyasına Kazandırdığı Yenilikler”, II. Uluslararası Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Sempozyumu Selçuklularda Bilim ve Düşünce (19-21 Ekim 2011 Konya), 2013, s. 441-62. Ayşe D. Kuşçu, “Orta Doğu’da Şi’î-Sünnî Mücadelesinde Selçuklu ve Zengî Medreselerinin Yeri”, Akademik Orta Doğu Dergisi, sy: 4, s. 21-44. Babanzade Bağdâdlı İsmâîl Paşa (ö. 1338/1920), Hediyyetü’l-Ârifîn Esmâi’l-Müellifîn ve Âsâru’l-Musannifîn, I-II, Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, t.y. _______, (ö. 1338/1920), Îzâhu’l-Meknûn fi’z-Zeyli alâ Keşfu’z-Zünûn an Esâmi’l-Kütübi’l-Fünûn, Dâru Turâsi’l-Arabî, Beyrut t.y. Dâvûdî, Şemseddîn Muhammed b. Alî (ö. 946/1540), Tabakâtu’l-Müfessirîn, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. bs., Beyrût 1983/1403. Dübeysî, Ebû Abdullah Muhammed b. Saîd b. Yahyâ (ö. 637/1239), Zeylu Târîhi Medîneti’s-Selâm (tahk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf), Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1. bs., Beyrût 2006/1427. Ebu’l-Ferec İbnü’l-Cevzî, Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed (ö. 597/1201), el-Muntazam fî Târîhi’l-Mülûk ve’l-Ümem (tahk. Mustafa Abdülkâdir Atâ ve Muhammed Abdülkâdir Atâ), Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2. bs., Beyrût 1995/1415. Elif Yücel, Hafız Ebû Tâhir es-Silefî ve Hadis Kültüründeki Yeri, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2008. Felicia Soviero, “al-Suhrawardi, Abu’l-Nadjib Abd al-Kahir”, Encyyclopedia of İslâm (New Edition), Brill, Leiden 1997, c. IX, s. 778. George Makdisi, “al-Kiya al-Harrasi”, Encyyclopedia of İslâm (New Edition), Brill, Leiden 1986, c. V, s. 234 Güray Kırpık, “Bağdat Nizâmiye Medresesi Kuruluşu, Yapısı ve İşleyişi, İslâm Medeniyetinde Bağdat (Medînetü’s-Selâm)”, Uluslararası Sempozyum, 07-08-09 Kasım 2008, 2011, c. II, s. 685-698. İbn Asâkir, Ebu’l-Kâsım Sikatüddîn Alî b. Hasan b. Hibetullah (ö. 571/1176), Târîhu Medîneti Dımaşk (tahk. Muhibbüddin Ebi Said Ömer b. Garame el-Amri), Dârü’l-Fikr, Beyrut 1997. _______, Tebyînu’l-Kezibi’l-Müfterî, Matbaatu’t-Tevfîk, Dımaşk 1347. İbn Beşkuvâl, Ebû Ca‘fer Ahmed b. İbrâhîm b. Zübeyr es-Sekafî el-Gırnâtî el-Endelüsî (ö. 708/1308), es-Sıla (tahk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf), Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1. Bs., Tûnus 2010. İbn Hallikân, Ebu’l-Abbâs Şemseddîn Ahmed b. Muhammed (ö. 681/1282), Vefayatu’l-A’yân ve Enbâu Ebnâi’z-Zamân (tahk. İhsân Abbâs), Dâru Sâdır, Beyrût 1978/1398. İbn Kâdî Şühbe, Ebu’s-Sıdk Takıyyuddîn Ebû Bekr B. Ahmed (ö. 851/1447), Tabakâtu’ş-Şâfiiyye, Matbaatu Meclisi Dâireti’l-Meârifi’l-Osmâniyye, 1. bs., Haydarâbâd 1978/1398. İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ İmâduddîn İsmâîl b. Ömer (ö. 774/1373), Tabakâtu’ş- Şafiiyye (tahk. Abdülhafîz Mansûr), Dâru’l-Medâri’l-İslâmî, 1. bs., Beyrût 2004. _______, el-Bidâye ve’n-Nihâye (tahk. Abdullah Abdulmuhsin et-Türkî), Hicr li’t-Tıbaa ve’n-Neşr, Cîze 1997/1417. İbn Nukta, Ebû Bekr Muînuddîn Muhammed b. Abdülganî b. Ebî Bekr el-Bağdâdî (ö. 629/1232), Kitâbu’t-Takyîd li Ma’rifeti’r-Ruvât ve’s-Sünen ve’l-Mesânîd, Vizâretu’l-Meârif ve Şuûni’s-Sekafiyye, Hindistan 1983/1403. _______, Tekmiletü’l-İkmâl (tahk. Abdulkayyûm Abdurabinnebî), Câmiatu Ümmi’l-Kurâ, Mekke 1991. İbn Tağrîberdî, Ebu’l-Mehâsin Cemâleddîn Yûsuf b. Tağrîberdî (ö. 874/1469), en-Nücûmu’z-Zâhire fî Mulûki Mısr ve’l-Kâhire, (takdim ve ta’lik Muhammed Hüseyn Şemsüddin), Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. bs., Beyrut 1992/1413. İbnü’l-Cezerî, Ebu’l-Hayr, Şemsuddîn Muhammed b. Muhammed (ö. 833/1429), Gâyetu’n-Nihâye fî Tabakâti’l-Kurrâ (neşr. Gotthelf Bergstraesser), Dâru’l-Kütübi’l-İslâmiyye, 1. bs., Beyrût 2008/1428. İbnü’l-Esîr, Ebu’l-Hasan İzzeddîn Alî b. Muhammed b. Abdülkerîm (ö. 630/1233), el-Kâmil fi’t-Târîh (tahk. Ebu’l-Fidâ Abdullah el-Kâdî), Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. bs., Beyrût 1987/1407. _______, el-Lübâb fî Tehzîbi’l-Ensâb, Dâru Sâdır, Beyrût 1980/1400. İbnü’l-Fuvatî, Ebü’l-Fazl Kemâleddin Abdürrezzâk b. Ahmed, (ö. 723/1323), Mecmau’l-Âdâb fî Mu’cemi’l-Elkâb (tahk. Muhammed el-Kâzım), Vizâretü’s-Sekâfiyyeti ve’l-İrşâdi’l-İslâmî, 1. bs., Tahrân 1416. İbnü’l-İmâd, Ebu’l-Felah Abdülhay b. Ahmed b. Muhammed (ö. 1089/1679) Şezerâtu’z-Zeheb fî Ahbâri men Zeheb (tahk. Abdülkâdir el-Arnâût ve Mahmûd el-Arnâût), Dâru İbn Kesîr, Beyrût 1986. İbnü’l-Mülakkın, Ebû Hafs Sirâceddîn Ömer b. Alî b. Ahmed (ö. 804/1401), el-Akdu’l-Müzheb fî Tabakâti Hameleti’l-Mezheb (tahk. Eymen Nasr el-Ezherî ve diğeri), Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. bs., Beyrût 1997/1417. İbnü’l-Müstevfî, Mübarek b. Ahmed el-Lahmî (ö. 637/1239), Târîhu Erbil (tahk. ve tlk. Sâmî b. es-Seyyid Hammâs es-Sakkâr), el-Mektebetü’l-Vataniyye, Bağdâd 1980. Kâdî Iyâz, Ebü’l-Fazl Iyâz b. Mûsâ b. Iyâz el-Yahsûbî (ö. 544/1149), el-Gunye, Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1. bs., Beyrût 1982/1402. Kâtip Çelebi, Hâcî Halîfe Mustafa b. Abdullah (ö. 1067/1657), Keşfu’z-Zünûn an Esâmi’l-Kütübi ve’l-Funûn, Dâru İhyai’t-Türâsi’l-Arabî, Beyrût, t.y. Kehhâle, Ömer Rızâ (ö. 1905/1987), Mu’cemu’l-Müellifîn, Mektebetü’l-Müsennâ, Beyrût 1957. M. Asad Talas, Nizâmiye Medresesi ve İslâm’da Eğitim-Öğretim (trc. Sadık Cihan), Etüt yay., Samsun 2000. M. Kemal Atik, “Ca’berî”, TDV İslâm Ansiklopedisi, Ankara 1992, c. VI, s. 527-8. Makkarî, Ebü’l-Abbâs Şehâbeddîn Ahmed b. Muhammed b. Ahmed (ö. 1041/1631), Nefhü’t-Tîb min Gusni’l-Endelüsi’r-Ratîb (tahk. İhsân Abbâs), Beyrût, Dâru Sâdır, 1968/1388. Mehmet Köroğlu, Nizâmiye Medreselerinin İcra ettiği Fonksiyon ve Etkilediği Coğrafya, Celal Bayar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2006. Mehmet Efendioğlu, “Muhammed b. Mansûr Sem’ânî”, TDV İslâm Ansiklopedisi, Ankara 2009, c. XXXVI, s. 464-5. _______, “Abdülkerim b. Muhammed Sem’ânî”, TDV İslâm Ansiklopedisi, Ankara 2009, c. XXXVI, s. 461-2. _______,“Silefî”, TDV İslâm Ansiklopedisi, Ankara 2009, c. XXXVII, s. 198-200. Muhammed Sâlim Muhaysın, Mu’cemu’l-Huffâzi’l-Kur’ân abre’t-Târîh, Dâru’l-Cîl, 1. bs, Beyrût 1992/1412. Muharrem Kılıç, “Turtûşî”, TDV İslâm Ansiklopedisi, Ankara 2012, c. XXXXI, s. 430-1. Muhiddin Okumuşlar, “Ehli Sünnetin Kurumlaşmasında Nizâmiye Medreselerinin Etkisi”, Marife, VIII/1, 2008. Mustafa Sabri Küçükaşçı, Cengiz Tomar, “Ebu’l-Kâsım İbn Asâkir”, TDV İslâm Ansiklopedisi, Ankara 