EBÛ HAYYÂN’IN EL-BAHRU’L- MUHÎT ADLI TEFSÎR’İNDE MÜTEVÂTİR KIRÂATLARIN NAHİV YÖNÜ

Yıl 2018, Cilt: 54 Sayı: 1, 11 - 46, 16.04.2018

İbrahim Uludaş

Öz

Hicrî 7. ve 8. yüzyıllarda
hem Endülüs hem de Mısır
bölgelerinde önemli dil âlimleri yetişmiştir.
İbn Manzûr (ö. 711/1311), İbn Hişâm (ö. 761/1360),
İbnü’l-Hâcib (ö. 646/1249), İbn
‘Usfûr (ö.669/1270), İbn Mâlik (ö. 672/1274) bunlardan bazılarıdır. Bu dönemde yetişen, yaşadığı döneme ve daha sonraki asırlara bıraktığı eserlerle
ışık tutan âlimlerden biri de Ebû Hayyân el-Endelûsî (ö. 745/1344)’dir. Ebû Hayyân; birçok sa- hada eserler
kaleme almıştır. Bu eserlerden en
önemlisi tefsîr alanında te’lif
ettiği el-Bahru’l-Muhît’tir. Bu
eser; kırâatlar açısından çok zengin
bir muhtevaya sahiptir. Ebû Hayyân; bu eserinde genellikle her
âyette mevcût olan mütevâtir olsun şâzz olsun bütün kırâat vecihlerini zikretmiştir. Bu kırâat vecihlerini; mütevâtir- şâzz ayırt etmeden sarf ve nahiv gibi yönlerden
incelemeye tâbi tutmuştur. Bu makalede; müellifin
eserinde mütevâtir kırâatları nahiv yönünden nasıl
değerlendirdiği ile ilgili

açıklamalar sunulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Ebû Hayyân, Kur’ân, Kırâat, Gramer, Nahiv

MUTAWATIR QIRAATS IN TERMS OF NAHW IN ABU HAYYAN’S TAFSIR TITLED AL-BAHR AL-MUHIT

Öz

The hijri 7th and 8th centuries witnessed im- portant
linguists in Andu- lusia and Egypt.
Some of them were Ibn Manzur (d. 711/1311),
Ibn Hisham (d. 761/1360), Ibn
al-Ha- jib (d. 646/1249), Ibn ‘Usfur (d. 669/1270), and Ibn Malik (d.
672/1274). One of those linguists of the time who enlightened his period and
the ages to come with his works was Abu Hayyan al-Andalusi (d. 745/1344). He
wrote many books in a number of fields. The most im- portant of his works is al-Bahr al-Muhit in
the field of tafsir that has a
very rich content in terms of qiraats. Abu
Hayyan generally mentioned all the qiraat aspects
ei-
ther mutawatir or shazz found in every verse of the Qur’an. He analysed these qıraat aspects de- pendent
on inspecting the aspects as sarf and nahw without discriminating mutawatir or
shazz. This study will provide expla-
nations, regarding how he assessed mutawatir qiraats in
the aspect of nahw in his work.

