ÇATIŞMACI SÖYLEMİN DİNÎ TEFEKKÜRE ETKİSİ

Yıl 2018, Cilt: 54 Sayı: 4, 117 - 146, 15.12.2018

Asim Yapıcı

Öz

Sosyal psikolojik bakış açısından
hareket eden bu çalışmada dinî gruplar ve cemaatler arası ön yargı ve
çatışmanın dinî düşünceyi nasıl etkilediği tartışılmaktadır. Dinî düşünce çok
farklı kaynaklardan beslenerek şekillenmektedir. Temel dinî metinlerin
yorumlanması, sosyokültürel ortam, öteki dinî yapılarla etkileşim içinde olmak
ve bireysel faktörler dinî düşüncenin gelişmesine veya durgunlaşmasına zemin
hazırlayabilir. Zamanın ruhu da bu konuda belirleyicidir. Modernite ve
postmodernite dönemlerinin beraberinde getirdiği birey ve toplum anlayışları
inanan insanların din ve dindarlık algılarını dönüştürmektedir. Bu dönüşüm
ister istemez dinî düşünce üstünde de etkili olmaktadır. Özellikle moderniteden
postmoderniteye doğru evrilen dünyada her dinî grup kendi gerçekliğini
çatışmacı bir söylemle inşa etmeye çalışmaktadır. Bu inşa süreci, yerine ve
durumuna göre dinî düşünceyi olumlu ya da olumsuz etkileyebilir. Olumlu çatışma
dinî düşüncenin inşasında kurucu ve yapıcı bir işlev üstlenirken, olumsuz çatışma
yıkıcı ve parçalayıcı olabilmektedir. Günümüzde dinî gruplar arasında gözlenen
çatışmacı yaklaşım İslâmî düşüncenin gelişip zenginleşmesine katkı
sağlamamakta, hatta olumsuz ve yıkıcı etkide bulunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Dinî düşünce, dindarlık, değişen din algıları, çatışma, ön yargı.

THE EFFECT OF CONFLICTING DISCOURSE ON THE RELIGIOUS CONTEMPLATION

Öz

This study which is based on a socio-psychological
point of view deals with how prejudices and conflicts between religious groups
and communities influence religious thought. There are many different sources
that feed and shape the religious thought. There are also some factors that set
the suitable ground for the development or stagnation of the religious thought
such as interpretation of fundamental religious texts, sociocultural
environment, interaction with other religious structures, and individual
factors. Another determinative factor in this respect is Zeitgeist–the spirit
of the time. Modernity and post-modernity periods brought along individual and
societal understandings that transform the believing people’s perception of
religion and religiousness. A transformation as such, whether desired or not,
also influence the religious thought. In a world that evolves from modernity to
post-modernity, every religious group endeavors to construct their own reality,
using a conflicting discourse. The religious thought, then, is influenced
positively or negatively, depending on its place and situation, in this
construction process. Whereas positive conflict takes on a creative and
constructive function, negative conflict, on the other hand, may be destructive
and disruptive. The conflicting discourse as observed among religious groups
today do not make positive contributions to the development and enrichment of
the Islamic thought, and, on the contrary, it rather has negative and
destructive effects on it.

Anahtar Kelimeler

Religious thought, religiousness, changing perceptions of religion, conflict, prejudice

