FIKHÎ AÇIDAN NAMAZLARDA CEM‘ SEBEPLERİ

Yıl 2019, Cilt: 55 Sayı: 1, 37 - 79, 15.03.2019

Mustafa Çakır

Öz

İslâm’da dinin direği kabul edilen ve kulun Rabbi ile aracısız buluşmasını sağlayan namaz, manevi açıdan güçlü ve nezih bir toplumun inşasında önemli bir işleve sahiptir. Yaygın fıkhî anlayış doğrultusunda, farz namazlardan her birinin kendisi için tayin edilmiş özel zaman dilimi içerisinde edâ edilmesi esas olmakla birlikte, konu ile ilgili Hz. Peygamber ve sahâbeye nispet edilen bazı uygulamalar, özellikle belli farz namazların tek vakitte cem‘ edilmesi meselesine dair bazı tartışmaları beraberinde getirmiştir. Bu çalışma, genel olarak ve modern şartlar bağlamında namazların hangi sebeplere bağlı olarak cem‘ edilebileceği meselesini fıkhî açıdan ele almaktadır.

Anahtar Kelimeler

Namaz, Vakit, Cem‘, Sefer, Mazeret

SHORTENING AND COMBINING PRAYERS FROM THE JURISPRUDENTAL PERSPECTIVE

Öz

Salah
(prayer), which is considered to be the pillar of Islam and which enables human
to communicate with Allah without any intermediaries, has an important function,
in spiritual terms,

to
build a strong and moral society. According to the prevailing jurisprudental understanding,
it is essential to perform each prayer within a certain time of the day particularly
designated for it.

However,
a number of practices attributed to the Prophet Muhammad and his companions in
relation to shortening and combining certain obligatory  prayers into a single performance at a
certain time of the day has brought along controversies. This study deals, from
jurisprudental perspective,
with the issue of shortening and combining certain prayers and the criteria used
as the basis to do so in terms of the conditions of the modern times.

