SHAMS AL-DİN AL-SAMARQANDİ’S THEORY OF KNOWLEDGE

Yıl 2021, Cilt: 57 Sayı: 3, 955 - 974, 15.09.2021

Fatih Kurt

Öz

Shams al-Din Muhammad b. Ashraf al-Husayni al-Samarqandi (d. 702/1303) , one of the distinguished scholars of Turkestan, was educated in the field of Maturidi school. He is a distinguished scholar who has enough knowledge to evaluate the approaches of philosophy, theology and religions related to the metaphysical realm. He also reflected the quality of wisdom in the theory of knowledge. While creating his theory of knowledge, the author evaluated different approaches related to the subject. In addition, he chose what he saw as the most accurate in line with his own knowledge or stated his own approach. In this direction, Samarqandi had formed a unique theory of knowledge, while forming the information sources within the framework of Ahl al-Sunnah data, exhibiting a general approach mostly based on Maturidi. While doing this, the author handled all the data related to the subject, made evaluations about their adequacy and inadequacy, and finally, he showed his original approach by determining his own preference and approach. In this article, the views of the kalam scholars on the subject in line with Samarqandi’s theory of knowledge are given, the author’s source is Maturidi’s theory of knowledge, and Samarqandi’s approach to the subject has been determined. Samarqandi focused on the knowledge theories of the philosophers and religious members before him, evaluated the views of the Mu’tazilites and Ahl as-Sunnah kalam scholars, and formed the theory of knowledge by displaying his own approach.

Anahtar Kelimeler

Shams al-Din Samarqandi, Maturidi, Metaphysics, Theory of Knowledge, Kalam

ŞEMSEDDİN SEMERKANDÎ’NİN BİLGİ TEORİSİ

Öz

Türkistan’ın seçkin âlimlerinden olan Şemseddin Muhammed b. Eşref el-Hüseynî es-Semerkandî (ö. 702/1303) Mâtürîdî okulunda yetişen, metafizik âlemle ilgili felsefe, kelâm ve dinlerin yaklaşımlarını değerlendirebilecek boyutta bilgi birikimine sahip biridir. O, bilgi teorisinde de bu niteliğini yansıtmış, bilgi kuramını oluştururken, konuyla bağlantılı farklı yaklaşımları değerlendirmiş ve kendi bilgi birikimi doğrultusunda en isabetli olarak gördüğünü seçmiş veya başkalarından farklı kendi özgün yaklaşımını ortaya koymuştur. Semerkandî, bilgi kuramında Ehl-i sünnet verileri çerçevesinde, daha çok Mâtürîdî eksenli bir yaklaşım sergilemekle birlikte, kendisine özgü bir bilgi teorisi oluşturmuştur. Yazar bunu gerçekleştirirken konuyla bağlantılı tüm verileri ele almış, yeterli ve yetersizlikleri üzerinde değerlendirmelerde bulunmuş ve nihai olarak da kendi tercih ve yaklaşımını belirtmiştir. Makalede müellifin beslendiği kaynak olarak Mâtürîdî’nin bilgi teorisi üzerinde durulmuş ve Semerkandî’nin konuyla ilgili yaklaşımı tespit edilmiştir. Yazar, kendinden önceki filozoflar ve din mensuplarının (milliyyûn) bilgi teorileri üzerinde durmuş, Mûtezile ve Ehl-i sünnet kelâm bilginlerinin görüşlerini değerlendirmiş, kendi yaklaşımını sergileyerek bilgi teorisini oluşturmuştur.

