KUR’ÂN - SÜNNET BÜTÜNLÜĞÜNDE MEŞHÛR HABERİN İŞLEVİ

Yıl 2021, Cilt: 57 Sayı: 4, 1147 - 1168, 15.12.2021

Ömer Faruk Atan

Öz

Hükümlerin istinbâtında Kitâb’dan sonra başvurulan ikinci şer’î delil olan sünnetin, kaynaklık değeri ve Kur’ân ile olan bütünlüğü muvacehesinde teşrî boyutu incelenmiştir. İslâm düşüncesinde bu iki kaynağın birbiriyle olan ilişkisi irdelenerek sünnetin, âyetlerin hükümlerine yönelik işlevi ve rolü, farklı bakış açılarıyla tahlil edilmiştir. Birçok âyetin atıfta bulunduğu ve Hz. Peygamber’in çeşitli statülerle ortaya koyduğu söz, fiil ve takrîrlerinin boyutu analiz edilerek buna dair hükümler çıkarılmıştır. Ayrıca haberin naklinde râvî niceliği açısından sünnet, çeşitli kısımlara ayrılmış ve sunduğu bilginin niteliği değerlendirilmiştir. Cumhûrun sübût yönden mütevâtir ve âhâd haber ayırımına karşın Hanefîler, üçüncü bir kavram olan meşhûr haberi kullanmışlardır. Fıkhî yönden mütevâtir ile denk tutulan meşhûr haberlerin âyetlere getirdiği nassa ziyade ile onları nesh, tahsîs ve takyîd etmesi açısından konunun yelpazesi genişlemiştir. Bu bilgiler ışığında çalışmada Kur’ân ve Sünnet bütünlüğü açısından meşhûr haberlerin rolü ve âyetlerin hükümlerine yönelik işlevi değerlendirilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kur'ân, Sünnet, Usûl, Fıkıh, Hanefî, Meşhûr, Âhâd

FUNCTION OF MASHHUR KHABAR IN THE INTEGRITY OF THE QUR’AN-SUNNAH

Öz

The legal dimension of the sunnah, which is the second shari evidence used after the Qur’an, in the deduction of the provisions, has been examined in terms of its source value and its integrity with the Qur’an. By examining the relationship between these two sources in Islamic thought, the function and role of the sunnah regarding the provisions of the verses have been analyzed from different perspectives. The dimensions of the words, actions and approvals that many verses refer to and that the Prophet Muhammad revealed with various statuses were analyzed and provisions regarding this were made. In addition, the sunnah was divided into various parts in terms of the quantity of narrators in the transmission of the khabar and the quality of the information it presented was evaluated. Despite the public’s distinction between mutawatir and ahaad khabar, hanafis used a third concept, the mashhur (well-known) khabar. The range of the subject has expanded in terms of the fact that the mashhur khabar, which is equated with mutawatir in terms of fiqh, abrogates, allocates and curtails them, rather than the text they bring to the verses. In the light of this information, the role of the mashhur khabar in terms of the integrity of the Qur’an and sunnah and its function for the provisions of the verses were tried to be evaluated.

Anahtar Kelimeler

Qur’an, Sunnah, Usul, Fiqh, Hanafi, Mashhur, Ahaad.