Anahtar Kelimeler

Prayer, Time, Jam (Shortening and Combining Prayers), Expedition, Excuse

Kaynakça

• Adevî, Ebu’l-Hasen Ali b. Ahmed. Hâşiyetü’l-Adevî alâ Şerhi Kifâyeti’t-Tâlibi’r-Rabbânî. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1994.
• Ahmed b. Hanbel. Müsnedü’l-İmâm Ahmed b. Hanbel. Thk. Şuayb Arnavut. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2001.
• Atar, Fahrettin. “Sefer”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 3: 294-298. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Aynî, Bedrüddîn Mahmud b. Ahmed. Umdetü’l-Kârî Şerhu Sahîhi’l-Buhârî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Bağdâdî, Abdurrahman b. Muhammed. İrşâdü’s-Sâlik ilâ Eşrefi’l-Mesâlikfî Fıkhi’l-İmam Mâlik. Mısır: Matbaatü Mustafa, ts.
• Behûtî, Mansur b. Yunus. Keşşâfu’l-Kınâ‘ an Metni’l-İknâ‘. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• Bezzâr, Ebubekir Ahmed b. Amr. El-Bahru’z-Zehhâr – el-Ma’rûf bi-Müsnedi’l-Bezzâr. Thk. Mahfûzurrahman Zeynullah. Medine: Mektebetü’l-Ulûm ve’l-Hikem, 1988.
• Bin Bâz, Abdülaziz b. Abdullah. Fetâvâ Nûrun ale’d-Derbi. Riyad: 2008.
• Buhârî, Ebu Abdillah Muhammed b. İsmail. El-Câmiu’s-Sahîh. Kahire: Dâru İbni’l-Cevzî, 2010.
• Büceyremî, Süleyman b. Muhammed b. Ömer. Tuhfetü’l-Habîb alâ Şerhi’l- Hatîb. Medine: Dâru’l-Fikr, 1995.
• Büyük Haydar Efendi. Usul-i Fıkıh Dersleri. İstanbul: el-Mektebetü’l-Mahmûdiye, ts.
• Cezîrî, Abdurrahman b. Muhammed. El-Fıkh ale’l-Mezâhibi’l-Erbaa. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2001.
• Cüveynî, Abdülmelik b. Abdullah b. Yusuf. Nihâyetü’l-Matlab fî Dirâyeti’l- Mezheb. Beyrut: Dâru’l-Minhâc, 2007.
• Dalgın, Nihat. Gündemdeki Tartışmalı Dînî Konular. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2009. Dârimî, Ebu Muhammed Abdullah b. Abdurrahman. Sünen. Riyad: Dâru’l-Muğnî, 2000.
• Dâru’l-İftâi’l-Mısriyye. El-Fetâvâ’l-İslâmiyye. Kahire: 2010.
• Dihlevî, Şah Veliyyullah Ahmed b. Aburrahim. Hüccetüllâhi’l-Bâliğa. Thk. Seyyid Sâbık. Riyad: Dâru’l-Cîl, 2005.
• Dimyâtî, Ebubekir b. Muhammed. İ’ânetü’t-Tâlibîn alâ Halli Elfâzi Fethi’l- Muîn. Riyad: Dâru’l-Fikr, 1997.
• Din İşleri Yüksek Kurulu. Fetvalar. Ankara: DİB Yayınları, 2015.
• Duman, Soner. “Uzun Süreli Uçak Yolculuklarında Namaz ve Oruç Vakitlerinin Belirlenmesi”. DİB. Güncel Dînî Meseleler İstişare Toplantısı – V (Ankara: DİB Yayınları, 2012): 239-260.
• Ebû Dâvud, Süleyman b. el-Eş’as. Sünen. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2007.
• Ebu’l-Bekâ, Eyyûb b. Musa el-Hüseynî. El-Külliyyât – Mu’cem fi’l-Mustalahât ve’l-Furûki’l-Luğaviyye. Beyrut: Müessesetu’r-Risâle, 1998.
• Ekşi, Ahmet. “Tedavi Sürecinde İbadet”. İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi 24 (2014): 347-370.
• Elbânî, Muhammed Nâsıruddîn. Silsiletü’l-Ehâdîsi’s-Sahîha. Riyad: Mektebetü’l-Maarif, 1995.
• _____________. Sahîhu Süneni Ebî Dâvud. Kuveyt: Müessesetü Garâs, 2002.
• _____________. İrvâu’l-Ğalîl fî Tahrîci Ehâdîsi Menâri’s-Sebîl. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmî, 1979.
• El-Meclisü’l-Ûrubî li’l-İftâ ve’l-Buhûs. El-Karârât ve’l-Fetâvâ es-Sâdıra ani’l-Meclisi’l-Ûrubî li’l-İftâ ve’l-Buhûs. ys., 2013.
• Erdoğan, Mehmet. Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2005.
• Fîruzâbâdî, Mecdüddîn Muhammed b. Yakub. El-Kâmûsu’l-Muhît. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2005.
