THE RELATIONSHIP BETWEEN CITY, COEXISTENCE AND CIVILIZATION IN TERMS OF ISLAMIC AND WESTERN CULTURES

Yıl 2020, Cilt: 56 Sayı: 2, 329 - 352, 15.06.2020

Nureddin Nebati

Öz

The concept of etiquette means peaceful civil life. Different historical periods and social contexts saw different consensus of opinions about the proprieties. Also, from a spatial perspective, the concept of etiquette has various aspects. For instance, when compared with the provincial areas, the city, where the public sphere has the utmost prominence, operates according to different rules. The concept of civilization celebrated by Western view is based on a certain form of etiquette. In this view, the main focus is on the notion of civilized man, which emerged in the 16th century. In this period, the center of good manners was not the city, but the palace. The rules of good manners were exclusive to the elite, the knighthood, and the royal circle. The emergence of the concept of individuation in the Renaissance provided fertile ground for the modern forms of etiquette. The awareness about the proprieties and the consideration for others’ lives and rights gained ground, and the public order assumed greater significance. In the 18th century, the bourgeoisie, as an emerging powerful class, prepared the ground for the extension of the royal etiquette patterns to cover all social strata, and hence for a national etiquette. In this period, the concepts such as individuation, equality, freedom, and rationality increasingly gained significance. These concepts, which constituted the primary rules of modern etiquette, have also been the sign of a transition to a new social and economic model led by the bourgeoisie. The modern cities were the primary spaces for these new patterns of communal living in modern societies, the so-called gesellschaft. This new model gave rise to a hierarchical distinction between the social behavior of the city dweller, which was considered advanced and civilized, and the social behavior of village and town dwellers, which was described as uncivilized. However, the civil life of the modern city gave rise to many problems. The individual has fallen out of the encompassing network of the community, religion, and tradition, and hence has been faced with an excruciating loneliness. The individuation has been completely consolidated by the sharp distinction between the public and private spheres. This has unavoidably led to a constriction in etiquette. The modern city, as a space of isolated and alienated individuals, has also given rise to isolated and closed societies. In addition, the modern city, where the main focus is on the commodity and essential characteristics of the individuals are not taken into account, has determined the class distinctions, and thereby the spatial distinctions. In Islamic societies, however, from the outset the concept of etiquette has gone through different stages in comparison with the West. Several works on the awareness about civilization were carried out many centuries before the West. This awareness is a holistic view specific to Islamic societies from the very beginning, and is not a development of later centuries. The civilization and the etiquette are considered as a given in Islam, as a religion focused on the society as a whole. The ideal conception of public life is originally present, and therefore cannot be sought in the future. The rules of public life according to Islam do not originate from the elite, the sovereign, or a certain central power. The norms that determine the public life is always founded on the Qur’an and the Sunnah. In Islam there are strict principles of the etiquette that is the basis for the civil life. The rules of public life are not based on a conception of society as a fragmented entity of different ethnic or class elements. The individual is responsible for the dissemination of the rules of Islamic etiquette, and is under the protection of communal and social networks. The public policy in Islam is essentially pluralist and allows for the representation of diversity in public sphere. Islamic cities are the places where the Islamic etiquette is embodied, and are based on the Medina experience. Therefore in the Islamic city, the mosque is the center in which the public life is brought to life and the Islamic civil conduct is disseminated. In Islamic cities, the mahallah is the place where Islamic rules of etiquette are embodied, and is traditionally based upon powerful communal relationships, unity, solidarity, and responsible behavior. In contrast with the modern cities, Islamic cities do not have a constricted and divided public life. Through an utterly rich and encompassing public policy, Islamic tradition has consolidated the position of the individual in society.

