KUR’ÂN’DA TEFEKKÜRÜN SEMANTİK EVRENİ

Yıl 2018, Cilt: 54 Sayı: 4, 41 - 86, 15.12.2018

Sadik Kılıç

Öz

Tefekkürün yeniden teşekkülü konusu, kendi içinde
itirazlar, aforizmalar, yeni soluklar taşıdığı hissini veren bir öne çıkış
hamlesi gibi değerlendirilebilir. Kur’ân ve İslâm eksenli dinî tefekkürün
yeniden işlenmesi, bu bağlamda tüm boyutlarıyla varoluş dünyamıza aktarılmaya
çalışılması, kanaatimize göre, katmanlı yapılar halinde betimlenebilecek üstün
çabaları, hatta tam bir adanmışlığı gerektirmektedir. 

Nereden başlanılması gerektiği sorusuna
yansıtılabilecek en güçlü projektör de, tefekkürün semantik gök adaları
sayılabilecek olan, Kur’ân’daki semantik birimlerdir. Bu yazının konusu da,
tefekküre ilişkin bazı temel kavramlar ve onların mensup olduğu semantik
evreleri sistematik bir şekilde irdelemek olmuştur. Kendi bakış açımıza uygun
bir biçimde, bazı semantik alanları vurgulayarak bunu yapmaya çalıştık.
En-Nazar, et-tevessüm, et-Taharri, el-Kırâ’a, et-Temhîs, el-Fikr/et-Tefekkür,
et-Tevessüm/et-Tahassüs, er-Rüsûh/er-Râsihûn ve el-İbdâ / el-Bedî’ gibi anahtar
sözcüklerin gerek aslî, gerekse izafî/şer’î bakımdan, tefekkür küresinde
gösterimde bulundukları mana mertebelerini ortaya koymaya çaba sarf ettik.  

Anahtar Kelimeler

Tefekkür, inşa ve teşekkül, Kur’ân, Semantik alan, Özümseme ve özgünleşme ibdâ

THE SEMANTIC UNIVERSE OF THE CONTEMPLATION IN THE QUR’AN

Öz

The subject of reformation of contemplation can be
considered as a stand-out move that gives the feeling that it contains
objections, aphorisms and new breaths. The reproduction of the Qur’anic and
Islamic-oriented religious contemplation, and the attempt to translate it into
our world of existence in all its dimensions, requires, in our view, great
efforts, even a complete commitment, which can be described as layered
structures.

The strongest projector, which can be reflected in the
question of where to start, is the semantic units in the Qur’an, which can be
considered as the semantic sky islands of contemplation. The subject of this
paper is to examine some basic concepts and their semantic phases in a
systematic way. We tried to do this by emphasizing some semantic areas in
accordance with our own point of view. We tried to put forward the levels of
meaning of the keywords, which are shown in the sphere of contemplation, both
in terms of original and relative structures such as al-Badi al-Nazar,
al-tavassum, al-Taharri, al-Qiraat, al-Tamhis, al-Fikr/al-Tafakkur,
al-Tawassum/al-Tahassus, al-Rusuh/al-Rasihun and al-Ibda/al-Badi.

Anahtar Kelimeler

Contemplation, construction and formation, Qur’an, Semantic Areas, assimilation and origination (ibda)

