ASHÂBDAN BAZI KİMSELERİN TEBÛK SEFERİ DÖNÜŞÜNDE HZ. PEYGAMBER’E KARŞI SUİKAST GİRİŞİMİNDE BULUNDUKLARI İDDİASINA DAİR MÜLAHAZALAR

Yıl 2021, Cilt: 57 Sayı: 1, 403 - 434, 15.03.2021

Mehmet Nur Akdoğan

Öz

Hz. Peygamber, 610 yılında Hira Mağarası’ndaki ilk vahiyle birlikte Allah’tan aldığı emir ve yasakları insanlara tebliğ etmeye başlamıştır. Ancak o, peygamberlik vazifesini ifa etmeye başladığı andan itibaren başta Mekkeli müşrikler olmak üzere Yahudiler ve Hristiyanlar gibi farklı inanç topluluklarının düşmanca tavırlarıyla karşılaşmıştır. Bazen bu düşmanlıklar, sözlü hakaretlerin ötesine geçerek fiilî saldırılara dönüşürken bazen suikastlar aracılığıyla onu ortadan kaldırma girişimleri şeklinde tezahür etmiştir. Bu bağlamda temel kaynaklara göre, yirmi üç yıllık nübüvveti süresince Hz. Peygamber’e pek çok defa suikast girişiminde bulunulmuştur. Bunlardan biri de hicretin 9. yılında Tebûk Seferi dönüşünde gerçekleştirilen teşebbüstür. Ancak bu olayı, diğerlerinden ayıran husus, bir kısım çevrelerce bu girişimin "ashâbdan bazı kimseler" tarafından yapıldığı iddiasıdır. Bu çalışmada söz konusu iddianın kaynağı ve temel siyer-megâzî ve tarih eserlerinde yer alan bilgiler açısından değeri irdelenecektir. Öte yandan mezkûr suikast girişiminin ashâb tarafından değil; bazı temel kaynaklarda yer aldığı üzere münafıklarca gerçekleştirildiği yönündeki bilginin tarihî açıdan sıhhatinin ortaya konulması amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Hz. Peygamber, Ashâb, Tebûk, Münafık, Suikast

REMARKS REGARDING THE ALLEGATION THAT SOME OF THE COMPANIONS ATTEMPTED TO ASSASSINATE PROPHET MUHAMMAD (SAW) ON THE RETURN OF THE TABUK CAMPAIGN

Öz

With the first revelation in Hira Cave in 610, Prophet Muhammad (saw) started to convey the orders and prohibitions he received from Allah (swt). However, from the moment he started performing his duty of prophethood, he faced the hostile attitudes of different faith groups such as Jews and Christians, especially the Meccan polytheists. Sometimes these hostilities went beyond verbal insults and turned into actual attacks, sometimes as attempts to eliminate him through assassinations. In this context, according to the basic sources, many attempts were made to assassinate Prophet Muhammad (saw) during his twenty-three years of prophethood. One of them is the attempt made on the return of Tabûk Campaign in the 9th year of the Migration (Hijra). However, the point that distinguishes this incident from other similarities is the claim by some circles that this attempt was made by "some people from the Companions". In this study, the basis of the aforementioned claim and its value in terms of the information contained in basic siyer-megazî and historical works will be examined. On the other hand, it is aimed to reveal the historical validity of the information that the assassination attempt was not carried out by the Companions, but by hypocrites as stated in some basic sources.