Anahtar Kelimeler

Islam, West, City, Etiquette, Civilization

İSLÂM VE BATI KÜLTÜRÜ AÇISINDAN KENT, MUAŞERET VE UYGARLIK İLİŞKİLERİ

Öz

“Barış içinde bir kamusallık” anlamına gelen muaşeret kavramı farklı tarihsel ve kültürel bağlamlarda yeni içerikler de üretmiştir. Uygarlık, muaşeret ve kent kavramı arasında özsel bir ilişki bulunmaktadır. Hem İslâm kaynaklarında hem Batı’da medenilik, nezaket ve adab-ı muaşeret şehirler ile ilişkilendirilmiştir. Batının sanayi öncesi kentlerinin en temel özelliklerinden birisi seçkinler ve halk yığınları arasındaki ayrımdır. Böyle bir yapıda “medeni davranış”la ilişkilendirilen muaşeret biçimleri seçkinlerin hegemonyası altındadır. Burjuva aydınların sarayla ilişkisi üzerinden topluma yayılarak genişleyen muaşeret adabı giderek milli bir biçim almıştır. Burjuvazinin egemen sınıf olmasının ardından tabana yayılan bu yeni toplumsal ilişkilerin billurlaştığı mekânlar modern kentler olmuştur. İslâm şehirleri, şehircilik tasavvuru ve yönetim yaklaşımı olarak Medine tecrübesini model almıştır. İslâm şehirleri İslâmî muaşeret ahlakının temelini oluşturan kardeşlik, dayanışma, diğerkâmlık, adalet, ahlak gibi öğelerin merkezi olarak konumlandırılmıştır. Batı uygarlığını ilerlemeci bir yaklaşımla “son durak” olarak işaret eden medeniyet yaklaşımı, İslâm kültürü için söz konusu değildir. İslâm’ın vazettiği muaşeret yaklaşımının en olgun biçimi İslâm şehirlerinde gözlemlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