Kaynakça

• Abduh, Muhammed. Tefsîru’l-Kur’âni’l-Hakîm (el-Menar). Tlf. Muhammed Reşid Rıza. Kahire: Dâru’l-Menâr, 1366/1947.
• Alûsi. Rûhu’l-Me’âni. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ty.
• Asım, Ahmed. El-Okyânûsu’l-Basît fî Tercemeti’l-Kâmûsi’l-Muhît (Kâmûs Tercemesi). İstanbul: Cemal Efendi Matbaası, 1304-1305/1886-87.
• Askerî. El-Furûku’l-Lügaviyye. Thk. Muhammed İbrahîm Selîm. Dâru’l-‘Ilm ve’s-Sekâfe, t.y.
• Bikâî. Nazmu’d-Dürer. Kahire: Dâru’l-Kitâbi’l-İslâmî, t.y.
• Cevizci, Ahmet. Felsefe Sözlüğü. İstanbul: Paradigma Yayınları, 2010.
• Cevherî. Es-Sıhâh: Tâcu’l-Lüğa ve Sihâhu’l-‘Arabiyye. Thk. Ahmed ‘Abdü’l-Ğafûr Attâr. Beyrut: Dâru’l-‘Ilm li’l-Melâyîn, 1984.
• Çağrıcı, Mustafa. “Tecessüs”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40: 246-247. TDV Yayınları, 2011.
• Duman, Zeki. Beyânu’l-Hak (Kur’ân-ı Kerîm’in Nüzul Sırasına Göre Tefsiri). Ankara: Fecr Yayınları, 2008.
• Ebû’l-Bekâ, Eyyûb ibn Mûsâ. Külliyyat. Thk. Adnân Dervîş-Muhammed el-Masrî. Müessesetu’r-Riskâle, 1432/2011.
• Ferrâ. Me’âni’l-Kur’ân. Âlemu’l-Kutub. Beyrût: 1983.
• Foulquié, Paul. Dictionnaire de la Langue Philosophique. Paris: 1969.
• Halebi, Ahmed b. Yusuf. Umdetu’l-Huffâz fî Tefsir-i Eşrefi’l-Elfâz. Beyrut-Lübnan: Daru’l-Kutubi’l-Ilmiyye, 1417/1996.
• Halebi. Ed-Durru’l-Masûn fi ‘Ulûmi’l-Kitâbi’l-Meknûn. Thk. Ahmed Muhammed el-Harrât. Dımışk: Dâru’l-Kalem, t.y.
• Herevî, Ahmed İbn Muhammed. El-Garibeyn fi’l-Kur’ân ve’l-Hadîs. Thk. Ahmed Mezîd el-Mezîdî. Riyad: Mektebetu Nizâr Mustafa el-Bâz, 1999.
• Hüseynî, ‘Abdu’l-Kâdir el-Esîr. Hediyyetu’l-İhvân fi Tefsîri mâ Ubhime ‘ale’l-‘Amme min Elfâzı’l-Kur’ân. Thk. Bahaddin Dartma. Beyrût-Lübnân: Dâru İbn Hazm, 1433/2012.
• İbn Ahmed, Halil. Kitabu’l-Ayn. Thk. Abdu’l-Hamîd Hindâvî. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-‘Ilmiyye, 2003. İbn Ebî Hatim. Tefsiru’l-Kur’âni’l-Azim. Thk. Es’ad Muhammed et-Tayyib. Riyad: Mektebetu Nizâr Mustafa el-Bâz, 1997.
• İbn Fâris, Ebu’l-Hüseyin Ahmed. Mu’cemu Mekâyisi’l-Lüğa. Thk. ‘Abdusselâm Muhammed Hârûn. Dâru’l-Fikr.
• İbn Atıyye. El-Muharreru’l-Vecîz. Katar: Vizâratu’l-Evkâf ve’ş-Şu’ûni’l-İslâmiyye, 2007.
• İbn Aşûr. Tefsiru’t-Tahrir ve’t-Tenvîr. Tunus: Ed-Dâru’t-Tunûsiyye. 1984.
• İbn Kesir. Tefsiru’l-Kur’âni’l-Azim. Thk. Mustafâ es-Seyyid v.dğr. Kahire: Müessetu Kurtuba, Mektebetu’l-Evlâdi’ş-Şeyh li’t-Turâs, 2000.
• İbn Kuteybe. Te’vilu Muhtelefi’l-Hadis. Thk. Muhtar Zühri en-Neccar. Beyrut: Daru’l-Cîl, 1992.
• İbn Kuteybe. Tefsiru Garîbi’l-Kur’ân. Thk. Es-Seyyid Ahmed Sakr. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-‘Ilmiyye, 1398/1978.
• İbn Manzûr. Muhammed İbn Mükerrem. Lisânu’l-Arab. Thk. Abdullah Ali el-Kebîr. 1401/1981.
• Isfehani, Rağıb. El-Müfredât fî Garîbi’l-Kur’ân. Thk. Muhammed Seyyid Geylânî. Beyrut: ts.
• Kılıç. “Dinde Estetiğin Dini/İslâmî Temelleri”, 6. Dinî yayınlar Kongresi (İstanbul, 29-30 Kasım-01 Aralık 2013) 1. Baskı (İstanbul; DİB Yayınları, 2014).
• Lloyd, John - Mitchinson, John. Afili Lügat. Çev. Duygu Akın. İstanbul: Domingo Yayınları, 2010.
• Müneccid, Muhammed Nuruddin. Et-Teraduf fi’l-Kur’âni’l-Kerim Beyne’n-Nazariyye ve’t-tatbîk. Dımeşk: Dâru’l-Fikr. Beyrut-Lübnan: Daru’l-Fikri’l-Muasır, 1997.
• Nesefi, Ebu’l-Berekât. Medariku’t-Tenzîl (Hâşiyetuhu: el-Vâdıhu’l-Mesâlik, li’l-Mullâ Mûsâ el-Celâlî el-Beyâzîdî). İstanbul: Ravza yayınları, 2017.
• Peters, Françis E. Antik Yunan Felsefesi Terimleri Sözlüğü. Çev. Hakkı Ünler. İstanbul: Paradigma Yayınları, 2004.
• Razi. Mefâtîhu’l-Ğayb (et-Tefsiru’l-Kebir). Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1981.
• Savî. Haşiyetu’l-‘Allâme es-Sâvî alâ Tefsîri’l-Celâleyn. İstanbul: Eser Neşriyat ve Dağıtım, t.y.
• Sicistani, Ebû Bekr. Nüzhetu’l-Kulûb. Beyrût-Lübnan: Dâru’l-Ma’rife, 1410/1990.
• Şeyh Zâde. Hâşiyetu Muhyiddîn Şeyh Zâde Alâ Tefsî’l-Kâdî el-Beydâvî. Beyrût-Lübnân: Dâru’l-Kutubi’l-‘Ilmiyye, 1419199.
• Taberî, İbn Cerir. Câmi’u’l-Beyân ‘an Te’vîli Ayi’l-Kur’ân. Thk. Abdullah İbn Abdilmuhsin et-Türkî. Kahire: Dâru Hecr, 1422/2001.
• Tabersi. Mecme’ul-Beyan fi Tefsiri’l-Kur’ân. Beyrût-Lübnân: Dâru’l-Ma’rife, 1406/1986. 10: 116.
• Tehanevî. Keşşâfu Istılâhâti’l-Fünûn. Lübnan: Beyrût Mektebetu, 1996.
• Tokat, Latif. Varoluşçu Teoloji. Ankara: Elis Yayınları, 2013.
• Zebidî. Tacu’l-Arûs. Kuveyt: Et-Türasü’l-Arabiyy, 1403/1983.
• Zemahşeri. Mûsa Cârullah. El-Keşşâf. Thk. Adil Ahmed Abdulmevcûd v.dğr. Riyad: Mektebetu’l-Ubeykân, 1998.
• Zemahşerî. Esasu’l-Belağa. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1989.
• Zemahşeri. El-Faik fi Garibi’l-Hadis. Lübnan: Daru’l-Ma’rife, ts.