WOMEN’S TRAVEL WITHOUT MAHRAM AS A SUBJECT OF IKHTILĀF AL-HADĪTH

Yıl 2022, Cilt: 58 Sayı: 1, 263 - 299, 15.03.2022

Rahile Kızılkaya Yılmaz

Öz

The discipline of ikhtilāf al-hadīth deals with the issue of seemingly contradicting narrations and contradictions between maqbūl narrations, has a crucial role in the sciences of hadīth and it deserves to be examined from different perspectives because it closely concerns other fields the narrations are related to. This study deals with the issue of women’s travel without a mahram by highlighting the narrations about the subject as well as the contradictions between them and examines the narrations in the context of the discipline of ikhtilāf al-hadīth. In the article, the controversial narrations about the issue mentioned in Sharḥ maʿānī al-āthār of Ṭaḥāwī (d. 321/933) were taken as basis, focusing on how these narrations were evaluated in ikhtilāf al-hadīth. Ikhtilāf al-hadīth of Imām Shāfi‘ī (d. 204/820) is also included in order to reveal how the related issue is handled in the literature of ikhtilāf al-hadīth in order to determine the issues that cause conflict in the narrations about the woman’s travel without a mahram. In the article, in addition to the fundamental commentaries and fiqh books, some contemporary studies have been taken into account in order to be examples of works from different literature that examine the subject based on the conflict in the narrations.

Anahtar Kelimeler

Ikhtilāf al-hadīth, Ṭaḥāwī, Sharḥ maʿānī al-āthār, Shāfi‘ī, Traveling, Women’s Travel, Mahram.

İHTİLÂFÜ’L-HADÎS İLMİ AÇISINDAN KADININ MAHREMSİZ YOLCULUĞU

Öz

Görünüşte birbirine zıt gibi algılanan rivayetleri ve makbûl hadisler arasında görülen ihtilâfı konu edinen ihtilâfü’l-hadîs, hadis ilimleri içerisinde önemli bir disiplin olmakla birlikte ele aldığı rivayetlerin ilişkili olduğu diğer alanları yakından ilgilendirmesi sebebiyle farklı açılardan tetkik edilmeyi hak etmektedir. Kadının mahremsiz yolculuğu hakkındaki hadisleri ve bu hadislerde görülen ihtilâfları ön plana çıkararak meseleyi ele alan bu makale, ilgili rivayetleri ihtilâfü’l-hadîse konu olmaları cihetiyle incelemektedir. Çalışmada Tahâvî’nin (ö. 321/933) Şerhu me‘âni’l-âsâr’ında konuyla ilgili nakledilen ihtilâflı rivayetler esas alınarak, bunların ihtilâfü’l-hadîs literatüründe nasıl değerlendirildiğine yoğunlaşılmıştır. Kadının mahremsiz yolculuğu hakkındaki rivayetlerde ihtilâfa neden olan hususları tespit etmek üzere ilgili konunun ihtilâfü’l-hadîs literatürü içerisinde nasıl ele alındığını ortaya koymak amacıyla İmâm Şâfiî’nin (ö. 204/820) İhtilâfü’l-hadîs’ine de yer verilmiştir. Makalede rivayetlerdeki ihtilâfı esas alarak konuyu tetkik eden farklı literatürden eserlere örnek olmaları açısından temel şerh ve fıkıh kitaplarının yanı sıra bazı muasır çalışmalar da dikkate alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

İhtilâfü’l-hadîs, Tahâvî, Şerhu Me‘âni’l-âsâr, Şâfiî, Seferîlik, Kadının yolculuğu, Mahrem.

