KUR’ÂN VE SÜNNET BÜTÜNLÜĞÜ ÜSTÜNE KURULU BİR METODOLOJİYE SAHİP BUHÂRÎ’DE (Ö. 256/870) KUR’ÂN’IN VE SÜNNET’İN KAYNAKLIK OTORİTESİ

Yıl 2021, Cilt: 57 Sayı: 4, 1115 - 1145, 15.12.2021

Mehmet Cengiz

Öz

Buhara’da doğup Semerkant’ta vefat eden ve güvenilir kaynak kabul edilen kitabı yazarak hadis ilminde zirve olan Buhârî’nin telif ettiği el-Câmiu’s-sahîh adlı eseri, onun hadisteki otoritesini ortaya koyduğu gibi fıkıh/usûl ilmindeki kimliğini de ortaya koymaktadır. Zira o, kitabının terâcim olarak ifade edilen bâb başlıklarında hem fıkha hem de usûle dair görüşlerini serdeden bir yöntem kullanmıştır. Buhârî’nin kendine özgü bu istinbat yönteminden dolayı “Buhârî’nin fıkhı bâb başlıklarındadır” denilmiştir. Öyle ki çağdaşı olduğu âlimler, onun büyük bir muhaddis olması yanında fakih kimliğine de önemli ölçüde vurgu yapmışlardır. Bu makalemizde gayemiz fıkhu’l-hadis’e vurgular yapan ehlü’l-hadis’in hicrî üçüncü asırdaki en iyi temsilcisi olan Buhârî’nin Kur’ân ve Sünnet bütünlüğü üzerine kurulu usûlî düşünce sistemini tespit ve tahlil etmektir. Zira Buhârî, “Kendisine ihtiyaç duyulup da Kur’ân’da ve Sünnet’te bulunmayan bir şey bilmiyorum” diyerek Kur’ân ve Sünnet’in kaynaklık otoritesini vurgulayan ve iki kaynak arasındaki tabiî/zorunlu ilişkiyi/bütünlüğü savunan bir metodolojiye sahip fakih bir muhaddistir.

Anahtar Kelimeler

Buhârî, Kur’ân, Sünnet, Hukuk, Bütünlük, Otorite

Teşekkür

Kıymetli hocam, Aralık 2021 sayısı için makalemi ekte gönderdim. Teşekkür ederim.

THE AUTHORITY OF THE QUR’AN AND SUNNAH AS A SOURCE IN BUKHARI (D. 256/870) WHO BASES HIS METHODOLOGY ON THE UNITY OF THE QUR’AN AND SUNNAH

Öz

Al-Jami al-Sahih, written by Bukhari, who was born in Bukhara and died in Samarkand and who became the zenith of the hadith knowledge by writing the book that is considered the most reliable book after the Qur’an,the Book of Allah, reveals his faqih identity apart from his authority in hadith. Because he used such a method that reveals his views on both fiqh and usul in the chapter titles of his book, which are expressed as tarâjim. Because of Bukhari’s unique method of istinbat (revealing the meaning), it is said that “Bukhari’s fiqh lies in the Bâb (chapter) titles.” So much so that the scholars whom he was contemporary with emphasized his faqih identity as well as being a great muhaddith. In this study, our aim is to identify and analyze Bukhari’s, who is the best representative of Ahl al-Hadith in the third century of Hijrah and who is accepted as the defender of fiqh al-hadith, procedural thought system based on the integrity of the Qur’an and Sunnah. Because Bukhari is a faqih muhaddith who has a methodology that defends the natural/obligatory relationship between the two sources, as he emphasizes the source authority of the Qur’an and the Sunnah by saying “I do not know anything that is needed but not found in the Qur’an and the Sunnah”.