Anahtar Kelimeler

The Prophet, Muhammad (saw), Companions, Tabuk, Hypocrite, Assasination

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdullah Ahmed b. Muhammed eş-Şeybânî. Müsnedu el-İmam Ahmed b. Hanbel. 50 Cilt. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 2001.
• Ayyâşî, Muhammed b. Mes‘ûd. Tefsîrü’l-Ayyâşî. 2 Cilt. Beyrût: Müessesetü’l- A‘lemî, 2010.
• Bağdâdî, Ebû Mansûr Abdülkâhir b. Tâhir b. Muhammed Temîmî Abdülkâhir. el-Fark beyne’l-fırak ve beyânü’l-fırkati’n-nâciye minhum. Beyrût: Dârü’l-Âfâki’l-Cedîde, 1977.
• Bakkal, Ali. "Hz. Peygamber’in Düşmanlarından Korunması". Diyanet İlmî Dergi 56/2 (15 Haziran 2020), 245-274.
• Belâzürî, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Yahyâ b. Câbir. Ensâbü’l-eşrâf. 13 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Fikr, 1996.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyin b. Ali. Delâilü’n-nübüvve ve ma’rifetu ahvâli sâhibi’ş-şerîa. 7 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1988.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyin b. Ali. es-Sünenü’l-kübrâ. 10 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Bezzâr, Ebû Bekr Ahmed. Müsned (el-Bahru’z-Zahhâr). 18 Cilt. Medine: Mektebetü’l-ulûm ve’l-hikem, 2009.
• Bihbehânî, Muhammed Bâkır el-Vahîd. et-Ta’lîka alâ Menheci’l-mekâl. b.y.: y.y., ts.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm Cu’fî. Sahîhü’l- Buhârî. Dımaşk: Dâru Tavki’n-Necât, 1422.
• Burkaî, Ebu’l-Fazl İbnü’r-Rızâ. Kesrü’s-sanem. Ammân: Dârü’l-Beyârık, 1999.
• Çelebi, İlyas. "Nazzâm". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 22 Aralık 2020. https://İslâmansiklopedisi.org.tr/nazzam
• Ebû Nuaym el-İsfahânî, Ahmed b. Abdullah b. İshâk. Ma’rife tü’s-sahâbe. 7 Cilt. Riyâd: Dârü’l-Vatan, 1998.
• Erul, Bünyamin. "Huzeyfe b. el-Yemân ve Sır Katipliği". İslâmiyât 10/3 (2007), 153-175.
• Hamidullah, Muhammed. İslâm Peygamberi: Hayatı ve Eseri. çev. Mehmet Yazgan. İstanbul: Beyan Yayınları, 2004.
• Hizmetli, Sabri. İslâm Tarihi : -İlk Dönem-. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2019.
• Irâkî, Ebü’l-Fazl Zeynüddîn Abdürrahîm b. Hüseyin el-. Zeylu Mîzâni’l- i’tidâl. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1995.
• İbn Abdilberr, Ebû Ömer Cemâleddîn Yûsuf b. Abdullah el-Kurtubî en-Nemerî. el-İstîâb fî ma’rifeti’l-ashâb. 4 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Cîl, 1992. İbn Dâvûd el-Hillî, Takıyyüddin el-Hasan b. Ali. Kitâbü’r-Ricâl. Tahrân: İntişarat-ı Danişgâh-i Tahrân, 2005.
• İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Muhammed. el-Cerh ve’t-ta‘dîl. 9 Cilt. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, 1952.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr Abdullah b. Muhammed b. İbrâhim. el-Kitâbü’l-Musannef fi’l-ehâdîs ve’l-âsâr. 7 Cilt. Riyad: Mektebetü’r- Rüşd, 1989.
• İbn Ebi’l-Hadîd, Ebû Hamid İzzeddin Abdülhamid b. Hibetullah. Şerhu Nehci’l-belâga. 11 Cilt. Bağdât: Dârü’l-Kitâbi’l-Arabî, 2007.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Ahmed b. Ali el-Askalânî. Tehzîbü’t-tehzîb. 12 Cilt. Hindistan: Matbaatü Dâri’l-Meârifi’n-Nizâmiyye, 1326.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed b. Ali b. Ahmed b. Saîd ez-Zâhirî. el-Muhallâ bi’l-Âsâr. 12 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Fikr, ts.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân b. Ahmed et-Temîmî. el-Mecrûhîn mine’l-muhaddisîn ve’d-duafâ ve’l-metrûkîn. 3 Cilt. Haleb: Dârü’l-Va’y, 1976.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemaleddin Abdülmelik. es-Sîretü’n-nebeviyye. 2 Cilt. Kâhire: Matbaatu Mustafâ el-Babî el-Halebî, 1955.