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed eş-Şeybânî. Müsned. thk. Şuayb el-Arnavut - Âdil Mürşid. 50 Cilt. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1417/1997.
• Atar, Fahrettin. “Genel Olarak Seferîlik ve Hükümleri”. Seferîlik ve Hükümleri. İstanbul: 1997.
• Atar, Fahrettin. “Sefer”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 36/294-298. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Ateş, Üveys. “Kadının Mahremsiz Yolculuğunun Fıkhî Yönden Değerlendirilmesi = Assessment of Women Who Travel Without a Male Relative According to Islamic Laws”. Kocaeli Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4/1 (2020), 197-234.
• Avvâme, Muhammed. Eserü'l-hadîsi'ş-şerîf fî ihtilâfi'l-eimmeti'l-fukahâ (r.a.). Cidde: Darü’l-Minhac; Medine: Darü’l-Yüsr, 6. Basım, 2009/1430.
• Aynî, Ebû Muhammed Bedreddîn Mahmûd b. Ahmed b. Mûsâ el-Hanefî. ʿUmdetü’l-kārî fî şerhi Sahîhi’l-Buhârî. 25 Cilt. Kahire: y.y. t.y.
• Azîmâbâdî, Ebü’t-Tayyib Şemsülhak Muhammed b. Emir Ali. Avnü'l-ma'bûd Şerhu Süneni Ebî Dâvud. thk. Abdurrahman Muhammed Osman, Muhammed Abdülmuhsin Kebti. 14 Cilt. Medine: 1969.
• Beşer, Faruk. “Seferîlik Açısından Kadınlar”. Seferîlik ve Hükümleri. İstanbul: 1997.
• Beyhakī, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyin b. Ali. es-Sünenü'l-kübrâ. 10 Cilt. Haydarabad: t.y.
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmâ‘îl. Sahîhu’l-Buhârî. thk. Muhammed Fuad Abdulbâkī. 8 Cilt. İstanbul: 1992/1413.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî Râzî. el-Fusûl fi’l-usûl. nşr. Uceyl Casim Neşemi. 4 Cilt. İstanbul: Mektebetü’l-irşâd, 1994.
• Çakan, İsmail Lütfi. Hadislerde Görülen İhtilâflar ve Çözüm Yolları (Muhtelifü’l-Hadis İlmi). İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı (İFAV), 3. Basım, 2000.
• Çiftçi, Muhammed Hüsnü. “Kadının Mahremsiz Sefere Çıkması Hususunda Fıkhî Bir Analiz”. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 15 (2019), 206-243.
• Dârimî, Ebû Muhammed Abdullâh b. Abdirrahmân b. Fazl. Sünenü'd-Dârimî. thk. Fevvaz Ahmed Zümerli, Hâlid es-Sebi’ Alemî. 2 Cilt. Beyrût: 1987/1407.
• Devseri, Sa’d Fechân. Kavâidu ref’i’l-ihtilâf fi’l-hadîsi’n-Nebevî. Beyrût: Müessesetü’r-Risale, 2011/1432.
• Ebû Abdillah, Mustafa b. el-Adevî. Keşfü’l-mübhem ‘an hükmi seferi’l-mer’e bi dûni zevcin ev mahremin. Suudi Arabistan: Dâru İbni’l-Kayyim, 1407/1987.
• Ebû Dâvud, Süleyman b. Eş‘as b. İshak b. el-Ezdî es-Sicistânî. Sünenü Ebî Dâvud. thk. Kemâl Yûsuf Hut. 2 Cilt. Beyrût: 1988.
• Erdoğan, Mehmet. Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2. Basım, 2005.
• es-Salih, Subhi. Hadis İlimleri ve Hadis Istılahları. çev. M. Yaşar Kandemir. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı (İFAV), 7. Basım, 1996.