Anahtar Kelimeler

Ebu Hayyan, Quran, Qıraat, Grammer, Nahıv

Kaynakça

• Adıgüzel, Mehmet; Kırâatlar Açısından Fahruddin Râzî ve Tefsîr-i Ke- bîri (Basılmamış Doktora Tezi), Erzurum Atatürk Üniversitesi S.B.E., Er- zurum-1998.
• Afif Abdurrahman, “et-Tezkiretü li Ebî Hayyân el-Endülüsî”, Mecelletu Mecmai’l-lugati’l-Arabiyye bi Dımaşk, C.53/I, Şam-1978.
• Bağdatlı İsmail Paşa, Hediyyetü’l-Ârifîn Esmâu’l-Müellifîn ve Âsâ- ru’l-Musannifîn, Milli Eğitim Bakanlığı, İstanbul-1955.
• Beydâvî, Kâdî Nâsiruddîn Ömer; Envâru’t-Tenzîl ve Esrâru’t-Te’vîl, 2. Baskı, Beyrut-2004.
• Dâvûdî, Şemsuddin Muhammed b. Ali, Tabakâtü’l-Müfessirîn, Dâ- ru’l-Kütübü’l-İlmiyye, Beyrut-ts.
• Dımaşkî, Ebu’l-Mehasin Şemsuddin Muhammed b. Ali el-Huseynî, Zeylu Tezkireti’l-Huffâz li’z-Zehebî, Dımaşk-ts.
• Dimyâtî, Ahmet b. Muhammed b. Abdi’l-ğani, İthâfu Fudalai’l-Beşer fi’l Kırâati’l-Erbea Aşer, Matbaa-i Amire, İstanbul 1285/1865.
• Ebû Hayyân, el-Bahru’l-Muhît fî’t-Tefsîr, Dâru’l-Fikr, Beyrût-1992. Eyice Semavî, “Akmer Câmii” mad., TDV İslam Ansiklopedisi, II, 282.
• Ebu’s-Suûd, Muhammed Kahire b. Muhammed, İrşâdü’l-Akli’-Selim ilâ Mezâye’l- Kitâbi’l-Kerîm, ts.
• Ebû Ubeyde, M’amer b. Müsenna et-Teymî, Mecâzu’l-Kur’ân, (T’alik ve thk. Sezgin Fuat), Müessesetü’r-Risâle, II. Baskı, Beyrut-1401-1981.
• Ebû Zür’a, Abdurrahman b. Muhammed b. Zencele, Hüccetü’l-Kırâat, (thk. Said el-Efğânî), Müessesetü’r-Risâle, II. Baskı, Beyrut-1399/1979.
• Fârisî, Ebû Ali Hasan b. Abdulğaffâr; el-Hüccetü li’l-Kurrâi’s-Seb’a (thk. Bedrüddin Kahveci, Beşir Cuycâtî), I. Baskı, Dimeşk- 1404/1984.
• Ferrâ, Ebû Zekeriyya Yahya b. Ziyad, Me’âni’l-Kur’ân, Âlemü’l-Kü- tüb, II. Baskı, Beyrut- 1371/1980.
• Hanbelî, Ebu’l-Felah Abdulhay b.Ahmed b. Muhammed b. El-‘İmâd, Şezerâtu’z-Zeheb fî Ahbâri men zeheb, Dâru’l-Fikr, Beyrut-ts.
• İbn Atıyye, Abdülhak b. Ğâlib; El-Muharraru’l-Vecîz fî Tefsî- ri’l-Kitâbi’l-Aziz, Fas – 1979-1991.
• İbnü’l-Cezerî, Gâyetü’n-Nihâye fî Tabakâtü’l-Kurrâ, (nşr. G. Bergstra- esser), Mektebetü’l-Hancî, Mısır-1933.
• İbn Hacer el-Askalânî Şihâbüddin Ahmed b. Ali, ed-Dureru’l-Kâmine fî A’yâni’l-Mieti’s-Sâmine, Dâru’l-Cîl, Beyrut- ts.
• İbn Haleveyh, Ebû Abdillah Hüseyin b. Ahmed, Muhtasar fî Şevâz- zi’l-Kur’ân min Kitâbi’l-Bedi’ (nşr. C. Bergstraesser), Matbaatu’l-Rahmâ- niyye, Mısır 1934.
• İbnü’l-Hatib Ebû Abdillah Lisânüddin Muhammed b. Abdullah, el-İhâta fî Ahbâri Gırnâta, (thk. Muhammed Abdullah ‘Inân), Mektebetü’l-Hancî, Kahire-1975.
• İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ’ İsmail; Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm, Mısır-ts.
• İbn-i Mücâhid, Kitabu’s-Seb’a fi’l-Kırâât (nşr. Şevkî Dayf), Dâru’l-Maâ- rif, Kahire 1400/1981, 3.baskı .