• Günenç, Halil. “Müzakereler”. Seferilik ve Hükümleri. İstanbul: Ensar Neşriyat, 1997.
• Habib b. Tâhir. El-Fıkhu’l-Mâlikî ve Edilletühû. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1998.
• Haccâvî, Şerefüddîn Musa. El-İknâ‘ fî Fıkhi’l-İmam Ahmed b. Hanbel. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, ts.
• Halil b. Ahmed, Ebû Abdurrahmân el-Halîl b. Ahmed el-Ferâhidî. Kitâbu’l-Ayn. Thk. Mehdi Mahzûmî - İbrahim es-Sâmerrâî. ys., ts.
• Hamidullah, Muhammed. İslâm Peygamberi. Çev. Mehmet Yazgan. İstanbul: Beyan Yayınları, 2011.
• Hatib eş-Şirbînî, Şemsüddîn Muhammed b. Muhammed. Muğni’l-Muhtâc ilâ Ma’rifeti Meânî Elfâzi’l-Minhâc. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• Hattâbî, Ebû Süleyman Ahmed b. Muhammed. Meâlimü’s-Sünen. Halep: 1932.
• Havvârî, Muhammed. Mevâkîtü’s-Salâti Beyne Ulemâi’ş-Şerî’a ve’l-Felek. http://www.themwl.org/Bodies/Researches/default.aspx?d=1&rid=601&l=AR
• Hıllî, Hasan b. Yusuf b. Ali el-Mutahhar. Nihâyetü’l-İhkâm fî Usûli’l-Ahkâm. Thk. Seyyid Mehdî er-Recâî. İran: Müessesetü İsmâiliyyân, 1410/1990.
• Hırşî, Ebu Abdillâh Muhammed b. Abdillâh. Şerhu Muhtasari Halîl (Hâşiyetü’l-Adevî ile birlikte). Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• http://www.hayrettinkaraman.net/sc/00044.htm.
• İbn Abdilber, Ebu Ömer Yusuf b. Abdillah. Et-Temhîd Limâ fi’l-Muvatta’ Mine’l-Meânî ve’l-Esânîd. Fas: Vizâretü Umûmi’l-Evkâf ve’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, 1983.
• _____________. El-Kâfî fî Fıkhi Ehli’l-Medîne. Riyad: Mektebetü’r- Riyâd, 1980.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emin b. Ömer. Reddü’l-Muhtâr ale’d-Dürri’l-Muhtâr. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1992.
• İbn Cüzey, Ebu’l-Kâsım Muhammed b. Ahmed. El-Kavânînu’l-Fıkhiyye. ys., ts.
• İbn Ebî Şeybe, Ebu Bekir Abdullah b. Muhammed. El-Kitâbu’l-Musannef fi’l-Ehâdîsi ve’l-Âsâr. Thk. Kemal Yusuf el-Hût. Riyad: Mektebetü Rüşd, 1409/1989.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ahmed b. Ali b. Muhammed. Fethu’l-Bârî Şerhu Sahîhi’l-Buhârî. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, ts.
• İbn Hacer el-Heytemî, Ahmed b. Muhammed b. Ali. Tuhfetü’l-Muhtâc fî Şerhil-Minhâc. Mısır: el-Mektebetü’t-Ticâriyyetü’l-Kübrâ, 1983.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed b. Saîd. El-Muhallâ bi’l-Âsâr. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002.
• İbn Huzeyme, Ebu Bekr Muhammed b. İshak. Sahîhu İbn Huzeyme. Thk. Muhammed Mustafa el-Âzâmî. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmî, ts.
• İbn Kudâme, Abdurrahman b. Muhammed b. Ahmed. Eş-Şerhu’l-Kebîr (Muvaffakuddîn İbn Kudâme’nin el-Muğnî’si ile birlikte). Dâru’l-Küttâbi’l-Arabî, ts.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullah b. Ahmed. El-Muğnî. Mektebetü Kâhire, 1968.
• İbn Mâce, Ebu Abdillah Muhammed b. Yezid. Sünen. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2009.
• İbn Manzûr, Ebu’l Fazl Cemalüddin Muhammed b. Mükerrem. Lisânu’l-Arab. Beyrut: Dâru Sâdır, 1414/1993.
• İbnü’l-Adevî, Mustafa. Yevâkîtü’l-Felât fî Mevâkîti’s-Salât. Mektebetü’l-Beyan, 1409/1989.
• İbnü’l-Arabî, Ebu Bekr Muhammed b. Abdillâh. Ârızatü’l-Ahvezî bi-Şerhi Sahîhi’t-Tirmizî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• İbnü’l-Mülakkın, Sirâcüddîn Ebu Hafs Ömer b. Ali. El-Bedru’l-Münîr fî Tahrîci’l-Ehâdîsi ve’l-Âsâr. Riyad: Dâru’l-Hicret, 2004.