Kaynakça

• Abdunnebî, ‘İmâd Mahmûd Abdunnebî. “el-Haberu’l-meşhûr ve eseruhû fi’l-furû‘i’l-fıkhiyye ‘inda’l-Hanefiyye”. Mecelletü Külliyeti’d-Dirâseti’l-İslâmiyye 3/3 (Aralık 2020), 1067-1175.
• Âmidî, Ebü’l-Hasen Seyfüddîn ‘Alî b. Ebî ‘Alî b. Muhammed. el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm. thk. İbrâhîm el-‘Acûz. 2 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 6. Basım, 1432/2011.
• Apaydın, H. Yunus. “Meşhûr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29/368-371. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
• Atan, Ömer Faruk. Usul-i Fıkıhta Nesih. Şanlıurfa: Harran Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2005.
• Aydın, Nevzat. “Hadisin Tespit ve Tenkidinde ‘Ma‘rûf/Meşhûr Sünnet’in Metodolojik Değeri ve İşlevi.” Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10/20 (Şubat 2011), 139-170.
• Bardakoğlu, Ali. “Kitap”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26/122-126. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Bedir, Murteza. “Sünnet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38/150-153. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Buhârî, Ebü Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî. el-Câmi‘u’s-sahîh. Kahire: Dâru’ş-Şa‘b, 1407/1987.
• Cürcânî, Alî b. Muhammed eş-Şerîf. Kitabü’t-Ta‘rîfât. thk. Muhammed Abdurrahmân el-Mer‘aşlî. Beyrût: Dâru’n-Nefâis, 2. Basım, 1428/2007. “el-Kur’ân”. 253-254.
• Cüveynî, Ebü’l-Me‘âlî Abdulmelik b. Abdillâh b. Yusûf. el-Burhân fî usûli’l-fıkh. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1418/1997.
• Debbûsî, Ubeydullâh b. ‘Umer b. ‘Îsâ. Takvîmü’l-edille fî usûli’l-fıkh. thk. Halîl el-Meys. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2. Basım, 1428/2007.
• Demir, Serkan. “Meşhur Hanefî Fakîhlerine ve Muhaddislere Göre Haber Türleri”. Hadis Tetkikleri Dergisi 9/2 (Aralık 2011), 75-97.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî. es-Sünen. thk. Muhammed Muhyiddîn Abdulhamîd. Beyrût: Dâru’l-Fikr, ts.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed. el-Mustasfâ. thk. Muhammed Abdurrahmân el-Mer‘aşlî. 2 Cilt. Beyrût: Dâru’n-Nefâis, 1432/2011.
• İsfahânî, Ebü’l-Kāsım Hüseyn b. Muhammed b. el-Mufaddal er-Râgıb. el-Müfradât fî garîbi’l-Kur’ân. nşr. Nezâr Mustafâ el-Bâz. 2 Cilt. Mekke: Mektebetü Nezâr Mustafâ el-Bâz, 1418/1997.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emîn b. Ömer b. Abdilazîz el-Hüseynî ed-Dımaşkî. Reddü’l-muhtâr ‘ala’Dürri’l-muhtâr. thk. ‘Âdil Ahmed Abdulmevcûd - ‘Alî Muhammed Mu‘avvad. 10(+2) Cilt. Beyrût: Dâru’l- Kütübi’l-‘İlmiyye, 1415/1994.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd Mâce el-Kazvînî. es-Sünen. thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî. Kahire: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-‘Arabiyye, ts.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerram. Lisânü’l-‘Arab. 18 Cilt. Beyrût: Dâru Sâdır, 2. Basım, ts.
• Kâsânî, ‘Alâuddîn Ebû Bekr b. Mes‘ûd. Bedâi‘u’s-sanâ‘i fî tertîbi’şşerâi‘. thk. ‘Alî Muhammed Mu‘avvad - ‘Âdil Ahmed Abdulmevcûd. 10 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 3. Basım, 2010.
• Karaman, Fikret vd. Dinî Kavramlar Sözlüğü. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2006.
• Koca, Ferhat. “Mutlak”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31/402-405. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Koca, Ferhat. “Tahsis”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/432-434. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Kur’ân-ı Kerîm Meâli. çev. Halil Altuntaş – Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 19. Basım, 2010.
• Mahallî, Celâleddîn Muhammed b. Ahmed. el-Bedru’t-tâli‘ fî halli Cem‘i’l-cevâmi‘. thk. Muhammed Abdulkâdir Şâhîn. 2 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 3. Basım, 1434/2013.
• Molla Husrev. Mirkâtü’l-vusûl ilâ ‘ilmi’l-usûl. thk. İlyâs Kablân. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1433/2012.
• Müslim, Ebü’l-Huseyn Müslim b. el-Haccâc b. el-Kuşeyrî. el-Câmi‘u’s-sahîh. thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî. Beyrût: Dâru İhyâi’t-türâsi’l-‘Arabî, 1439/2018.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb b. Alî. es-Sünen. thk. Abdulfettâh Ebû Gudde. Halep: Mektebü’l-matbû‘ati’l-İslâmiyye, 2. Basım, 1406/1986.
• Nesefî, Ebu’l-Berakât Hâfizüddîn Abdullâh b. Ahmed b. Mahmûd. Keşfü’l-esrâr fî şerhi Menâri’l-envâr. 2 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, ts.
• Sağlam, İbrahim. “Hadis Usulü Açısından Meşhûr ve Müştehir Hadis”. İhya Uluslararası İslam Araştırmaları Dergisi 6/1 (Ocak 2020), 451-480.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-eimme Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed. el-Mebsût. thk. Halîl el-Meys. 15 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1421/2000.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-eimme Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed. Usûlü’s-Serahsî. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1414/1993.
• Şa‘bân, Zekiyüddîn. İslâm Hukuk İlminin Esasları. çev. İbrahim Kafi Dönmez. Ankara: TDV Yayınları, 2000.
• Şâfiî, Muhammed b. İdrîs. er-Risâle. çev. Abdulkadir Şener - İbrahim Çalışkan. Ankara: TDV Yayınları, 1997.
• Şâşî, Ebû ‘Alî Ahmed b. Muhammed b. İshâk. Usûlü’ş-Şâşî. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-‘Arabî, 1981.
• Şâtıbî, Ebû İshâk İbrâhîm b. Mûsâ. el-Muvâfakāt. thk. Muhammed Mirâbî. 2 Cilt. Beyrût: Müessesetü’r-risâle nâşirûn, 1432/2011.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre. es-Sünen. thk. Ahmed Muhammed Şâkir - Muhammed Fuâd Abdulbâkî. Mısır: Mektebetü Mustafâ el-Bâbî el-Halebî, 2. Basım, 1395/1975.
• Yargı, Mehmet Ali. Meşhur Sünnetin Dindeki Yeri. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2009.
• Yıldız, Celal. es-Sünnetü huccatun kâti‘a ve ellâsünniye fikratün bâtıla. İstanbul: Erkam Yayınları, 2001.
• Zerkânî, Muhammed Abdul‘azîm. Menâhilü’l-‘irfân fî ‘ulûmi’l-Kur’ân. thk. Ahmed b. ‘Alî. 2 Cilt. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 1422/2001.
• Zeydân, Abdulkerîm. el-Vecîz fî usûli’l-fıkh. Beyrût: Müessesetü’rrisâle nâşirûn, 1433/2012.