• İbn Tağriberdî, Ebu’l-Mehâsin Cemaleddin Yûsuf b. Tağriberdî el-Ata- bekî, en-Nucûmu’z-Zâhire fî Mulûki Mısr ve’l-Kahire, Vezaretü’s-Sekâfe ve’l-İrşad, Kahire-1963.
• Kurtubî, Muhammed b. Ahmed; el-Câmiu li Ahkâmi’l-Kur’ân, Mı- sır-1966, 3. Baskı.
• Kütübî, Muhammed b. Şakir, Fevâtü’l-Vefeyât, (Thk. İhsan Abbas), Dâru Sadr, Beyrut-ts.
• Makkarî, Ahmed b. Muhammed, Nefhu’t-Tîb min Ğusni’l-Endelus er- Ratîb, (thk. İhsan Abbas), Dâru Sadr, Beyrut-1968.
• Makrîzî, Takiyüddin Ebu’l-‘Abbas Ahmed b. Ali, el-Mevâ’iz ve’l-İ’tibâr bi Zikri’l-Hitati ve’l-Âsâr, Dâru Sâdır, Beyrut-ts.
• Mekkî, Ebû Muhammed b. Ebî Talib Hemmuş el-Kaysî, Kitâbu’l-Keşf an Vücûhi’l-Kırâati’s-Seb’ ve İleliha ve Hiceciha, (thk. Dr. Muhyiddin Ra- mazan), Müessesetü’r-Risale, IV. Baskı, Beyrut- 1407/1987.
• Özdemir, Mehmet “Cebelitârık”mad., TDV İslam Ansiklopedisi.
• Palûvî, eş-Şeyh Hamid b. Abdilfettâh(ö.1173/1754), Zübdetü’l-İrfân, Hilal Yay., Arif Efendi Matbaası, İstanbul- 1312/1893.
• Razi, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ömer b. Hüseyin el-Kurayşî , et- Teymî, Tefsîr-i Kebîr (Mefâtihu’l-Ğayb), Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-‘Arabi, Beyrut-ts.
• Safedî, Salâhuddin Halil b. Aybek, el-Vâfî bi’l-Vefeyât,(thk. Helmut Ritter), Dâru’n-Ner Franz Siteiner, Wiesbaden-1970.
• -------, Nektu’l-Himyân fî Nuketi’l-‘Umyân, el-Matbaatu’l-Cemâliyye, Kahire 1911.
• Sübkî, Ebû Nasr Tâcuddin Abdulvehhab b. Ali b. Abdilkâfî; Ta- bakâtu’ş-Şâfi’iyyeti’l-Kubrâ, (thk. Mahmûd Muhammed et-Tanâhî- Ab- dulfettâh Muhammed el-Hulv), Kahire-1964.
• Suyûtî, Celalüddin Abdurrahman b. Ebî Bekr, Buğyetu’l-Vu’ât fî Ta- bakâti’l-Luğaviyyîn ve’n-Nuhât (thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim), Kahire-1964.
• Taberî, Muhammed b. Cerîr; Câmiu’l-Beyân an Te’vîli Âyi’l-Kur’ân, Mısır-1968, 3. Baskı.
• Temel, Nihat, Kırâat ve Tecvîd Istılahları, MÜİF Y yay., İstanbul-1997. Yazır, Elmalılı Hamdi; Hak Dîni Kur’ân Dili (sdlş.:İsmail Karaçam, Emin Işık, Nurettin Bolelli, Abdullah Yücel), İstanbul- ts.
• Zeccâc, Ebû İshâk İbrahim b. es-Serî, Me’âni’l-Kur’ân ve İ’râbuhu (thk. Abdülcelil Abduh Şiblî), Alemü’l-Kütüb, I. Baskı, Beyrut- 1408/1988. Zehebî, Marifetü Kurrâi’l-Kibâr, (Thk. Muhammed Avvâd Ma’rûf, Şuayb el-Arnavût, Salih Mehdî Abbâs), 1.baskı, Müessesetü’r-Risâle, Bey- rut-1404/1984. ----------, Siyeru A’lâmi’n-Nubelâ, Müessesetü’r-Risale, Beyrut-1985.
• Zemahşerî, Cârullah Mahmûd b.Ömer; el- Keşşâf an Hakâiki’t-Tenzîl ve ‘Uyûni’l-Ekâvîl fî Vücûhi’t-Te’vîl (thk. Yûsuf Hammâdî), Mektebetü Mısır, ts.
• Ziriklî, Hayruddin, el-A’lâm, 3. baskı, Beyrut-1389/1969.