IMAM MĀTURĪDĪ'S IMPACTS ON THE CULTURE OF ANATOLIAN MYSTICISM

Yıl 2019, Cilt: 55 Sayı: 3, 893 - 907, 15.09.2019

Ömer Özgül

Öz

Imam Maturidi, who is the founder of the Maturidi mad- hab, was born
during the Isla- mization process of the Turks in Samarqand located today
within the borders of Uzbekistan. Next to his indentity of being a mutakallim,
mufassir and faqih, you can encounter some records from resources of his
mystical aspect.

Imam   Maturidi’s   interpretati- on of particularly the issue
of Allah’s   essence  and 
attributes is important in terms of the viewpoint of wahdat al-wujud.
While Mu’tazila does not ac- cept attributes of Allah, Imam Maturidi   states  
that  attributes of Allah exist,
that it is not the same with the Allah essence but they are also not separate.
This approach later affected Ahmad Yasawi’s understanding of mysticism. The
fact that this interpretation was based on the manifestation of the names and  attributes 
of Allah,  in  other words, the conformity of Anatolian
Sufism with wahdat al-wujud has prepared the foun- dation of the Sufi approach
of showing great love and tolerance to humans and other created beings.
Therefore, it can be said that  Imam  Maturidi 
contributed greatly to the Islamization process  of the Turks 
and  played a significant role of
the Islami- zation  of Anatolia.

In this study, we will try to determine the effects of the mysticism
culture in Samarqand where Imam Maturidi was raised on his multi-faceted
scientific personality and his influence on Anatolian Sufism.

Anahtar Kelimeler

Māturīdī, Ahmad Yasawi, Tasawwuf, Anatolia, Samarqand

İMAM MÂTÜRÎDÎ’NİN ANADOLU TASAVVUF KÜLTÜRÜ ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ

Öz

Bugün Özbekistan’ın sınırları içinde bulunan Semerkant’ta doğan ve
Türkler’in İslâmlaşma sürecinde yaşayan Mâtürîdiyye mezhebinin kurucusu İmam
Mâtürîdî’nin, mütekellim, müfessir ve fakîh kimliğinin yanında bazı kaynaklarda
tasavvufî yönüyle de ilgili bir takım kayıtlara rastlanmaktadır.

İmam  Mâtürîdî’nin 
özellikle  zât-sıfat  meselesine dair  yorumu 
vahdet-i  vücûd  telakkisi 
açısından önem arz etmektedir. Mutezile, Allah’ın sıfatlarını kabul
etmezken, İmam Mâtürîdî Allah’ın sıfatlarının bulunduğunu, Allah’ın zâtının
aynı olmamakla birlikte zâtından ayrı olmadıklarını da söyleyerek daha
sonraları Ahmed Yesevî’nin  tasavvuf  anlayışına 
tesir etmiştir. Bu  kelâmî  yorumun Anadolu sûfiliğinin  vahdet-i vücûd telakkisine uygun düşmesi,
sûfîlerin insana ve yaratılmışlara karşı büyük bir sevgi ve hoşgörüyle
yaklaşmasına zemin hazırlamıştır. Dolayısıyla kitâbî İslâm’ın teşekkülünde
büyük bir rol oynayarak Türkler’in İslâmlaşma sürecine katkı sunan İmam
Mâtürîdî’nin Anadolu’nun İslâmlaşmasında da fikrî yönden büyük payı olduğu
söylenebilir.

Bu çalışmada İmam Mâtürîdî’nin yetiştiği Semerkant’ta hâkim olan
tasavvuf kültürünün onun çok yönlü ilmî şahsiyeti üzerindeki izleri yanında onun
fikirlerinin Anadolu sûfîliğine etkileri tespit edilmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Mâtürîdî, Ahmet Yesevî, tasavvuf, Anadolu, Semerkand