• İbn Kayyim el-Cevziyye, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed. Zâdü’l- meâd fî hedyi hayri’l-ibâd. 5 Cilt. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1994.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İmadüddin İsmail b. Ömer. el-Bidâye ve’n-nihâye. 15 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Fikr, 1986.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim b. Kuteybe ed-Dîneverî. el-Maârif. Kâhire: el-Hey’etü’l-Mısriyyetü’l-Âmmetü li’l-Kitâb, 1992.
• İbn Ma’în, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Ma’în b. Avn el-Bağdadî. Ma’rifetü’r- ricâl. 2 Cilt. Dımaşk: Matbuâtu Mecmai’l-Lugati’l-Arabiyye, 1985.
• İbn Rüstem et-Taberî, Muhammed b. Cerîr. el-Müsterşid fi İmâmeti Emîri’l-Mü’minîn Ali b. Ebî Tâlib. Kum: Müessesetü’s-Sekâfeti’l-İslâmiyye, 1415.
• İbn Sa’d, Ebû Abdullah Muhammed b. Sa’d b. Menî’ ez-Zührî. et-Ta bakâtü’l-kübrâ. 8 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1990.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed el-Bağdâdî. ed-Duafâ ve’l-metrûkîn. 3 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l- İlmiyye, 1986.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed el-Bağdâdî. el-Muntazam fî târîhi’l-mülûk ve’l-ümem. 19 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1992.
• İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasan İzzeddin Ali b. Muhammed b. Abdülkerîm. el-Kâmil fi’t-târîh. 10 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Kitâbi’l-Arabî, 1997.
• İbnü’l-Gadâirî, Ahmed b. el-Hüseyn b. Ubeydillah b. İbrahim. er-Ricâl. Kum: Dârü’l-Hadîs, 1422.
• Kara, Hilal - Kara, Abdullah. Efendimiz’e (sas) yapılan suikastler. İstanbul: Siyer Yayınları, 2016.
• Katib, Ahmed. Nedenleri Tarihte Kalmış Siyasi Ayrılık Sünnilik – Şiilik İslâm Birliği. çev. Muharrem Tan. İstanbul: Mana Yayınları, 2009.
• Kummî, Ebü’l-Hasan Ali b. İbrâhim. Tefsîrü’l-Kummî. Beyrût: Müessesetü’l- A‘lemî, 2007.
• Makrîzî, Takıyyüddin Ebü’l-Abbas Ahmed b. Ali. el-Mevâiz ve’l-i’tibâr bi zikri’l-hıtat ve’l-âsâr. 4 Cilt. Beyrût: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1418.
• Makrîzî, Takıyyüddin Ebü’l-Abbas Ahmed b. Ali. İmtâü’l-esmâ’ bimâ li’n-nebî mine’l-ahvâl ve’l-emvâl ve’l-hafede ve’l-metâ’. 15 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1999.
• Ma’mer b. Râşid, Ebû Urve Ma‘mer b. Râşid el-Basrî es-San‘ânî. el-Câmi’ (Abdürrezzâk’ın Musannef’i içerisinde). thk. Habîbürrahmân el- A‘zamî. Pakistan: el-Meclisü’l-İlmî, 1403.
• Meclisî, Muhammed Bâkır. Bihârü’l-envâri’l-câmia li-düreri ahbâri’l- eimmeti’l-ethâr. 110 Cilt. Beyrût: Müessesetü’l-Vefâ, 1983.
• Mes’ûdî, Ebü’l-Hasen Alî b. el-Hüseyn b. Alî el-Hüzelî. et-Tenbîh ve’l-İşrâf. Kâhire: Dâru’s-Sâvî, ts.
• Mizzî, Ebü’l-Haccâc Yûsuf b. Abdirrahmân b. Yûsuf. Tehzîbü’l-kemâl fî esmâʾi’r-ricâl. thk. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf. 35 Cilt. Beyrût: Müessesetü’r- Risâle, 1980.
• Müfîd, Ebû Abdullah İbnü’l-Muallim Muhammed b. Muhammed. Tashîhu İtikâdâti’l-İmâmiyye. Kum: el-Mu’temeru’l-Alemî li Elfiyeti’ş-Şeyh el-Müfid, 1992.
• Müslim, Ebü’l-Hasan İbnü’l-Haccâc. el-Câmi‘u’s-sahîh. thk. M. Fuad Abdülbâkî. Beyrût: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, ts.
• Necâşî, Ebü’l-Abbas Ahmed b. Ali. Ricâlü’n-Necâşî. Kum: Müessesetü’n- Neşri’l-İslâmî, 1418.
• Nu’mânî, Mevlana Şibli en-. Son Peygamber Hazret-i Muhammed = Siretü’n-Nebi. çev. Yusuf Karaca. İstanbul: İz Yayıncılık, 2005.
• Örenç, Aşır. "Hz. Peygamber’e Karşı Müşrik, Münafık ve Ehl-i Kitap Tarafından Fiilî Olarak Yapılan Saygısızlıklar". Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi 28 (2013), 145-168. Öz, Mustafa. "Hişâm b. Hakem". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 31 Aralık 2020. https://İslâmansiklopedisi.org.tr/hisam-b-hakem
• Sarıçam, İbrahim. Hz. Muhammed ve Evrensel Mesajı. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2005.