Kaynakça

• Akbar, S. Ahmed. Postmodernizm ve İslâm. Çev. O. Deniztekin. İstanbul: Cep Yayınları, 1995.
• Aktay, Yasin. “Postmodern Dünyada Din: Bir Anlatı mı, Tanrı’nın İntikamı mı?”. Din Sosyolojisi içinde. Ed. Y. Aktay, E. Köktaş. Ankara: Vadi Yayınları, 1998.
• Allport Gordon W. ve Ross. J. M. “Personal Religious Orientation and Prejudice” Journal of Personality and Social Psychology. sy. 5, 1967.
• Allport, Gordon W.. The Nature of Prejudice. Addison Wesley. Cambridge: 1954.
• Allport, Gordon W. ve Postman, Leo. “Söylenti veya Fısıltı Gazetesinin Temel Psikolojisi”. Kitle Haberleşme Teorilerine Giriş. İçinde. Der.- çev. Ü. Oskay. İstanbul: Der Yayınları, 1992.
• Amossy, Ruth; Anne Herschberg Pierrot. Stéréotypes et Clichés. Éditions Nathan Université. Paris: 1997.
• Appelbaum, Richard P. Toplumsal Değişme Kuramları. Çev. T. Alkan. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları, ts.
• Atay, Hüseyin. “Gazâlî ve İbn Rüşd Felsefesinin Karşılaştırılması”. Kelam Araştırmaları 1, sy.2 (2003): 3-48.
• Avigdor, Rosette. “Etude Expérimentale de la Genèse des Stéréotypes”. Traduction de Jacqueline Deschamps. In: W. Doise, J. C. Deschamps. Ed. Expérience Entre Groupes, Mouton. Paris: 1979, 87-100.
• Aydın, İbrahim Hakkı. “Tehâfüt Geleneği Üzerine Bir Değerlendirme”. Atatürk Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi. sy. 26 (2006): 57-74.
• Aydınalp, Halil. “Sosyal Çatışma ve Din”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 19. sy. 2 (2010): 187-215.
• Azzi, Assaad - Klein, Olivier. Psychologie Sociale et Relations Intergroupes. Dunod, Paris: 1998.
• Bar-Tal, Daniel. “Croyances Ideologie et Construction du Groupes”. In: J.-C. Deschamps. Eds. J. F. Morales, D. Pāez, S. Worchel. L’identité Sociale. Grenoble: PUG, 1999. 43-66.
• Batson C. Daniel, Schoenrade, Patricia; Ventis, W. Laryy. Din ve Birey. Çev. Kuşat A. ve A. Taştan. Kayseri: Kimlik Yayınları, 2017.
• Bilgin, Nuri. İnsan İlişkileri ve Kimlik. İstanbul: Sistem Yayıncılık, 1996.
• Bourhis, Richard Y. - Gagnon, André; Moïse, Lena Celine, Discrimination et Relations Intergroupes. In: R. Y. Bourhis, J. P. Leyens (Eds.), Stéréotypes Discrimination et Relations Intergroupes. Mardaga, Liège, 1994, 161-200.
• De Fontette, François. Irkçılık. Çev. H. Karyol. İstanbul: İletişim Yayınları, 1991.
• De la Haye, Anne-Marie. La Catégorisation des Personnes. Grenoble: PUG, 1998.
• Deschamps Jean-Claude; Devos, Thierry. “Les Relations entre Identité Individulle et Collective ou Comment la Similutide et la Différence Peuvent Covarier”. In: J.-C. Deschamps, J. F. Morales, D. Pāez, S. Worchel eds. L’Identité Sociale. Grenoble: PUG, 1999: 149-171.
• Deschamps, Jean-Claude; Pāez, D., “L’Identité en Psychologie Sociale: Processus Cognitifs, Facteurs Situationnels et Représentations Sociale”. In: J.-C. Deschamps, J. F. Morales, D. Pāez, S. Worchel eds. L’Identité Sociale. Grenoble: PUG, 1999: 13-18.
• Doise, Willem. L’articulation Psychosociologique et Les Relation Entre Groupes. Bruxelles: De Boeck, 1976.
• Dönmez, Süleyman. “Dinin Yorumunda Kesinlikten Kaçış”. Türk Yurdu. 106, sy. 359 (2017): 20-26.
• Dönmez, Süleyman. Keşfedilmeyi Bekleyen Medeniyet: Felsefenin Batı Dışı Referanslarına Eleştirel Bir Katkı. Adana: Karahan Kitabevi, 2015.
• Duran, Recep. “Bir Tehafüt” Yazarı: Ali Tusi”. İslâmi Araştırmalar 4, sy. 3 (1990): 195-202.