Kaynakça

• Atalan, Mehmet. “Hanefilik Ve Mâtûridîliğin Bektâşilik Üzerindeki Etkileri”. KÜİFD, 2017/1, 25-47.
• Açıkgöz, Özkan. “Fıkıh, Kelam ve Tasavvuf Alanında Hanefilik, Maturidilik ve Yeseviliğin ‘Türk Müslümanlığı’ Zaviyesinden Tahlili”, Bilig: Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi sy. 20, 2002, 25-54.
• Ak, Ahmet. “Matürîdîliğin Ortaya Çıkışı”. İmâm Mâtürîdî ve Mâtürîdîlik – Milletlerarası Tartışmalı İlmi Toplantı. İstanbul: 2012, 435-451.
• . Maturidi Kaynaklarda Maturidi ve Maturidilik. (basılmamış doktora tezi), Ankara: 2006.
• .“Maturidi Âlimlere Göre İlhamın Bilgi Kaynağı Olması Sorunu”, İnönü Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 2014, 5/2, 129-146.
• Bardakçı, Mehmet Necmeddin. “Fakr ve Gınâ Terimleri Çerçevesinde Mâturîdî’nin Zühd Anlayışı”, IV. Uluslararası Şeyh Şa’ban-ı Veli Sempozyumu: Hanefîlik-Mâturîdîlik. 05-07 Mayıs 2017, Ed. Cengiz Çuhadar, Mustafa Aykaç ve Yusuf Koçak. Kastamonu: 2017, 454-468.
• Bulut, Mustafa. “İmam Matüridi, Hocaları ve Öğrencileri”. Hikmet Yurdu, İmam Matüridî ve Matürîdîlik Özel Sayısı sy. 4, 2009, 137-145.
• Duman, Ali. “İmam Mâtüridî, Hayatı, Eserleri ve İslâm Düşüncesindeki Yeri”. Hikmet Yurdu, İmam Matüridî ve Matürîdîlik Özel Sayısı sy. 4, 2009, 109-126.
• Düzgün, Şaban Ali. Semerkant İlim Havzası ve Mâtürîdî: Mâturîdî’nin Düşünce Dünyası. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2011.
• İstahrî, Ebu İshak İbrahim b. Muhammed. el-Mesâlik ve’l-Memâlik. Leiden: 1906.
• İmam-I Rabbânî, Rabbânî İlhamlar-Mebde ve Mead. Çev. Necdet Tosun, İstanbul: 2005.
• Kara, Mustafa. “Tasavvuf Kültürünün Türkistan Macerasına Genel Bakış”. Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 2001, 10/1, 9-31.
• Karadaş, Cağfer. “Semerkand Hanefî Kelam Okulu Mâtürîdîlik -Oluşum Zemini ve Gelişim Süreci-”. Usûl: İslâm Araştırmaları, sy. 6, 2006, 57–100.
• Karcı, Mustafa. Mâtürîdî’ye Göre Zat-Sıfat İlişkisi. (basılmamış yüksek lisans tezi), Kayseri: 2012.
• Korkmaz, Sıddık. “Mâtürîdî Öğretisinin Yesevî Sufiliğindeki Yansımaları”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi sy. 84, 2017, 47-60.
• Köprülü, Fuad. Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar. Ankara: 1984.
• Kutlu, Sönmez. “Ebû Mansûr Mâturidî ve Mâturidî Kültür Çevresiyle İlgili Bibliyografya”. İmam Mâturidî ve Mâturîdilik. Ankara: 2003, 385- 432.
• . “Bilinen ve Bilinmeyen Yönleriyle İmam Mâturîdî”. İmam Maturidi ve Maturidilik: Tarihi Arka Plan, Hayatı, Eserleri, Fikirleri ve Maturidilik Mezhebi. Ankara: Kitabiyat Yayınları, 2003.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed. Kitâbü’t-Tevhîd. Çev. Bekir Topaloğlu. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2002.
• . Kitâbü’t-Tevhîd (Ar). Tah. Bekir Topaloğlu ve Muhammed Aruçi. Ankara: D.İ.B. Yayınları, 2018.
• . Te’vîlâtu’l-Kur’an. Haz: Ali Haydar Ulusoy. İstanbul: 2008.
• Nesefî, Ebü’l-Muîn. Tebsıratü’l-Edille. (nşr. Claude Salame), Dımaşk: 1990.
• Nesefî, Necmeddin. el-Kand fi Ulemâi Semerkand. Tahk. Yusuf el-Hâdî. Tahran: 1999.
• Nevâyî, Alî-şîrb. Nesâyimü’l-Mahabbe min Şemâyimi’l-Fütüvve. Ankara: 1996.
• Onat, Hasan. “Ahmet Yesevî-Hacı Bektaş Veli Çizgisinde Velâyetnâme’nin Anlam ve Önemi Hakkında”. Doğumunun 800. Yılında Hacı Bektâş Velî Sempozyumu, 17-18 Ağustos 2009 - Nevşehir: AKDTYK Yayını, Ankara: 2010, 135-142.
• Özcan, Hanifi. Mâtürîdî’de Dînî Çoğulculuk. İstanbul: 1995.
• Özdeş, Talip. “Mâtürîdî’nin Din ve Şeriat Anlayışı”. İmâm Mâtürîdî ve Mâtürîdîlik – Milletlerarası Tartışmalı İlmi Toplantı. İstanbul: 2012, ss. 123-137.
• Özdinç, Rıdvan. “Ahmed Yesevî’de İtikadı Unsurlar”. I. Uluslararası Hoca Ahmed Yesevi Sempozyumu. Ankara: 2016, 649-658.
• Özgül, Ömer. Sûfilerin Gayr-i Müslimlere Bakışı. (basılmamış doktora tezi), İzmir: 2018.
• Teber, Ömer Faruk. “İslâmın Bir Din Olarak Benimsenmesi ve Yayılmasında Maturîdî’den Hoca Ahmet Yesevî’ye Vasat Bir Ümmet Projesi”. IV. Uluslararası Şeyh Şa’ban-ı Veli Sempozyumu: Hanefîlik- Mâturîdîlik. 05-07 Mayıs 2017, Ed. Cengiz Çuhadar, Mustafa Aykaç ve Yusuf Koçak. Kastamonu: 2017, 246-255.
• . “Türk Kültür Tarihinden Bir Kesit Bektâşî Geleneğinde Mâturîdî İzler”, 13. Uluslararası Türk Dünyası Sosyal Bilimler Kongresi. İstanbul: 2016.
• Topaloğlu, Bekir. “İmam Matüridi’nin Temel İslâm Bilimlerindeki Yeri”. İmâm Mâtürîdî ve Mâtürîdîlik – Milletlerarası Tartışmalı İlmi Toplantı. İstanbul: 2012, ss. 39-42.
• Tosun, Necdet. “Mâtürîdiyye ve Tasavvuf İlişkisi”, Tasavvuf: İlmi ve Akademik Araştırma Dergisi sy. 38: 2016, 47-54.
• Uğur, Ahmet. “Mâtürîdî’nin Zamanında İslâm Alemine Kısa Bir Bakış”, Ebû Mansur Semerkandî Mâturîdî Kongresi Tebliğleri. Kayseri: 1986, 1-8.