Anahtar Kelimeler

Bukhari, Qur’an, Sunnah, Law, Integrity, Authority

Kaynakça

• A’zamî, Muhammed Mustafa. “Buhârî, Muhammed b. İsmâîl”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 05 Temmuz 2021. https://islamansiklopedisi.org.tr/buhari-muhammed-b-ismail#1
• Abderî, Ebû Abdillâh el-Mevâk Muhammed b. Yûsuf b. Ebî’l-Kâsım b. Yûsuf. et-Tâcu ve’l-iklîl li Muhtasari Halîl. b.y. Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1416/1994.
• Abdülkâdir Bedrân, b. Ahmed b. Mustafâ b. Abdurrahîm b. Muhammed. el-Medhal ilâ Mezhebi’l-İmâm Ahmed b. Hanbel. Beyrût: Müessesetü’r-Risâl, 1401.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed. el-Müsned. nşr. Şuayb el-Arnavût-Âdil Mürşid vd. (b.y.: Müessesetu’r-Risâle, 1421/2001.
• Âmidî, Ebu’l-Hasen (Ebü’l-Kāsım) Seyfüddîn Alî b. Muhammed b. Sâlim. el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm. Beyrût: el-Mektebu’l-İslâmî, ts.
• Apaydın, Hacı Yunus. İslâm Hukuk Usûlü. Kayseri: Kimlik Yayınları, 2017.
• Aynî, Ebû Muhammed (Ebü’s-Senâ) Bedrüddîn Mahmûd b. Ahmed b. Mûsâ b. Ahmed. Umdetu’l-kârî Şerhu Sahîhi’l-Buhârî. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, ts.
• Aynî, Ebû Muhammed (Ebü’s-Senâ) Bedrüddîn Mahmûd b. Ahmed b. Mûsâ b. Ahmed. el-Binâye Şerhu’l-Hidâye. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1420/2000.
• Bardakoğlu, Ali. “Buhârî’nin Hukukçuluğu”. Büyük Türk-İslâm Bilgini Buhârî -Uluslararası Sempozyum-. ed. Ahmet Hulusi Köker. 205-210. Kayseri: Erciyes Üniversitesi Gevher Nesibe Tıp Tarihi Enstitüsü, 1987.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm. el-Câmiu’s-sahîh. nşr. Muhammed b. Zuheyr b. Nâsır en-Nâsır. 9 Cilt. b.y.: Dâru Tavki’n-Necât, 1422/2001.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî er-Râzî. Şerhu Muhtasari’t-Tahâvî. thk. İsmetullâh İnâyetullâh Muhammed, Sâid Bektâş, Muhammed Ubeydullâh Hân, Zeyneb Muhammed Hasan Felâtet. b.y.: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 1431/2010.
• Çağrıcı, Mustafa. “İbn Sayyâd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 08 Temmuz 2021. https://islamansiklopedisi.org.tr/ibn-sayyad
• Debûsî, Ebû Zeyd Abdullâh (Ubeydullâh) b. Muhammed b. Ömer b. Îsâ. Takvîmu’l-edille fî usûli’l-fıkh. b.y.: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1421/2001.
• Ensârî, Ebû Yahyâ Zeynüddîn Zekeriyyâ b. Muhammed b. Ahmed es-üneykî. Minhetu’l-bârî bi Şerhi Sahîhi’l-Buhârî (Tuhfetu’l-bârî). Riyad: Mektebetu’r-Rüşd, 1426/2005.
• Ertürk, Mustafa. “Haber-i Vâhid”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim: 08 Temmuz 2021. https://islamansiklopedisi.org.tr/haber-i-vahid
• Gâmidî, Abdullâh Garemullâh Alî Âli Sedrân. Fıkhu’l-İmâmi’l-Buhârî fi’l-hudûd. Mekke: Câmiatu Ümmi’l-Kurâ, Külliyetu’ş-Şerîati ve’d-Dirâsâti’l-İslâmiyye, Yüksek Lisans Tezi, 1417.
• Hamdânî, Nizâr b. Abdilkerîm b. Sultân. Fıkhu’l-İmâm el-Buhârî min Câmi’ihi’s-Sahîh “es-Siyâm”. Mekke: y.y. 1412.
• Hattâbî, Şemsüddîn Ebû Abdillâh Muhammed b. Muhammed b. Abdirrahmân. Mevâhibu’l-celîl fî Şerhi Muhtasari Halîl. b.y.: Dâru’l-Fikr, 1412/1992.
• İbn Battâl, Ebü’l-Hasen Alî b. Halef b. Abdilmelik. Şerhu Sahîhi’l-Buhârî. Riyad: Mektebetu’r-Rüşd, 1423/2003.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fadl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed. Fethu’l-bârî Şerhu Sahîhi’l-Buhârî. Beyrût: Dâru’l-Marife, 1379.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd. es-Sünen. nşr. Şuayb el-Arnavût vd. 5 Cilt. b.y.: Dâru’r-Risâleti’l-Alemiyye, 1430/2009.
• İbn Neccâr, Takiyuddîn Ebu’l-Bekâ Muhammed b. Ahmed b. Alî el-Futûhî. Şerhu’l-Kevkebi’l-Münîr. b. y.: Mektebetu’l-‘Abîkân, 1418/1997.
• İbn Rüşd, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Ahmed b. Ahmed. El-Mukaddimâtu’l-Mümehhidât. Beyrût: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1408/1988.
• İbnu Emîri’l-Hâcc, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Muhammed b. Muhammed. et-Takrîr ve’t-tahbîr. b.y.: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1403/1983.
• İbnü’ş-Şıhne, Ebü’l-Velîd Lisânüddîn Ahmed b. Muhammed b. Muhammed. Lisânu’l-hukkâm fî marifeti’l-ahkâm. Kahire: el-Bâbî’l-Halebî, 1393/1973.