Anahtar Kelimeler

Şemseddin Semerkandî, Mâtürîdî, Metafizik, Bilgi Teorisi, Kelâm

Kaynakça

• Akkuş, Süleyman - Erdinç, Ziya. “Sa‘düddîn Teftâzânî’de Bilgi Teorisi”. Usul İslam Araştırmaları Dergisi 21/21 (2014), 7-38.
• Âmidî, Seyfeddin. Ebkâru’l-efkâr fî usûli’d-dîn. nşr. Ahmed F. M. Beyrut: Daru’l-Kütübü’l-İlmiye, 2003.
• Bağdâdî, Ebû Mansûr Abdülkāhir b. Tâhir b. Muhammed Temîmî. Usûlü’d-dîn. İstanbul: 1928.
• Bâkıllânî, Ebû Bekr Muhammed b. Tayyib b. Muhammed Basrî. et-Temhîd. nşr. İmadüddin A. Haydar. Beyrut: 1987.
• Cürcânî, Ali b. Muhammed eş-Şerîf. Şerhu’l-Mevâkıf. çev. Ömer Türker. İstanbul: TYEK Başkanlığı, 2015.
• Cüveynî, Ebü’l-Meâlî. Kitabü’l-İrşad ila kavati’i’l-edille fî usûli’l-itikâd. nşr. M. Y. Musa. Kahire: Mektebetü’l-Hanci, 1950.
• Cüveynî, Ebü’l-Meâlî. Kitâbü’l-İrşâd. Beyrut: 1995.
• Cüveynî, Ebü’l-Meâlî. eş-Şâmil fî usûli’d-dîn. Beyrut: 1999.
• Çağlayan, Harun. “Kelamda Bilgi Teorisi”. Sistematik Kelam. ed. M. Evkuran. Ankara: Bilay Yayinları, 51-64.
• Demir, Osman Nuri. “İmam Mâtürîdî’de Akıl, İnsanî Doğa (Tab‘) ve Fıtrat”. Diyanet İlmî Dergi 56 (2020), 171-204.
• Esen, Muammer. “Matûridî’nin Bilgi Kuramı ve Bu Bağlamda Onun Alem, Allah ve Kader Konusundaki Görüşlerinin Kısa Bir Tahlili”. AÜIFD 49/2 (2008), 45-56.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid. el-Mustasfâ min ilmi’l-usûl. nşr. Hamza b. Z. Hafız. Medine: Câmiatu’l-İslâmiyye Külliyetu’ş-Şerîa, t.y.
• Güzel, Cemal. “Aristoteles’te Bilgi, Bilim, Bilgide Kesinlik”. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 20/1 (2003), 126-139.
• İbn Fûrek, Ebû Bekr Muhammed b. Hasan b. Fûrek el-Ensârî. Mücerredü makaliti’ş-şeyh Ebi’l-Hasen el-Eş’arî. nşr. Daniel Gimaret. Beyrut: 1987.
• Ka’bî, Ebü’l-Kāsım Abdullâh b. Ahmed b. Mahmûd el-Belhî. Kitâbu’l-Maḳālât ve ma‘ahu Uyûnü’l-mesâʾil ve’l-cevâbât. nşr. Hüseyin H.-Racih K, Abdülhamid K. İstanbul: Kuramer; Amman: Darü’l-Feth, 2018.
• Kādî Abdülcebbâr, Kādi’l-Kudât İmadüddin Ebi’l-Hasen Abdülcebbar b. Ahmed. el-Muğnî. nşr. Abdülkerim Osman. Kahire: Mektebetü Vehbe, 1965.
• Kādî Abdülcebbâr, Kādi’l-Kudât İmadüddin Ebi’l-Hasen Abdülcebbar b. Ahmed. el-Muğnî fî ebvâbi’t-tevhîd ve’l-adl. nşr. Muhammed el-Hudarî. Kahire: 1962.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr. Teʾvîlâtü’l-Kur’ân. nşr. Bekir Topaloğlu.İstanbul: Mizan Yayınları, 2005.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr. Kitâbü’t-Tevhid. trc. Bekir Topaloğlu. İstanbul: İsam Yayınları, 2002.
• Nesefî, Ebü’l-Muîn. Tebsıratü’l-edille fî usûli’d-dîn, nşr. H. Atay. Ankara: DİB Yayınları, 1993.
• Nesefî, Ebü’l-Muîn. Tebsıratü’l-edille. nşr. Hüseyin Atay-Şaban Ali Düzgün. Ankara: DİB Yayınları, 2003.
• Pezdevî, Ebü’l-Yusr Muhammed. Ehl-i Sünnet Akaidi. trc. Şerafeddin Gölcük. İstanbul: 1980.
• Râzî, Fahreddin. Muhassalu efkâri’l-mütekaddimûn ve’l-müteahhirûn mine’l-hükemâ ve’l-mütekellimîn. nşr. Semih Dugaym. Beyrut: 1992.
• Râzî, Fahreddin. Mefâtîhu’l-gayb. Beyrut: Darü’l-Kütübü’l-İlmiye, 2004.
• Râzî, Fahreddin. el-Meâlim fî usûli’d-dîn. Mısır: Matbaatü’l-Hüseyniye, 1323.
• Sâbûnî, Nureddin. el-Bidâye fi usûli’d-dîn. nşr. Bekir Topaloğlu. Ankara: DİB Yayınları, 1991.
• Semerkandî, Şemseddin. es-Sahâifü’l-İlâhiyye. trc. Ramazan Biçer. Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi, 2017.