EBÛ HANÎFE’NİN İMAN ANLAYIŞI ÜZERİNE BAZI FELSEFİ MÜLAHAZALAR

Yıl 2020, Cilt: 56 Sayı: 4, 1201 - 1220, 20.12.2020

Engin Erdem

Öz

Bu makale Ebû Hanîfe’nin iman anlayışının bazı veçhelerini felsefî açıdan analiz etmeyi amaçlamaktadır. Makalede ilk olarak Ebû Hanîfe’nin din anlayışı ve delil-iman ilişkisi hakkındaki görüşleri üzerinde durulmaktadır. Daha sonra, sırasıyla, imanın tanımı, imanın mahalli ve iman-amel ayırımı hususundaki görüşleri konu edilmektedir. Sonuç kısmında Ebû Hanîfe’nin iman anlayışının çağdaş din felsefesindeki akıl-iman tartışmaları açısından ifade ettiği öneme işaret edilmektedir. Makalede savunulan temel tezler şunlardır: 1. Ebû Hanîfe’nin din anlayışı delillendirmecidir; ona göre, iman delile dayanmalıdır. 2. İmanı tanımlamak ve iman esaslarını formüle etmek için tasdîk teorisini kabul etmek gerekir. 3. İman ile küfür arasında karşıtlık değil, çelişiklik ilişkisi söz konusudur. 4. İman-amel ayırımı meselesi aynı zamanda hukukî ve politik boyutları olan bir tartışmadır.

Anahtar Kelimeler

Ebû Hanife, İman, akıl, Tasdîk, Delil, Kalp

SOME PHILOSOPHICAL CONSIDERATIONS ON ABŪ HANĪFA’S CONCEPTION OF FAITH

Öz

This article aims to analyze some aspects of Abū Ḥanīfa’s conception of faith from a philosophical point of view. In the article, firstly, Abū Ḥanīfa’s views on the understanding of religion and the relationship between evidence and faith are discussed. Then, his views on the definition of faith, the locality of faith and the distinction between faith and deeds are examined, respectively. In the conclusion part, the importance of the understanding of faith by Abū Ḥanīfa in terms of reason-faith debates in contemporary religious philosophy is pointed out. The main theses defended in the article are as follows: 1. Abū Ḥanīfa has a evidentialist conceptin of religion; according to him, faith must be based on evidence 2. To define faith and formulate the principles of faith, it is necessary to accept the theory of assent. 3. In logical terms, faith and blasphemy are contradictory terms, there is no a third option between them. 4. The issue of the distinction between faith and deeds is also a debate with legal and political dimensions.