1999, c. XIX, s. 321-4. Münzirî, Ebû Muhammed Zekiyyüddîn Abdülazîm b. Abdülkavî (ö. 656/1258), et-Tekmile li Vefeyati’n-Nekale (tahk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf), Müessesetü’r-Risâle, 3. bs., Beyrût 1984/1405. Reşat Öngören, “Sühreverdî, Ebu’l-Necîb”, TDV İslâm Ansiklopedisi, Ankara 2010, c. XXXVIII, s. 35-6. Safedî, Ebu’s-Safâ Selâhaddîn Halîl b. İzzuddîn Aybeg b. Abdullah Abdullah (ö. 764/1363), el-Vâfî bi’l-Vefeyât (tahk. ve i’tina Ahmed el-Arnâût ve Türkî Mustafâ), Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1. bs., Beyrût 2000/1420. Sarîfînî, İbrâhîm b. Muhammed b. Ezher, el-Müntehab mine’s-Siyâk li Târîhi Nîsâbûr (tahk. Muhammed Ahmed Abdülazîz), Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. bs., Beyrût 1989. Sem’ânî, Ebû Sa’d Abdülkerim b. Muhammed b. Mansûr el-Mervezî (ö. 562/1167), el-Ensâb (ta’lîk Abdullah Ömer el-Bârûdî), Dâru’l-Cinân, Beyrût 1988. _______, el-Ensâb (tahk. eş-Şeyh Abdurrahmân b. Yahyâ el-Muallimî el-Yemânî), Beyrût, 1980/1400. Suyûtî, Ebu’l-Fazl Celâleddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr (ö. 911/1505), Tabakâtu’l-Huffâz, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. bs., Beyrût 1983/1403. _______, Buğyetu’l-Vuât fî Tabakâti’l-Luğaviyyîn ve’n-Nuhât (Muhammed Ebu’l-Fazl İbrâhîm), Matbaatu Îsâ el-Bâbî el-Halebî, 1. bs., 1964. _______, Hüsnü’l-Muhâdara fî Târîhi Mısır ve’l-Kâhire (tahk. Muhammed Ebu’l-Fazl İbrâhîm), Dâru İhyai’l-Kütübi’l-Arabiyye, Kâhire 1967/1387. Sübkî, Ebû Nasr Tâcüddîn Abdülvehhâb b. Alî b. Abdilkâfî (ö. 771/1370), Tabakâtu’ş-Şâfiiyyeti’l-Kübrâ (tahk. Mahmûd Muhammed et-Tanâhî-Abdülfattâh Muhammed el-Hulv), Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1964/1383. Tayyar Altıkulaç, “Ebû Alî es-Sadefî”, TDV İslâm Ansiklopedisi, Ankara 1994, c. X, s. 93. Yâfiî, Afîdüddîn Abdullah b. Es’ad b. Alî el-Yemânî (ö. 768/1366), Mir’âtu’l-Cenân ve İbretü’l-Yakzân fî Ma’rifeti Havâdisi’z-Zamân, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. bs., Beyrût 1997/1417. Yâkût el-Hamevî, Ebû Abdullah Şehâbeddîn Yâkût b. Abdullah (ö. 626/1229), Mu’cemu’l-Büldân, Dâru Sâdır, Beyrût 1977/1397. Zehebî Ebû Abdullah Şemsuddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân (ö. 748/1348), Düvelü’l-İslâm (tahk. Hasan İsmâîl Merve), Dâru Sâdır, 1. bs., Beyrût 1999. _______, Siyeru A’lâmi’n-Nübelâ (tahk. Şuayb el-Arnâût ve Ekrem el-Bûşî), Müessesetü’r-Risâle, 2. bs., Beyrût 1982/1402. _______, Târîhu’l-İslâm (tahk. Ömer Abdüsselâm Tedmurî), Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, Beyrût 1988. _______, Tezkiratu’l-Huffâz, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut t.y. _______, el-İber fî Haberi Men Gaber (tahk. Ebû Hâcer Muhammed es-Saîd b. Besyûnî Zağlûl), Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. bs., Beyrût 1985/1408. _______, el-Muhtasaru’l-Muhtac ileyh min Târîhi’l-Hâfız Ebû Abdullah Muhammed b. Saîd ed-Dübeysî, Matbatu’l-Meârif, Bağdâd 1951/1371. _______,, el-Muayyen fî Tabakâti’l-Hadîs (vadaha havâşî: Muhammed Besyûnî Zağlûl), Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. bs., Beyrût 1998/1419. Ziriklî, Hayruddîn, (ö. 1976) el-A’lâm, Dâru’l-İlm li’l-Melâyin, 15. bs. Beyrût 2002.