KUR’ÂN VE SÜNNET IŞIĞINDA DİNÎ TEFEKKÜRE DAİR BAZI KAVRAMLARIN TAHLİLİ

Yıl 2018, Cilt: 54 Sayı: 4, 13 - 40, 15.12.2018

Muammer Erbaş

Öz

İnsanoğlu,
diğer varlıklardan farklı olarak akıl sahibidir. Bu, onu evrendeki yegâne
ahlakî varlık yapar. İnsanın yapısına uygun olarak Kur’ân-ı Kerim, doğrudan
insan aklına ve kalbine hitabetmiştir. Zira Kur’ân vahyinin gönderiliş gayesi
hidâyettir. Bu gayenin gerçekleşebilmesi için Kur’ân’a dinî tefekküre zemin
teşkil edecek şekilde yaklaşılması gerekir. Hz. Peygamber ve ashabı, Kur’ân’a
bu doğrultuda yaklaşmıştır. Kur’ân bağlamında dinî tefekkür, şu dört aşamadan
oluşur: Kur’ân’ın okunması, anlaşılması, benimsenip özümsenmesi ve hayata
geçirilmesi. Kur’ân-ı Kerim’de bu dört aşamanın her birine delalet eden pek çok
kavram mevcuttur. Bunlardan en önemlileri şunlardır: Birinci Aşama: Kırâat,
tilâvet, tertîl, dirâse ve temennî-ümniyye. İkinci Aşama: Semâ-istimâ, akıl,
ilim ve fıkıh. Üçüncü Aşama: Zikr-tezekkür, fikr-tefekkür, tedebbür ve nazar.
Dördüncü Aşama: İttibâ, imsâk-istimsâk ve ikâme. 

Anahtar Kelimeler

Kur’ân, Sünnet, Dinî tefekkür, okumak, anlamak, özümsemek, yaşamak, hidâyet

IN THE LIGHT OF THE QURAN AND THE SUNNAH THE ANALYSIS OF THE SOME CONCEPTS ABOUT RELIGIOUS CONTEMPLATION

Öz

Humans,
unlike other creatures, have the ability of reasoning. It makes humans the only
moral being in universe. In accordance to the nature of humans, the Holy Qur’an
appeals directly to the mind and heart of humans. It is so because the purpose
of the revelation of the Qur’an is to provide guidance. To achieve this
purpose, an approach to the Qur’an as to set the basis for contemplation is
necessary. This is how the Prophet Muhammad and his Companions approached the
Qur’an. Religious contemplation in the context of the Qur’an consists of the
following four stages: Reading/reciting, understanding, interiorizing and
assimilating, and living according to the Qur’an. There are many concepts in
the Holy Qur’an that signify each of these four stages. The most important of
these are: First Stage: Qiraah, tilawah, tartil, dirasah and tamanni-umniyyah.
Second Stage: Sama-istima (listening), aql, ilm and fiqh. Third Stage:
Zikr-tazakkur, fikr-tafakkur, tadabbur and nazar. Fourth Stage: Ittiba,
imsaq-istimsaq and iqama.

Anahtar Kelimeler

Qur’an, Sunnah, religious contemplation, reading/reciting, understanding, interiorization, practicing, guidance

Kaynakça

• Kaynakça Ahmed b. Hanbel. El-Müsned. Mısır:1890.
• Ali Nâsıf. Et-Tâcu’l-Câmiuli’l-Usûl fî Ehâdîsi’r-Râsûl. Mısır: 1961.
• Âlûsî, Şihâbuddin Mahmud. Rûhu’l-Meânî. Beyrut: ts. 1-30 (15c).
• Âsım Efendi. Kâmûs Tercümesi. ys. 1305, 1-4.
• Askalânî, İbn Hacer. El-Metâlibü’l-Âliye. Kuveyt: 1973.
• Ateş, Süleyman. Yüce Kur’ân’ın Çağdaş Tefsiri. İstanbul: 1989.
• Aydemir, Abdullah. Kur’ân’ın Fazîletleri. İzmir: 1982.
• Buhârî, Muhammed b. İsmail. El-Câmiu’s-Sahîh. İstanbul:1257.
• Çetin, Abdurrahman. Kur’ân Okuma Esasları. İstanbul: ts.
• Çetin, Mustafa. “Kur’ân’da Tefekkür Kavramı”. DEÜ İlahiyat Fak. Dergisi 8 (İzmir, 1994): 43-59.
• Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdurrahman. Es-Sünen. İstanbul: 1992.
• Ebû Dâvud, Süleyman b. el-Eş’as es-Sicistânî. Es-Sünen. İstanbul: 1992.
• Erbaş, Muammer. “Kur’ân’ın Mana Boyutu Işığında Kur’ân Okumanın Anlamı”, Marife Dergisi, 7 sy.1 (Konya 2007): 7-42.
• Gazzâlî. İhyâu Ulûmi’d-Dîn. Kahire: 1967.
• Heysemî, Nureddin Ali b. Ebû Bekr. Mecmeu’z-Zevâid ve Menbeu’l-Fevâid. Beyrut: 1967.
• İbn Kayyım el-Cevziyye. Zâdü’l-Meâd. Mısır: 1973.
• İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ. Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm. Beyrut: 1966.
• İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed. Es-Sünen. Mısır: 1952.
• İbnü’l-Arabî, Ebu Bekr. Ahkamu’l-Kur’ân. Kahire: 1974.
• İbnü’l-Cezerî. En- Neşrfi’l-Kırâati’l-Aşr. Mısır: ts.
• İsfehânî, Râgıb. Mu’cemu Müfredâti Elfâzi’l-Kur’ân. Beyrut: ts. Trc. Türker,Yusuf. Kur’ân Kavramları Sözlüğü. İstanbul: 2018.
• Karaçam, İsmail. Kur’ân-ı Kerîm’in Fazîletleri ve Okunma Kâideleri. İstanbul: ts.
• Kurtubi. El-Câmiuli Ahkâmi’l-Kur’ân. Beyrut: 1993.
• Münzirî, Zekiyyüddîn. Et-Tergîb ve’t- Terhîb. Mısır: 1954.
• Müslim, İbn el-Haccâc. El-Câmiu’s-Sahîh. İstanbul: 1968.
• Nesâî, Ebû Abdurrahman. Es-Sünen. Mısır:1930.
• Nevevî, Ebû Zekeriya Yahya. Et-Tibyân fî Âdâbi Hameleti’l-Kur’ân. Mısır: 1960.
• Râzî, Fahreddin. Mefâtihu’l-Gayb. Beyrut: 1997, I-XXXII (11c).
• Râzî, Muhammed b. Ebu Bekr. Garibu’l-Kur’ân. Thk. Hüseyin Elmalı. Ankara: 1997.
• San’ânî, Abdurrezzâk b. Hemmâm. El-Musannef. Beyrut: 1971.
• Subhies-Sâlih. Mebâhis. Beyrut: 1985.
• Süyûtî. El-Camiu’s-Sağir. Mısır: ts.
• Taberî. Câmiu’l-Beyân an Te’vîli Âyi’l-Kur’ân. Mısır: ts.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ. El-Câmiu’s-Sahîh. Mısır: 1962.
• Zebîdî. Tecrîd-i Sarîh. Trc. Kamil Miras. Ankara: 1986.
• Zerkânî. Menâhilü’l-İrfân. Mısır: ts.