Anahtar Kelimeler

Abū Ḥanīfa, Faith, Reason, Assent, Evidence, Heart

Kaynakça

• Alami, Mohammed Hamdouni. Art and Architecture in the Islamic Tradition: Aesthetics, Politics and Desire in Early Islam. London-New York: I.B. Tauris, 2013.
• Ansay, Sabri Cevat. Hukuk Tarihinde İslâm Hukuku. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1953.
• Apaydın, Yunus. “Fıkıh, Hikmet, Medeniyet”. Düşünen Şehir. 8 (Ocak 2019), 36-41.
• Bâbertî, Ekmeleddîn Muhammed b. Muhammed el-Hanefî. Şerhu Vasiyyeti’l-İmâm Ebî Hanîfe. Thk. M. S. El-Âyidî-H. M. Vesim el-Bikrî. Umman: Dârü’l-Feth, 2017.
• Bâbertî, Ekmeleddin. “Hanefî Mezhebi’nin Tercihi Hususunda İnce Düşünceler”. Ahmet İnanır. “Ekmeleddin Bâbertî’nin ‘en-Nüketü’z-zarîfe fî tercîhi mezhebi Ebî Hanîfe’ Adlı Risalesinin Metin ve Tercümesi”. İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi 21 ( Nisan 2013), 71-93.
• Bedir, Mürteza. Ebû Hanîfe Entelektüel Biyografi. İstanbul: Ay Yayınları, 2018.
• Bishop, John. “Faith”. Erişim 18 Ağustos 2020. The Stanford Encyclopedia of Philosophy. Winter 2016 Edition. Ed. Edward N. Zalta. https://plato.stanford.edu/archives/win2016/entries/faith/.
• Cürcânî, Abdullah b. Muhammed b. Ali. Tâ‘rîfât. Thk. A. Enver Hıdır. Beyrut: Dârü’l-Mârife, 2007.
• Debûsî, el-Kâdî Ebî Zeyd Abdullâh b. Ömer b. Îsâ. el-Emedü’l-aksâ. Thk. M. A. Atâ. Beyrut: Dârü’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1985.
• Debûsî, Ebû Zeyd Abdullâh b. Ömer el-Hanefî. Takvîmü usûli’l-fıkh ve tahdîdü edilleti’ş-şer‘. 3 cilt. Thk. Abdürrahîm Yâkub. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 2009.
• Ebû Hanîfe, İmâm-ı A’zam. “el-Fıkhu’l-ekber”. İmâm-ı A‘zam’ın Beş Eseri. Trc. M. Öz. 53-58. İstanbul: İFAV, 2013.
• Ebû Hanîfe, İmâm-ı A’zam.“el-Âlim ve’l-müteallim”. İmâm-ı A‘zam’ın Beş Eseri. Trc. M. Öz. 7-32. İstanbul: İFAV, 2013.
• Ebû Hanîfe, İmâm-ı A’zam. “el-Fıkhu’l-ebsat”. İmâm-ı A‘zam’ın Beş Eseri. Trc. M. Öz. 33-52. İstanbul: İFAV, 2013.
• Ebû Hanîfe, İmâm-ı A’zam. “el- Vasıyye”. İmâm-ı A‘zam’ın Beş Eseri, Trc. M. Öz. 65-69. İstanbul: İFAV, 2013.
• Erdem, Engin. “Hanefî-Mâtürîdî Gelenekte Bilgi ve İman”. Diyanet İlmî Dergi 54/3 (Eylül 2018), 59-78.
• Evkuran, Mehmet. “İslâm’da Eşitlik ve İtibâr Talebinin Teolojik Dili”. Uluğ Bir Çınar İmâm Mâtürîdî Uluslararası Sempozyum Tebliğler Kitabı. Ed. Ahmet Kartal. 395-402. İstanbul: Ofis Yayın Matbaacılık, 2014.
• Floten, Gerlof Van. Emevi Devrinde Arap Hâkimiyeti, Şîâ ve Mesîh Hareketi Üzerine Araştırmalar. Çev. M. S. Hatipoğlu. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1986.
• Forrest, Peter. “The Epistemology of Religion”. Erişim 04 Eylül 2020. The Stanford Encyclopedia of Philosophy. Summer 2017 Edition. Ed. Edward N. Zalta. https://plato. stanford.edu/archives/sum2017/entries/religion-epistemology/.
• Kant, Immanuel. Critique of Pure Reason. Çev. W. S. Pulhar. Cambridge: Hackett Pub. Comp., 1996.
• Kaya, Veysel. “Ebû Hanîfe’de Ma‘rifetullah (Tanrı’yı Bilmek) ve Sonraki Literatüre Yansımaları”. Devirleri Aydınlatan Meş’ale İmâm-ı A’zam Ulusal Sempozyum Tebliğler Kitabı. Ed. A. Kartal, H. Özden. 187-191. Eskişehir: Eskişehir Osman Gazi Üniversitesi, 2015.
• Kindî. “Tarifler Üzerine”. Felsefî Risâleler. Çev. Mahmut Kaya. 57-73. İstanbul: İz, 1994.
• Kuşçu, Ali. Şerhu Tecrîdi’l-akâid. 1 cilt. Thk. M. H. Z. er-Ridâyî. Kum: Râyid, 1393.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhamed b. Muhammed b. Mahmûd. Te’vîlâtü’l-Kur’ân. 18 Cilt. Thk. Bekir Topaloğlu. Nşr. Ahmed Vanlıoğlu, Ertuğrul Boynukalın, Halil İbrahim Kaçar, Muhammet Masum Vanlıoğlu. İstanbul: Mîzân Yayınları, 2005-2010.
• Nesefî, Ebu’l-Muîn Meymûn b. Muhammed. Tebsiratü’l-edille fî usûli’d-dîn. 2 cilt. Thk. Hüseyin Atay, Şaban Ali Düzgün. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2004.
• Öner, Necati. Klasik Mantık. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1982.
• Peterson, Michael. Hasker, William. Reichenbach, Bruce. Basinger, David. Akıl ve İnanç: Din Felsefesine Giriş. Çev. Rahim Acar. İstanbul: Küre Yayınları, 2009.
• Semerkandî, Alâeddîn Ebû Bekr Muhammed b. Ahmed. Mîzânu’l-usûl fî netâici’l-ukûl. Thk. M. Z. Abdi’l-Ber. Kahire: 1984.
• Söylemez, Mahfuz. “Ebû Hanîfe’nin Yetiştiği Şehir: Kûfe”. (İmâm-ı A‘zam Ebû Hanîfe ve Düşünce Sistemi). Ed. İbrahim Hatipoğlu. 1/39-51. Bursa: KURAV, 2005.
• Tûsî, Nasîruddîn. Şerhu’l-İşârât ve’t-Tenbîhât. 3cilt. Kum: Neşrü’l-Belâğa, 1383.
• Yeşilyurt, Temel. “Fıkhu’l-Ekber’e Metodolojik Bir Bakış”. İslâmi Araştırmalar Dergisi 15/1-2 (2002), 175-184.
• Yeşilyurt, Temel. “Ebû Hanîfe’de İmanın Kesinliği”. İslâmi Araştırmalar Dergisi 15/1-2 (2002), 207-213.