• Kamer, Abdulkâhir Muhammed Ahmed Muhtâr. Fıkhu’l-İmâmi’l-Buhârî fi’l-imâreti ve’l-kadâi min Câmi’ihi’s-sahîh. Mekke: Câmiatu Ummi’l-Kurâ, Kulliyyetu’ş-Şerîati ve’d-Dirâsâti’l-İslâmiyye, Yüksek Lisans Tezi, 1415/1995.
• Kastallânî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed b. Ebî Bekr. İrşâdü’s-sârî li Şerhi’s-Sahîhi’l-Buhârî. Mısır: el-Mektebetü’l-Kübrâ el-Emîriyye, 7. Basım, 1323.
• Kirmânî, Muhammed b. Yûsuf b. Alî b. Saîd Şemsüddîn. el-Kevâkibu’d-derârî fî Şerhi Sahîhi’l-Buhârî. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, ts.
• Kûrânî, Ahmed b. İsmâîl b. Osman b. Muhammed. el-Kevseru’l-cârî ilâ riyâdi ehâdisi’l-Buhârî. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 1429/2008.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Habîb. el-Hâvi’l-kebîr.Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1419/1999.
• Merdâvî, Ebü’l-Hasen Alâüddîn Alî b. Süleymân b. Ahmed. el-İnsâf fî marifeti’r-râcih mine’l-hilâf. b.y.: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, ts.
• Minyâvî, Ebu’l-Münzir Mahmûd b. Muhammed b. Mustafâ b. Abdillatîf. Tahkîku’l-metâlib bi Şerhi Delîl’t-Tâlib. Mısır: Mektebetu’ş-Şâmile, 1432/2011.
• Mübârekfûrî, Abdusselâm. Sîretu’l-İmâmi’l-Buhârî. Mekke: Dâru Alemi’l-Fevâid, 1422.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb b. Alî. es-Sünen (el-Müctebâ).Halep: Mektebetu’l-Matbûâti’l-İslâmiyye, 1406/1986.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî. el-Mecmû’ Şerhu’l-Mühezzeb. b.y.: Dâru’l-Fikr, ts.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî. Ravdatu’t-tâlibîn ve ‘umdetu’l-müftîn. Beyrût: el-Mektebü’l-İslâmî, 1412/1991.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî. et-Telhîs Şerhu’l-Câmii’s-Sahihi li’l-Buhârî. Riyad: Dâru’t-Taybet, 1429/2008.
• Öğüt, Salim. “Buhârî, Muhammed b. İsmâîl (fıkıh ilmindeki yeri)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 05 Temmuz 2021. https://islamansiklopedisi.org.tr/buhari-muhammed-b-ismail#3-fikihiilmindeki-yeri
• Özmen, Ramazan. “el-Buhârî’nin Haber-i Vâhid Savunusunda Kullandığı Âyetler Üzerine Bir İnceleme”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 9/1 (2009), 218-251.
• Pezdevî, Alî b. Muhammed. Usulü’l-Pezdevî (Kenzü’l-vusûl ilâ ma’rifeti’l-usûl). Medine: Dâru’s-Sirâc, 1437-2016.
• Sa’idî, Hamd b. Hamdî. el-Mutlak ve’l-mukayyed. Medine: ‘İmâdetü’l-bahsi’l-İlmî, 1423/2003.
• Sefîrî, Şemsüddîn Muhammed b. Ömer b. Ahmed. Şerhu Sahîhi’l-Buhârî (el-Mecâlisu’l-Va’ziyye fî Şerhi Ehâdisi Hayri’l-Beriyye Sallallâhu aleyhi ve sellem min Sahîhi’l-İmâmi’l-Buhâri). Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1425-2004.
• Sem’ânî, Ebü’l-Muzaffer Mansûr b. Muhammed b. Abdilcebbâr. Kavâti’u’l-edille. Lübnan: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1418/1999.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-Eimme Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed. Usûlü’s-Serahsî. Beyrût: Dâru’l-Marife, ts.
• Şa’bân, Zekiyüddîn. İslâm Hukuk İlminin Esasları (Usûlü’l-Fıkh). çev. İbrahim Kâfi Dönmez. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2001.
• Şâh Veliyullâh ed-Dihlevî, Ahmed b. Abdurrahîm b. eş-Şehîd Vecîhüddîn b. Muazzam. Hüccetullâhi’l-bâliğa. Beyrût: Dâru’l-Celîl, 1426/2005.
• Şevkânî, Muhammed b. Alî b. Muhammed b. Abdillâh. İrşâdu’l-fuhûl ilâ tahkîki’l-hakki min ilmi’l-usûl. b.y.: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1419/1999.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre (Yezîd). el-Câmiu’s-sahîh (Sünenü’t-Tirmizî). nşr. Ahmed Muhammed Şâkir - Muhammed Fuâd Abdulbâkî - İbrâhîm ‘Atve ‘Avd. 5 Cilt. Mısır: Şeriketu Mektebeti Mustafâ el-Bâbî el-Halebî, 2. Basım, 1395/1975.
• Tûfî, Ebü’r-Rebî’ Necmüddîn Süleymân b. Abdilkavî b. Abdilkerîm b. Saîd. Şerhu Muhtasari’r-Ravda. b.y.: Müessesetü’r-Risâle, 1407/1987.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Siyeru a’lâmi’n-nübelâ. b.y.: Müessesetu’r-Risâle, 1405/1985.
• Zeylaî, Ebû Muhammed Fahruddîn Osmân b. Alî b. Mihcen b. Yûnus es-Sûfî el-Bâriî. Tebyînu’l-hakâik Şerhu Kenzi’d-dekâik. Kahire: el-Matbaatu’l-Kubrâ el-Emîriyye, 1313.