• Gâmedî, İbtisâm bint. Muhammed b. Ahmed. “Seferu’l-mer’e bi-lâ mahrem: dirâse fıkhiyye mukârane”. Râbıtatü’l-edebi’l-hadîs 111 (2017), 163-182.
• Hammad, Nafiz Hüseyin. Muhtelefü’l-hadîs beyne’l-fukahâ ve’l-muhaddisîn. Beyrût: Darü’l-Muktebes, 2018/1439.
• Hayyât, Üsâme b. Abdullah. Muhtelefü’l-hadîs beyne’l-muhaddisîn ve’l-usûliyyîne’l-fukahâ: dirâse hadîsiyye usûliyye fıkhiyye tahlîliyye. Riyad: Dârü’l-Fâzile, 2001.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Ali b. Muhammed el-Askalânî. Fethu’l-bârî bi şerhi Sahîhi'l-Buhârî. thk. Abdülkâdir Şeybe el-Hamd. 13 Cilt. Riyad: Mektebetü Melik Fahd, 1421/2001.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed b. Ali b. Ahmed b. Saîd ez-Zâhirî. el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm. 8 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Âfâki’l-Cedîde, 2. Basım, 1403/1983.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim b. Kuteybe Dîneverî. Te'vîlu muhtelifi'l-hadîs. Beyrût: 1393/1972.
• İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezîd er-Rebei el-Kazvinî. Sünen-i İbn Mâce. thk. Muhammed Fuad Abdülbaki. 2 Cilt. Kahire: 1952/1372.
• İbn Manzûr, Ebü'l-Fazl Muhammed b. Mükerrem b. Ali el-Ensârî. Lisânü'l-Arab. 15 Cilt, Beyrût: 1388/1968.
• İbnü’l-Arabî, Ebû Bekr Muhammed b. Abdullah b. Muhammed el-Meâfirî. Ahkâmü’l-Kur’ân. thk. Muhammed Abdülkâdir Atâ. 4 Cilt. Beyrût: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 3. Basım, 1424/2003.
• İbnü’l-Hümam, Kemâleddîn Muhammed b. Abdülvâhid b. Abdülhamîd. Şerhu Fethi’l-kadîr. nşr. Abdurrezzak Galib el-Mehdî. Beyrût: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2003.
• Kahtânî, Sâre Mütli‘. “Seferu’l-mer’e bilâ mahrem alâ dav’i mesleki’s-sebr ve’t-taksîm fi’t-ta‘lîl: dirâse fıkhiyye”. Mecelletü Külliyyeti Dâri’l-‘Ulûm 127 (2019), 1141-1235.
• Kamali, Mohammad Hashim. “The Scope of Diversity and ‘Ikhtilāf’ (Juristic Disagreement) in the Sharīʿa”. Islamic Studies 37/3 (1998), 315-337.
• Karadâvî, Yusuf. Keyfe neteamelu maa's-sünneti'n-nebeviyye. Mansure: Dârü’l-Vefa, 5. Basım, 1992/1413.
• Karaman, Hayrettin. “Kadının Yalnız Seyahati, Haccı, Umresi”. http://www.hayrettinkaraman.net/sc/00173.htm (Erişim 02.01.2022).
• Kartal, Fatma. “Hz. Peygamber’in (SAS) Yolculuklarında Hanımlar”. Siyer Araştırmaları Dergisi 7 (2020), 75-86.
• Keleş, Ekrem. “Fıkhî Açıdan Kadının Yolculuğu”. Din ve Hayat: İstanbul Müftülüğü Dergisi 2 (2009), 46-49.
• Kettânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ca‘fer b. İdrîs Hasenî. Hadis Literatürü. çev. Yusuf Özbek. İstanbul: İz Yayıncılık, 1994.
• Koçak, Zeki. “İddet Bekleyen ve Yanında Mahremi Olmayan Kadınların Sefere Çıkması ve Hacca Gitmesi”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi [Atatürk Üniversitesi İslâmi İlimler Fakültesi Dergisi] [İİFD] [EAÜİFD] 39 (2013), 77-132.
• Mâlik b. Enes, Ebû Abdullah el-Asbahî el-Himyerî. Muvattaü'l-İmâm Mâlik. thk. Takıyyüddin Nedvi. 3 Cilt, Beyrût: 1991.
