HADİSLERLE VAKAR KAVRAMI

Yıl 2020, Cilt: 56 Sayı: 3, 841 - 882, 15.09.2020

Hüseyin Vuruşkan

Öz

Bu makalede İslâm ahlâkının önemli konularından biri olan vakar kavramının genel olarak hadisler ölçeğinde ortaya konulması amaçlanmıştır. Bu konuda herhangi bir çalışmanın olmaması, makalenin motivasyon kaynağı ve temel referansı olmuştur. Vakar, Kur’ân-ı Kerîm ve hadis-i şeriflere göre bir Müslüman’da olması gereken ahlâkî vasıflarından birini teşkil etmektedir. Konuyla ilgili âyet ve hadislere bakıldığında vakarın genel anlamda tavır ve davranışlarda ölçülü olmayı sağlayan bir erdem olduğu anlaşılmaktadır. Bu husus İslâmî kimlikte vakarın rolünü ifade etmektedir. Bundan dolayı vakar kavramının mahiyet ve muhteva itibariyle ele alınması gerekli görülmüş ve bu makale kaleme alınmıştır. Makalede Türkçede ağırbaşlılık olarak ifade edilen vakar kavramının İslâm ahlâk sistemindeki ve Müslüman’ın karakter teşekkülündeki yeri ve önemi üzerinde durulmuştur. Çalışmada öncelikle âyetler ve hadisler bağlamında vakarın kavramsal içeriği belirtilmiştir. Daha sonra ise hadisler çerçevesinde vakarla ilgili olan başlıca davranış modelleri üzerinde detaylı bir şekilde durulmuştur. Neticede saygın bir Müslüman şahsiyetin inşasında ve korunmasında vakarın rolü ortaya konulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Ahlâk, Vakar, Saygınlık, Denge

THE NOTION OF WAQAR WITH HADITHS

Öz

The word waqar is an Arabic-origin word, and means “solemnity” in lexical sense. Waqar as a term can be described as, “To show good attitude and behavior in everything, to act cautiously and balanced.” Although the word waqar is of Arabic origin, it is also used in modern Turkish as the opposite of words such as simplicity and lightheartedness and means “the mindfulness of behavior giving people a sense of dignity, nobility, and maturity.” However, the word “solemnity” is mainly used to express the same meaning in Turkish. According to these explanations, waqar constitutes the point of moderation of attitudes and behaviors.

Waqar is one of the basic concepts of Islamic morality. The evidence for this concept is based on the Qur’an and hadiths. The word waqar has been used in the verses to express the meanings of “greatness, nobility, dignity, solemnity, etc.” within its lexical meaning. In some verses regarding the subject, the behavior patterns related to waqar are expressed with the words “hawn” and “sakinah”. In those verses, waqar is noted as one of the main characteristics to be possessed by believers. The contents of all these verses were presented in detail in our study.

The main reference where waqar was highly used in terms of both words and behavior patterns is the hadiths as can be seen in our study. Waqar was noted as one of the main characteristics of the Prophet. The narrations on this subject have been included on different matters in the authentic hadith sources, especially in the sources of Shama’il. The Prophet Mohammad (saw) expressed the importance of waqar both in his statements and in his practices. He emphasized that Muslims should act with waqar in every field of life. The meanings of “dignity, respectability, nobility, maturity, serenity, cautiousness” stand out in the Prophet’s expressions. In addition, many behavioral models that provide having waqar were highlighted in the hadiths. Major behavioral patterns such as not being extreme while laughing, not acting in a hurry, mindfulness while moving forward, paying attention to clothing and appearance, the nice use of the words and sound, being strong, giving the authority and responsibility their dues, leaving not being occupied with useless things, acting kindly and gently, and following the etiquette were discussed. While expressing the mentioned behavioral models, the verses on the subject were also referred. 

When the issue is handled from the point of hadiths, it is possible to express that waqar is a moral virtue involving the forms and measures to be followed in religious life and human relations. In other words, according to the hadiths, waqar includes moral values indicating nobility in terms of religious and social life, and all models of behavior related to heart, language and body giving respectability, dignity, maturity, seriousness, and sedateness. On the other hand, failure to comply with waqar causes unpleasant behaviors like not being mindful, imbalance, simplicity, and hurriedness in religious and social life. This may have consequences incompatible with faith and personality of a Muslim, leading to the loss and damage of one’s respectability in the society.