• Durant, Will. İslâm Medeniyeti. Çev. Orhan Bahaeddin. İstanbul: Tercüman 1001 Temel Eser, ts.
• Fığlalı, Ethem Ruhi. “Cemel Vak’ası”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7: 320-321. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Fischer, Gustave Nicolas. La Psychologie Sociale. Seuil-Paris: 1997.
• Fromm, Erich. Psikanaliz ve Din. Çev. A. Arıtan. İstanbul: Arıtan Yayınları.
• Gazzali. Tehâfütü’l-Felâsife: Filozofların Tutarsızlığı. Çev. Kaya, Mahmut ve Hüseyin Sarıoğlu. İstanbul: Klasik Yayınları, 2005.
• Glock, Charles Y. “Dindarlığın Boyutları Üzerine”. Çev. Köktaş, M. E., Y. Aktay ve M. E. Köktaş der. Din Sosyolojisi içinde, Ankara: Vadi Yayınları, 1998.
• Göka, Erol. Mutedil Müslümanın Günümüzdeki Düşmanları. İstanbul: Kapı Yayınları, 2016.
• Günay, Ünver. Din Sosyolojisi. İstanbul: İnsan Yayınları, 1998.
• Güvenç, Bozkurt. Türk Kimliği: Kültür Tarihinin Kaynakları. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1993.
• Hökelekli, Hayati. Din Psikolojisi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı yayınları, 2005.
• İbn Rüşt. Tutarsızlığın Tutarsızlığı: Tehâfütü et- Tehâfüt. Çev. Işık, Kemal ve Mehmet Dağ. Samsun: 1986.
• İzzetbegoviç, Aliya. Doğu Batı Arasında İslâm. Çev. Şaban S. İstanbul: Yarın Yayınları, 2011.
• İzzetbegoviç, Aliya. İslâm Deklarasyonu. Çev. Çev. R. Ademi. İstanbul: Fide Yayınları, 2007.
• Kaya, Mahmut. “Tehâfütü’l-Felâsife”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40: 313-314 TDV Yayınları, 2011.
• Kayıklık, Hasan. Din Psikolojisi: Bireysel Dindarlık Üzerine. Adana: Karahan Kitabevi, 2011.
• Klineberg, Otto. Psychologie Sociale. Traduction de R. Avigdor-Coryell, Paris: PUF, 1967.
• Köksal, M. Asım. Hazreti Hüseyin ve Kerbela Faciası. İstanbul: Karaca Yayınları, 2014.
• Kurt, Abdurrahman. “Dindarlığı Etkileyen Faktörler”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 18, sy. 2 (2009): 1-26.
• Leyens, Jacques-Philippe - Vincent Y. Yzerbyt, Georges Schadron. Stéréotypes et Cognition Sociale. Traduction de G. Schadron. Sprimont Mardaga, 1996.
• Macit, Muhittin. “Tercüme Hareketleri”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40: 498-504. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• Maisonneuve, Jean. Introduction à la Psychologie Sociale. Paris: PUF, 1985.
• Mardin, Şerif. Din ve İdeoloji. İstanbul: İletişim Yayınları, 1995.
• Mehmedoğlu, Ali Ulvi. İnanç Psikolojisine Giriş. İstanbul: Çamlıca Yayınları, 2013.
• Meslin, Michel. L’Expérience Humaine du Divin. Paris: CERF, 1988.
• Murphy, John W.. Postmodern Toplumsal Analiz ve Postmodern Toplumsal Eleştiri. Çev. Arslan, H. İstanbul: Eti Yayınları, 1995.
• Peker, Hüseyin. Din Psikolojisi. İstanbul: Çamlıca Yayınları, 2003.
• Perşembe, Erkan. “Modernlik ve Postmodernlikte Din Problemi”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 14-15, 2003: 159-181.
• Sarıoğlu, Hüseyin. “Tehâfütü, Tehâfüti’l-Felâsife”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40: 314-317. TDV Yayınları, 2011.
• Senemoğlu, Nuray. Gelişim Öğrenme ve Öğretim. Ankara: Pegem Akademi Yayınları, 2010.
• Serino, Carmencita. “Les Effets de la Comparaion avec Autrui et avec des Groupes”. In: J.-C. Deschamps, J. F. Morales, D. Pāez, S. Worchel eds. L’Identité Sociale. Grenoble: PUG, 1999. 127-147.
• Simmel, George. Çatışma Fikri ve Modern Kültürde Çatışma. Çev. Aydoğan, A. İstanbul: İz Yayıncılık 1999.