• İbnü’l-Münzir, Ebubekir Muhammed b. İbrahim. El-İcmâ‘. Acman: Mektebetü’l-Furkân, 1999.
• İbn Rüşd, Ebu’l-Velîd Muhammed b. Ahmed. Bidâyetü’l-Müçtehid ve Nihâyetü’l-Muktasid. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 2004.
• İbn Teymiyye, Takıyyüddîn Ahmed b. Abdilhalîm. El-Fetâva’l-Kübrâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1987.
• _____________. El-Muharrer fi’l-Fıkh alâ Mezhebi’l-İmam Ahmed b. Hanbel (Ebu’l-Mefâhir Müflih b. Müferric el-Makdîsi’nin “en-Nüket ve’l-Fevâid” adlı eseri ile birlikte). Riyad: Mektebetü’l-Meârif, 1984.
• _____________. Mecmûatü’r-Resâil ve’l-Mesâil. Medine: Lecnetü’t-Türâsi’l-Arâbî, 1995.
• İlîş, Muhammed. Şerhu Minahi’l-Celîl alâ Muhtasari’l-Allâme Halîl. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1984.
• Kal’acî, Muhammed Revvâs. Mu’cemu Lüğati’l-Fukaha. Beyrut: Dâru’n-Nefâis, 1996.
• Kandehlevî, Muhammed Zekeriyya. Haccetü’l-Vedâ‘. Beyrut: Şeriketü Dâri’l-Erkam b. Ebi’l-Erkam, 1997.
• Karadâvî, Yusuf. Fetâvâ Muâsıra. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmî, 2000.
• Karâfî, Şihâbuddîn Ebu’l-Abbâs Ahmed b. İdris. Ez-Zahîre. Thk. Muhammed Haccî. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1994.
• Karagöz, İsmail. Namazların Kısaltılarak ve Birleştirilerek Kılınması (Seferilik ve Hükümleri). Ankara: Hakses Yayınları, 1999.
• Karaman, Hayrettin. İslâm’ın Işığında Günün Meseleleri. İstanbul: İz Yayıncılık, 2001.
• Karârâtü’l-Mecmai’l-Fıkhiyyi’l-İslâmî. (Râbıtatü’l-Âlemi’l-İslâmî), Mekke, ts., http://www.themwl.org/Fatwa/default.aspx?d=1&cidi=164&l=AR&cid=11.
• Keleş, Ekrem. “Yaklaşık 45° Enlemin Ötesinde Yatsı ve İmsak Vakitleri Problemi”. III. Din Şûrası: Tebliğ ve Müzakereleri. Ankara: DİB. Yayınları, 2005: 148-194.
• Kelûzânî, Ebu’l-Hattâb Mahfuz b. Ahmed. El-Hidâye alâ Mezhebi’l-İmâm Ebî Abdillah Ahmed b. Muhammed b. Hanbel. Thk. Abdüllatif Hamîm – Mahir Yasin el-Fahl. Enbar: Müessesetü Ğarâs, 2004.
• Kırbaşoğlu, M. Hayri - Bağcı, Musa. Namazların Birleştirilmesi – Çorap ve Başörtüsü Üzerine Mesh Problemi. Ankara: İlahiyat Yayınları, 2002.
• Küleynî, Ebu Cafer Muhammed b. Yakûb. Furûu’l-Kâfî. Beyrut: Menşûratü’l-Fecr, 2007.
• Leknevî, Ebü’l-Hasenât Muhammed Abdülhay. Et-Ta’lîku’l-Mümecced alâ Muvattai İmam Muhammed. Thk. Takiyyüddîn en-Nedvî. Dımaşk: Dâru’l-Kalem, 1991.
• Mâlik b. Enes. El-Muvatta’. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 2007.
• Mâverdi, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Habib. El-Hâvi’l-Kebîr fî Fıkhi Mezhebi’l-İmam eş-Şafiî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• Merdâvî, Alâuddîn Ebu’l-Hasen Ali b. Süleyman. El-İnsâf fi Ma’rifeti’r-Râcihi mine’l-Hilâf. Thk. Muhammed Hamid el-Fakî, ys., 1956.
• Merğinânî, Burhanüddîn Ebu’l-Hasen b. Ebî Bekr. El-Hidâye Şerhu Bidâyeti’l-Mübtedî. Kahire: Dâru’l-Hadîs, ts.
• Mevsılî, Abdullah b. Mahmud b. Mevdûd. El-ihtiyâr li-Ta’lîli’l-Muhtâr.Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Muğniye, Muhammed Cevâd. El-Fıkh ale’l-Mezâhibi’l-Hams. Tahran: Müessesetü’s-Sâdık, 1998.
• Mübârekfûrî, Ebu’l-Ulâ Muhammed Abdurrahman. Tuhfetü’l-Ahvezî bi-Şerhi Câmii’t-Tirmizî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1990.
• Münzirî, Abdülazîm b. Abdilkavî. Muhtasaru Süneni Ebî Dâvud. Riyad: Mektebetü’l-Meârif, 2010.
• Müslim b. el-Haccâc. El-Câmiu’s-Sahîh. Kahire: Dâru İbni’l-Cevzî, 2009.
• Müzenî, İsmail b. Yahya b. İsmail. Muhtasaru’l-Müzenî (Şafiî’nin “el-Ümm” adlı eseri ile birlikte). Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1990.