Another reference noting the importance of waqar in Islamic morality is ulama’s opinions and approaches. To the best of our knowledge, there is no study conducted separately on the topic of waqar yet. However, Islamic scholars stated that waqar is an important virtue upon evaluating the verses and the hadiths. In these evaluations, it is seen that waqar is mentioned as one of the most fundamental virtues of Islamic identity and being a mature Muslim. Tafsirs, hadith explanations and books on morality can be included among the main sources on this subject. 

The concept of waqar has its own unique nature and content. This concept, mostly seen in behavior patterns, is manifested in various subjects such as speaking, laughing, eating, drinking, dressing, walking, and sitting. It is also one of the virtues that one should have in order to maintain an honorable stance in all areas related to social life, such as family, relatives, neighbors, friends, and communication with other people. It is a feature that gives the Muslim a proper identity, personality and character in accordance with his own sound nature. It is possible through waqar for a Muslim to be nice, balanced and cautious about everything by staying away from extravagance and understatement in life. Moreover, it is possible for a Muslim to take a noble stance and do what is appropriate for him with waqar because it teaches him to behave properly, to act with cautiousness, to be discreet, balanced, conscious, calm and harmonious by keeping away from all kinds of excessiveness, and simplicity. 

Anahtar Kelimeler

Hadith, Morality, Waqar, Respectability, Balance

Kaynakça

• Abdülbâkî, Muhammed Fuâd. el-Mu‘cemü’l-müfehres li-elfâzi’l-Kur’â- ni’l-Kerîm. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye, 1364/1945.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdullâh Ahmed b. Muhammed eş-Şeybânî. el-Müsned. Thk. Muhammed Abdülkâdir Atâ. 12. Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kü- tübi’l-İlmiyye, 1429/2008.
• Aynî, Ebû Muhammed Bedreddîn Mahmûd b. Ahmed. Umdetü’l-kârî şerhu Sahîhu’l-Buhârî. Nşr. Abdullah Mahmûd Muhammed Ömer. 25 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1421/2001.
• Ayverdi, İlhan. Misalli Büyük Türkçe Sözlük. 4. Baskı. 3 Cilt. İstanbul: Kubbealtı Neşriyat, 2011.
• Azîmâbâdî, Ebü’t-Tayyib Muhammed. Avnü‘l-ma‘bûd şerhu Sünen-i Ebî Dâvûd. Thk. Ebû Abdullah en-Nu’mânî el-Eserî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1426/2005.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. Hüseyn. es-Sünenü’l-kübrâ. Thk. Muhammed Abdülkâdir Atâ. 2. Baskı. 11 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiy- ye, 1424/2003.
• Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmâîl. el-Câmi‘u’s-sahîh. Thk. Şuayb el-Arnâût. 5 Cilt. Dımaşk: er-Risâletü’l-Âlemiyye, 2011.
• Cevherî, Ebû Nasr İsmâîl b. Hammâd. es-Sıhâh. Nşr. Muhammed Mu- hammed Tâmir. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 1430/2009.
• Cürcânî, Seyyid Şerîf. et-Ta‘rifât. Thk. Muhammed Sıddîk el-Minşâvî. Kahire: Dâru’l-Fadîle, t.s.
• Çağbayır, Yaşar. Ötüken Türkçe Sözlük. 5 Cilt. İstanbul: Ötüken Neşri- yat, 2007.
• Çağrıcı, Mustafa. “Hilim”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 18/33-36. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Çağrıcı, Mustafa. “Mâlâyânî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedi- si. 27/480-481. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Çelik, Ali. “Takrîrî Sünnet (Mahiyeti, Özellikleri ve Hükmü)”. Diyanet İlmî Dergi 43/3 (Temmuz-Ağustos-Eylül 2007), 29-56.