İslâm, Batı, Kent, Muaşeret, Uygarlık

Kaynakça

• Aktürk, Şener. “Braudel’den Elias’a ve Huntington’a ‘Medeniyet’ Kavramının Kullanımları”. Doğubatı Düşünce Dergisi 47 (2007), 147-175.
• Aliağaoğlu, Alpaslan ve Uğur, Abdullah. “Osmanlı Şehri”. SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi 38 (Haziran 2016), 203-226.
• Auge, Marc. Yok-yerler. İstanbul: Daimon Yayınları, 2017.
• Bilgir, Türkan Merve. “Richard Sennett’in Çalışmalarında Toplumsallaşmanın Bazı Referans Alanları ve Modernlik”. Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 34 (2015), 267–282.
• Can, İslam. “İslam Şehrine Dair Sosyolojik Okumalar”. Opus Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi 3(2) (2012), 6-27.
• Demirci, Mustafa. “İslam’da Şehir ve Şehrin Sosyal Dinamikleri”, İstem İslam Sanat, Tarih, Edebiyat ve Musıkisi Dergisi 2 (2003), 129-146.
• Demirel, Demokaan. “Fârâbi’nin İdeal Devleti: Erdemli Şehir”. Niğde Üniversitesi İİBF Dergisi 7/1 (2014), 358-369.
• Düzbakar, Ömer. “Osmanlı Döneminde Mahalle ve İşlevleri”. U.Ü. Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi 5 (2003/2), 97-108.
• Elias, Norbet. Uygarlık Süreci. 1, İstanbul: İletişim, 2004. Ersoy, Ruhi. “Kültür, Siyaset ve Milli Burjuvazi”. Opus Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi 9/16 (2018), 1549-1565.
• Esenbel, Selçuk. “Türk ve Japon Modernleşmesi: ‘Uygarlık Süreci’ Kavramı Açısından Bir Mukayese”. Toplum ve Bilim 84 (Bahar 2000), 18-35.
• Gezgin, Mehmet Fikret. “Cemaat-Cemiyet Ayırımı ve Ferdinand Tönnies”. Istanbul Journal of Sociological Studies 0(22) (2011), 183-201.
• Guibernau, Montserrat. Nations without States: Political Communities in a Global Age. Polity Press, 1999.
• İbn Haldun. Mukaddime. (2 Cilt), haz, Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2009.
• İnalcık, Halil. “İstanbul: Bir İslam Şehri”. İslâm Tetkikleri Dergisi 9 (0) (1995), 243–268.
• Kıvrım, İsmail. “Osmanlı Mahallesinde Gündelik Hayat: 17. Yüzyılda Gaziantep Örneği”. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 8/1 (2009), 231 – 255.
• Koçyiğit, Tahsin. “Medine’deki Uygulamalarından Hareketle Hz. Peygamber’in Şehir Tasavvuru Hakkında Bazı Değerlendirmeler”. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 31 (2003/2), 73–88.
• Kramnic, Isaac. The Portable Burke, Harmondsworth: Penguin, 1999. Meriç, Cemil. Umrandan Uygarlığa. İstanbul: İletişim Yayınları, 2007.
• Michon, Jean Louis. “Dinî Kurumlar”, İslâm Şehri, İstanbul: İz Yayıncılık, 1997.
• Niyazi, Mehmed. İslâm Devlet Felsefesi. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 1989.
• Ökmen, Mustafa ve Görmez, Kemal. “İbn-i Haldun Düşüncesinde Kent”. Yerel Yönetimler, Yerel Siyaset ve Kentsel Politikalar. Ed. Bekir Parlak. 481- 506. Bursa: Dora Yayınevi. 2010.
• Öncü, Ayşe. “Elias ve Medeniyetin Öyküsü”. Toplum ve Bilim Sayı 84 (Bahar 2000), 8-16.
• Parlak, Bekir. “Küreselleşme Sürecinde Modern Ulus Devlet ve Kamu Yönetimi”. Çağdaş Kamu Yönetimi-I: Konular Kuramlar Kavramlar. ed. Muhittin Acar, Hüseyin Özgür. 347-391. Ankara: Nobel Yayınları, 2003.
• Savaşır, İskender. Kelimelerin Anayurdu ve Tarihi. İstanbul: Metis Yayınları, 2000.
• Sennett, Richard. Kamusal İnsanın Çöküşü. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2016.
• Sjoberg, Gideon. “Sanayi Öncesi Kenti”. 20. Yüzyıl Kenti, 37-54. Ankara: İmge Yayınevi, (2002).
• Şahin Musa ve Işık Esra “Osmanlı’dan Cumhuriyete Mahalle Yönetimi”. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 30 (Ağustos 2011), 221-229.
• Tekin, Üzeyir. “Dünden Bugüne Sosyolojik Açıdan Cemaat ve Cemiyet”. Muhafazakar Düşünce: Cemaatten Cemiyete, Cemiyetten Nereye?, 2, (Güz 2004), 107-119.
• Ferdinand, Tönnies. Cemaat ve Cemiyet. Vakıfbank Kültür Yayınları, 2019.
• Tunç Yaşar, Fatma. “Adab-ı Muaşeret”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Ek Cilt 1, 2016.
• Uzut, Mevlüt “Adab-ı Muaşeret Sünnet İlişkisi”. Katre: Uluslararası İnsan Araştırmaları Dergisi: Hadis Özel Sayısı 4 (2017), 147-157.
• Üstel, Füsun. “Makbul Vatandaş”ın Peşinde: II. Meşrutiyet’ten Bugüne Vatandaşlık Eğitimi. İstanbul: İletişim Yayınları, 2008.
• Vural, Tülin ve Yücel, Atilla. “Çağımızın Yeni Kamusal Mekanları olan Alışveriş Merkezlerine Eleştirel Bir Bakış”. itüdergisi/a mimarlık, planlama, tasarım 5/2 (Eylül 2006), 97-106.
• Williams, Raymond. Anahtar Sözcükler; Kültür ve Toplumun Sözvarlığı, Çev. Savaş Kılıç İstanbul: İletişim Yayınları, 2012.
• Yılmaz, Musa Kazım. “Hucurât Suresi’nin Öne Çıkardığı Adab–ı Muaşeret”, Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 38 (2017), 1–30.
• Yumul, Arus. “Ötekiliği Bedenlere Kaydetmek”. Ayrımcılık: Çok Boyutlu Yaklaşımlar. Ed. Kenan Çayır ve Müge Ayan. 89-96. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi, 2012.