• Mv. F. (el-Mevsûatü’l-Fıkhiyye). Kuveyt: Vizâratü’l-Evkâf ve Şuûni’l-İslamiyye, 1989.
• Naim, Ahmed – Miras, Kamil. Sahîh-i Buhârî Muhtasarı Tecrîd-i Sarih Tercemesi ve Şerhi. Ankara: DİB. Yayınları, 1972.
• Necdî, Abdurrahman b. Muhammed. Haşiyetü’r-Ravdi’l-Murbi‘ Şerhu Zâdi’l-Müstakni‘. ys., 1397/1976.
• Nesâî, Ebu Abdirrahman Ahmed b. Şuayb. Sünen. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2009.
• Nesefî, Ebu’l-Berekât Hafızuddîn. Metnu’l-Menâr fî Usûli’l-Fıkh. Thk. Ahmed Abdülmelik Abdurrahman es-Sa’dî. Kahire: Dâru Sa’diddîn, 2010.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muhyiddîn Yahyâ b. Şeref. Ravdatü’t-Tâlibîn ve Umdetü’l-Müftîn. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmî, 1991.
• _____________. El-Mecmû‘ Şerhu’l-Mühezzeb. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts. Orhan, Ali. “Namaz Vakti ve Vakti Girmeyen Bölgelerde Namaz Meselesi”. Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11 (2001): 123-130.
• Râfiî, Ebu’l-Kâsım Abdülkerim b. Muhammed. Fethu’l-Azîz Şerhu’l-Vecîz (Nevevî’nin el-Mecmû’u ile birlikte). Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• _____________. Şerhu Müsnedi’ş-Şafiî. Katar: Vizâretü’l-Evkâf, 2007.
• Râzî, Muhammed b. Ebu Bekir. Muhtâru’s-Sıhâh. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye 2010.
• Sa’dî, Ebu Habîb. El-Kâmûsu’l-Fıkhî. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 1988.
• Sâbûnî, Muhammed Ali. Fıkhu’l-İbâdât. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 2010.
• Sahnûn, Ebû Saîd Abdüsselâm b. Saîd. El-Müdevvenetü’l-Kübrâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• San’ânî, Abdürrezzâk b. Hemmâm. El-Musannef. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmî, 1403/1983.
• Selmân, Abdülaziz Muhammed. El-Esile ve’l-Ecvibetü’l-Fıkhiyye. ys., 1412/1992.
• Serahsî, Muhammed b. Ahmed b. Ebî Sehl. El-Mebsût. Beyrut: Dâru’l-Marife, 1993.
• Şafiî, Ebû Abdullah Muhammed b. İdris. El-Ümm. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1990.
• Şevkânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Alî. Neylü’l-Evtâr Şerhu Münteka’l-Ahbâr. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Şeybânî, Ebu Abdullah Muhammed b. Hasen. Kitâbu’l-Asl. Thk. Ebu’l-Vefâ el-Afgânî, Beyrut: Âlemu’l-Kütüb, 1990.
• Taberânî, Süleyman b. Ahmed. El-Mu’cemu’l-Kebîr. Kahire: Dâru İbn Teymiyye, ts.
• Tahtâvî, Ahmed b. Muhammed b. İsmâil. Hâşiyetü’t-Tahtâvî alâ Merâki’l-Felâh Şerhi Nûri’l-Îzâh. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• Tânevî (Tehânevî), Muhammed b. Ali. Mevsûatu Keşşâf-ı Istılâhâti’l-Fünûn ve’l-Ulûm. Thk. Ali Dahrûc. Beyrut: Mektebetü Lübnan Nâşirûn, 1996.
• Tirmizî, Ebu İsa Muhammed b. İsa. Sünen. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2008.
• Tûsî, Ebû Cafer Muhammed b. el-Hasen. El-İstibsâr Fîme’htülife Mine’l-Ahbâr. Beyrut: Dâru’l-Advâ’, 1996.
• _____________. El-İktisâdü’l-Hâdî ilâ Tarîki’r-Reşâd. Kum: Matbaatü’l-Hıyâm, 1400/1980.
• Zerkâ, Mustafa Ahmed. Fetâvâ Mustafa ez-Zerkâ. Dımaşk: Dâru’l-Kalem, 2010.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed. El-Kebâir. Acman: Mektebetü’l-Furkân, 2003.
• Zeylaî, Ebu Muhammed Fahruddîn Osman b. Ali. Tebyînu’l-Hakâik Şerhu Kenzi’d-Dekâik (Hâşiyetü’ş-Şiblî ile birlikte). Kahire: El-Matbaatü’l-Kübrâ el-Emiriyye, 1313/1885.