• Dalgın, Nihat. “Zekât Hükümleri”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16/16 (2004), 43-72.
• Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdurrahman. Sünen-i Dârimî. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1423/2002.
• Davudoğlu, Ahmed. Sahîh-i Müslim Tercüme ve Şerhi. 11 Cilt. İstanbul: Sönmez Yayınları, 1975.
• Demirci, Mehmet. “Hz. Peygamber’in Tevazu ve Vakarı”. Diyanet İlmi Dergi 30/1 (Ocak-Şubat-Mart 1994), 59-64.
• Doğan, Mehmet. Büyük Türkçe Sözlük. 4. Baskı. İstanbul: Beyan Yayın- ları, 1986.
• Ebû Dâvûd es-Sicistânî, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk. Sünen-i Ebû Dâvûd. Nşr. Muhammed bin Salih er-Râcihî. Riyad: Beytü’l-Efkâri’d-Dev- liyye, t.s.
• Ebû Hilâl el-Askerî, Ebû Hilâl el-Hasen b. Abdullah. el-Furûku’l-lu- gaviyye. Thk. Muhammed İbrahim Selim. Kahire: Dâru’l-İlm ve’s-Sekâfe, 1418/1997.
• Elbânî, Nâsıruddîn. Silsiletü’l-ehâdîsi’s-sahîha ve şey’ün min fıkhihâ ve fevâidihâ. 7 Cilt. Riyad: Mektebetü’l-Maârif, 1422/2002.
• Elbânî, Nâsıruddîn. Silsiletü’l-ehâdîsi’z-za‘îfe ve’l-mevzû‘a. 14 Cilt. Ri- yad: Mektebetü’l-Maârif, 1421/2000.
• Elbânî, Nâsıruddîn. Za‘îfü’l-Câmi‘i’s-sağîr ve ziyâdâtüh. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, t.s.
• Fîrûzâbâdî, Ebu’t-Tâhir Mecdüddîn Muhammed. el-Kâmûsu’l-muhît. Thk. Muhammed Naim el-Araksûsî. 8. Baskı. Beyrut: Müessesetü’r-Risâ- le, 1426/2005.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed. İhyâ’ü ulûmi’d-dîn. 9 Cilt. Cidde: Dâru’l-Minhâc, 1432/2011.
• Görmez, Mehmet. “Kur’an’ı Kerim’in Işığında Söz ve Davranış Esteti- ği”. Diyanet Aylık Dergi 189 (Eylül 2006), 5-8.
• Hâkim en-Nîsâbûrî, Ebû Abdullah Muhammed b. Abdullah. Ma‘rifetü ‘ulûmi’l-hadîs. Thk. Ahmed b. Fâris es-Sellûm. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1424/2003.
• Hattâbî, Ebû Süleymân Hamd b. Muhammed. Me‘âlimü’s-Sünen. Nşr. Muhammed Râgıb et-Tabbâh. 4 Cilt. Halep: el-Matbaatü’l-İlmiyye, 1351/1932.
• Heyet. Hadislerle İslam. 7 Cilt. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Ya- yınları, 2013.
• Heyet. Kur’an-ı Kerim Meâli. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayın- ları, 2010.
• Heyet. Kur’an Yolu Türkçe Meâl ve Tefsir. 5 Cilt. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2007.
• İbn Adî, Ebû Ahmed Abdullah. el-Kâmil fî du‘afâ’i’r-ricâl. Thk. Mâzin es-Sersâvî. 10 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1433/2012.
• İbn Atıyye el-Endelüsî, Ebû Muhammed Abdülhak. el-Muharrerü’l-ve- cîz fî tefsîri’l-kitâbi’l-azîz. Thk. Abdüsselâm Abdüşşâfî Muhammed. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiye, 1422/2001.
• İbn Battâl, Ebü’l-Hasen Alî b. Halef el-Kurtubî. Şerhu Sahîhi’l-Buhârî. Thk. Ebû Temîm Yâsir b. İbrahim. 2. Baskı. 10 Cilt. Riyad: Mektebe- tü’r-Rüşd, 1423/2003.
• İbn Fâris, Ebu’l-Hüseyn Ahmed b. Fâris. Mu‘cemü mekâyîsi’l-luga. Thk. Abdüsselam Muhammed Harun. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1399/1979.
• İbn Hacer el-Askâlânî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed. Fethu’l-bârî şerhu Sahîhi’l-Buhârî. Thk. Muhibbuddîn el-Hatîb. 13 Cilt. Kahire: Dâru’r-Reyyân, 1407/1986.
• İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. Sünen-i İbn Mâce. Thk. Sıdkî Cemîl el-Attâr. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1424/2003.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem. Lisânu’l-Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, t.s.
• İbrahim Mustafa v.dğr. el-Mu‘cemu’l-vasît. 2 Cilt. Kahire: Dâru’d-Da’ve, t.s.
• Kâdî İyâz, Ebu’l-Fadl Mûsâ el-Yahsubî. İkmâlü’l-mu‘lim bi-fevâidi Müslim. Thk. Yahya İsmail. 9 Cilt. Mansûra: Dâru’l-Vefâ, 1419/1998.