• Stark, Robertson; Glock, Charles Y.. Dimensions of Religious Commitment. In: R. Robertson ed. Sociology of Religion. New York: Penguin, 1969.
• Şerif, Muzaffer ve Şerif, Carolyn W.. Sosyal Psikolojiye Giriş I. Çev. Atakoy M. ve A. Yavuz. İstanbul: Sosyal Yayınları, 1996.
• Tajfel, Henri. “La Catégorisation Sociale”. In: S. Moscovisi ed. Introduction à la Psychologie Sociale I. Paris: Librairie Larousse, 1972. 272-302.
• Tajfel, Henri; Turner, John C.. “An Integrative Theory of Intergroup Conflict”, In: W. G. Austin, S. Worchel eds. The Social Psychology of Intergroup Relations, Brooks-Cole, California: 1979, 7-24.
• Thouless, Robert H.. An Introduction to the Psychology of Religion. Cambridge: Cambridge University Press, 1972.
• Turner, Brayn S.. Oryantalizm Postmodernizm ve Globalizm. Çev. Kapaklıkaya, İ. İstanbul: Anka Yayınları, 2003.
• Turner, John. “Comparaison Sociale et Identité Sociale: Quelques Perspectives pour l’Etude du Comportement Intergroupes. (Traduction de: J. C. Deschamps), In: W. Doise, J. C. Deschamps, Expérience Entre Groupes. Paris: Mouton, 1979. 151-184.
• Türker, Mubahat. Üç Tehafüt Bakımından Felsefe ve Din Münasebeti. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1956.
• Üzüm, İlyas. “Sıffîn Savaşı”. (Kelam), Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 37: 108-109 İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Vergote, Antoine. Din İnanç ve İnançsızlık. Çev. Uysal, V.. İstanbul: MÜİFV Yayınları, 1999.
• Vergote, Antoine. Psychologie Religieuse. Bruxelle: Charles Dessart, 1966.
• Wach, Joachim. Din Sosyolojisi. Çev. Günay, Ü.. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 1995.
• Wallace, Ruth A.; Wolf, Alison. Çağdaş Sosyoloji Kuramları. Çev. Elburuz, Leyla ve M. Rami Ayaz. İzmir: Punto Yayıncılık, 2004.
• Yapıcı, Asım. “Alevî ve Sünnî Grupların Birbirlerine Yönelik Tutumlarını Belirleyen Faktörler Üzerine Sosyo-Psikolojik Bir Değerlendirme”. Tabula Rasa. c. 4 (2004): 157-181,
• Yapıcı, Asım. “Dinî Grup Kimliği: Kimlik ve Aidiyet”. Kimlik ve Din içinde. Ed. Özbolat, A. ve M. Macit. Adana: Karahan Kitabevi, 2016.
• Yapıcı, Asım. “Dinî Yaşayışın Farklı Görüntüleri ve Dogmatik Dindarlık”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 2, sy. 2 (2002): 75-117.
• Yapıcı, Asım. “Fiziksel ve Sosyal Hadiselere Sebep Atfetmede Dinin Rolü”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 3, sy. 1 (2003): 127-166.
• Yapıcı, Asım. “Postmodern Dönemde Din, Kimlik ve Anlam Problemi”. Dinin Kaderi: Çağdaş Sorunların Kıskacında Din içinde. Ed. Tüzer, Abdullatif. Ankara: Elis Yayınları, 2017.
• Yapıcı, Asım. Din Kimlik ve Ön Yargı: Biz ve Onlar. Adana: Karahan Kitabevi, 2004.
• Yavuz, Kerim. “Din Psikolojisinin Araştırma Alanları”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 5 (1982): 87-108.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Cemel Vak’ası” (Kelam), Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7: 321-322. İstanbul: TDV Yayınları. 1993.
• Yıldırım, Hüsamettin. Tehâfüt Geleneğinde İlahi Hürriyet Problemi. Yayınlanmamış Doktora Tezi. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2008.
• Yiğit, İsmail. “Sıffîn Savaşı”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 37: 107-108. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Yzerbyt, Vincent; Schadron, Georges. Connaitre et Juger Autrui. Grenoble: PUG, 1996.