• Sehâvî, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed b. Abdirrahmân. Fethü’l- mugîs şerhu Elfiyyeti’l-hadîs li’l-Irâkî. thk. Hüseyin Ali Ali. 4 Cilt. Mısır: Mektebetü’s-Sünne, 2003.
• Sıbt İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Muzaffer Şemseddin Yusuf b. Kızoğlu. Mir’âtü’z-zamân fî tevârîhi’l-a’yân. 23 Cilt. Dımaşk: Dârü’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 2013.
• Süheylî, Ebü’l-Kâsım Abdurrahman b. Abdullah b. Ahmed. er-Ravzü’l- ünüf fî şerhi’s-Sîreti’n-nebeviyye li-İbn Hişâm. 7 Cilt. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 2000.
• Süleym b. Kays el-Hilâlî, Ebû Sadık. Kitâbu Süleym b. Kays el-Hilâlî (es-Sakîfe). Kum: Dârü’l-Hadî, 1420.
• Şahrûdî, Ali Nemâzî. Müstedreku Sefîneti’l-bihâr. 10 Cilt. Kum: Müessesetü’n- Neşri’l-İslâmî, 1419.
• Şeyh Sadûk, Ebû Cafer Muhammed b. Ali b. Hüseyin İbn Bâbeveyh. Kitâbü’l-Hısâl. Kum: Cemaatü’l-Müderrisîn, ts.
• Şimşir, Mehmet. Hz. Peygamber Döneminde Suikastler. İstanbul: Kitap Dünyası Yayınları, 2018.
• Taberânî, Ebü’l-Kâsım Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb. el-Mu‘cemü’l- kebîr. 25 Cilt. Kâhire: Mektebetü İbn Teymiyye, 1994.
• Taberî, Ebû Cafer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd. Târîhu’t-Taberî: Târîhu’r-rüsul ve’l-mülûk. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1987.
• Tabersî, Ebû Ali Eminüddin Fazl b. Hasan b. Fazl. Mecmaü’l-beyân fî tefsîri’l-Kur’ân. 10 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• Tahrânî, Agâ Büzürg et-. ez-Zerîa ilâ Tesânîfi’ş-Şîa. 25 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Advâ, 1983.
• Tekin, Arif. Bilinmeyen Yönleriyle Hz. Muhammed’in Ölümü. Ankara: Yurt Kitap-Yayın, ts.
• Topgül, Muhammed. "Bir Cerh Sebebi Olarak Teşeyyu‘ (Şiîlik Eğilimi) Kavramına Tarihsel Bir Bakış". Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 42 (05 Mart 2014), 47-76. https://doi.org/10.15370/muifd.80229
• Tûsî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Hasen b. Alî. İhtiyâru ma’rifeti’r-ricâl. 2 Cilt. Kum: Müessesetü Âli’l-Beyt, 1404.
• Uğur, Mücteba. "Cülâs b. Süveyd". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 24 Şubat 2021. https://İslâmansiklopedisi.org.tr/cu las-b-suveyd
• Umeri, Ekrem Ziya. Medine Toplumu. çev. Nureddin Yıldız. İstanbul: Risale Yayınları, 1992.
• Ünügür, Peyman. "Şiî Alim Hâşim Maʿrūf el-Hasenî’nin Uydurma Hadis Tespitinde Metin Tenkidi Kullanımı". Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 58/2 (01 Ağustos 2017), 89-120. https://doi.org/10.1501/ Ilhfak_0000001473
• Vâkıdî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ömer b. Vâkıd el-Eslemî. el-Megâzî. 3 Cilt. Beyrût: Dârü’l-A’lemî, 1989.
• Vâkıdî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ömer b. Vâkıd el-Eslemî. el-Megâzî. Beyrût: Âlemü’l-Kütüb, 2006.
• Vatandaş, Celaleddin. Hz. Muhammed’in Hayatı ve İslâm Daveti: Medine dönemi. 2 Cilt. İstanbul: Pınar Yayınları, 2016.
• Velî, Abdülaziz Muhammed Nur. Eseru’t-Teşeyyu’ ala’r-Rivayâti’t-Tarihiyye fi’l-Karni’l-Evvelî’l-Hicrî. Medine: Dârü’l-Hudayrî, 1996.
• Yiğit, İsmail. "Osman". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 25 Aralık 2020. https://İslâmansiklopedisi.org.tr/osman
• Zehebî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Mîzânü’l-iʿtidâl fî nakdi’r-ricâl. thk. Ali Muhammed el-Becâvî. 4 Cilt. Beyrût: Dârü’l- Ma’rife, 1963.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Tezkiretü’l- huffâz. 4 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998.
• Zehebî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Siyerü a’lâmi’n- nübelâ. nşr. Şuayb Arnavûd. 25 Cilt. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1985.
• Zührî, Ebû Bekr İbn Şihâb Muhammed b. Müslim b. Ubeydullah. el-Megâzi’n-nebeviyye. Dımaşk: Dârü’l-Fikr, 1981.