• Kâdî İyâz, Ebu’l-Fadl Mûsâ el-Yahsubî. Meşâriku’l-envâr alâ sıhâ- hi’l-âsâr. 2 Cilt. Tunus: el-Mektebetü’l-Atîka, Kahire: Dârü’t-Türâs, 1978.
• Kandemir, M. Yaşar - Çakan, İsmail Lütfi- Raşit, Küçük. Riyâzü’s-Sâ- lihîn Tercüme ve Şerh. 8 Cilt. İstanbul: Erkam Yayınları, 2013.
• Kandemir, Yaşar. “Eşec el-Abdî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklo- pedisi. 11/461. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Kastallânî, Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed. İrşâdü’s-sârî li-şerhi Sahîhi’l-Buhârî. 10 Cilt. Mısır: Matbaatü’l-Kübra’l-Emîriyye, h. 1323.
• Kirmânî, Şemseddîn Muhammed b. Yûsuf. el-Kevâkibü’d-derârî fî şer- hi Sahîhi’l-Buhârî. 2. Baskı. 25 Cilt. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, 1401/1981.
• Kurtubî, Muhammed b. Ahmed. el-Câmi‘li-ahkâmi’l-Kur’ân. Thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî. 24 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1427/2006.
• Mâlik b. Enes, Ebû Abdullah el-Asbahî. el-Muvatta’. Thk. Ebû Üsâ- me Selîm b. Îd el-Hilâlî es-Selefî. 5 Cilt. Ummân: Mektebetü’l-Furkân, 1423/2003.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed. Te’vîlâtü Eh- li’s-sünne. Thk. Mecdî Bâsellûm. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiye, 1426/2005.
• Molla Gürânî, Şemseddin Ahmed b. İsmâil. el-Kevserü’l-cârî ilâ riyâ- zi ehâdîsi’l-Buhârî. Thk. Ahmed İzzû İnâye. 11Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1429/2008.
• Muhammed el-İtyûbî, Ali b. Âdem b. Musa. Zahîratü’l-ukbâ fî şer- hi’l-Müctebâ. 40 Cilt. Riyad: Dâru’l-Mi’râc, 1416/1996.
• Mübârekfûrî, Ebu’l-Ulâ Muhammed Abdurrahmân. Tuhfetü’l-ahvezî şerhu Câmi‘i’t-Tirmizî. Thk. Abdülvehhâb Abdüllatîf. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, t.y.
• Müslim, Ebu’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc el-Kuşeyrî. Sahîh-i Müs- lim. Riyad: Beytü’l-Efkâri’d-Devliyye, 1419/1998.
• Nesâî, Ebû Abdurrahmân Ahmed b. Şuayb. Sünen-i Nesâî. Thk. Sı- dkî Cemîl el-Attâr. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1425/2005.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muhyiddin Yahyâ b. Şeref. Riyâzü’s-sâlihîn. Thk. Nâsırüddin el-Elbânî. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 1412/1992.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muhyiddin Yahyâ b. Şeref. Sahîhu Müslim bi-şer- hi’n-Nevevî. 2. Baskı. 18 Cilt. Kahire: Müessesetü Kurtuba, 1414/1994.
• Râgıb el-İsfahânî, Ebu’l-Kâsım Hüseyn b. Muhammed. el-Müfredât fî- garîbi’l-Kur’ân. Thk. Muhammed Seyyid Keylânî. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, t.y.
• Sehârenfûrî, Halîl b. Ahmed b. Mecîd. Bezlü’l-mechûd fî halli Ebî Dâvûd. Thk. Muhammed Zekeriyyâ b. Yahya el-Kandehlevî. 20 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, t.y.
• Taberânî, Ebu’l-Kâsım Süleymân b. Ahmed. el-Mu‘cemü’l-evsat. Thk. Târık b. Ivazullâh b. Muhammed - Abdülmuhsin b. İbrâhîm. 10 Cilt. Kahire: Dâru’l-Harameyn, 1415/1995.
• Taberî, Muhammed b. Cerîr. Câmi‘u’l-beyân an te’vîli âyi’l-Ḳur’ân. Thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî. 25 Cilt. Kahire: Dâru Hicr, 1422/2001.
• Tirmizî, Ebû İsâ Muhammed b. İsâ. Sünen-i Tirmizî. Thk. Sıdkî Cemîl el-Attâr. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1425/2005.
• Tirmizî, Ebû İsâ Muhammed b. İsâ. eş-Şemâilü’l-Muhammediyye. Thk. Seyyid b. Abbâs el-Cüleymî. Beyrut: Dâru’l-Erkâm, t.y.
• Yazır, Elmalılı M. Hamdi. Hak Dini Kur’an Dili. İstanbul: Azim Dağı- tım, t.y.
• Yeniel, Necati - Kayapınar, Hüseyin. Sünen-i Ebû Dâvûd Terceme ve Şerhi. 16 Cilt. İstanbul: Şamil Yayınevi, 1987-2003.