• Martı, Huriye. “Peygamber Mescidinde Kadınlar”. Cami Yazıları. Ankara: DİB Yayınları, 2012, 113-119.
• Mergînânî, Burhânüddîn (Burhânü’ş-Şerîa) Mahmûd b. Ahmed b. Abdilazîz el-Buhârî. el-Muhîtü’l-Burhânî fi’l-fıkhi’n-Nu‘mânî. thk. Abdülkerim Sâmi el-Cündî. 9 Cilt. Beyrût: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1424/2004.
• Mergînânî, Ebü’l-Hasen Burhânüddîn Alî b. Ebî Bekr b. Abdilcelîl el-Fergânî. el-Hidâye fî şerhi Bidâyeti’l-mübtedî. thk. Talâl Yûsuf. 4 Cilt. Beyrût: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, ts.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyin Müslim b. el-Haccâc el-Kuşeyrî en-Nisaburî. Sahîhu’l-Müslim. thk. Muhammed Fuad Abdülbaki. Beyrût: 1956.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muhyiddin Yahyâ b. Şeref b. Mürî. el-Minhâc Şerhu Sahîhi Müslim b. Haccâc. 18 Cilt, Beyrût: 1392/1972.
• Nuvâse, Yusuf. et-Tevakkuf ‘inde’l-usûliyyîn dirâse tahlîliyye nakdiyye. Cezayir: İslami İlimler Fakültesi, Yüksek Lisans Tezi, 2001-2002.
• Sandıkçı, S. Kemal. Hadis İlimleri ve Kaynakları. Samsun: 1993.
• Semerkandî, Ebû Bekr Alâeddîn Muhammed b. Ahmed b. Ebî Ahmed. Tuhfetü’l-fukahâ. 3 Cilt. Beyrût: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2. Basım, 1414/1994.
• Şa‘ban Ali, Abdullah. İhtilâfâtü’l-muhaddisîn ve’l-fukahâ fî’l-hükm ale’l-hadîs. Kahire: Dârü’l-Hadis, 1997/1417.
• Şa‘ban, Mahmud Harbi Abdülfettah. et-Tevakkuf ve eseruhû fî ihtilâfi'l-fukahâ: dirâse fıkhiyye mukârene. Kahire: el-Muhaddisin li’t-Tahkikati’l-İlmiyye, 2007.
• Şâfiî, Ebû Abdullâh Muhammed b. İdrîs. “İhtilâfü’l-hadîs”. el-Ümm. thk. Rıf‘at Fevzî Abdülmuttalib. 11 Cilt, Mansure: Dârü’l-Vefâ, 1422/2001.
• Şahin, Osman. “Kadınların Mahremsiz Yolculuk Yapmasının Hükmü”. İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi 34 (2019), 359-387.
• Şevkânî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ali b. Muhammed el-Havlanî. Neylü’l-evtâr Şerhu Münteka'l-ahbâr. 8 Cilt. Kahire: 1971.
• Şirbînî, Şemsüddîn Muhammed b. Hatîb. Muğni’l-muhtâc ilâ ma’rifeti meânî elfâzi’l-Minhâc. nşr. Muhammed Halil. Beyrût: Dâru’l-marife, 2010.
• Tahâvî, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed b. Selâme el-Ezdî el-Hanefî. Şerhu Me‘âni’l-âsâr. thk. Muhammed Seyyid Câdelhak - Muhammed Zührî en-Neccâr. 5 Cilt. Beyrût: Âlemü’l-kütüb, 1994/1414.
• Tahâvî, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed b. Selâme el-Ezdî el-Hanefî. “Mahrem Bulamaması Durumunda Kadının Haccı Meselesi”. çev. Recep Cici. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/7 (1998), 651-659.
• Tahâvî, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed b. Selâme el-Ezdî el-Hanefî. Ahkâmu’l-Kur’ân. 3 Cilt. çev. Mustafa Genç. İstanbul: Beka Yayıncılık, 2012.
• Tirmizî, Ebû ‘Îsâ Muhammed b. ‘Îsâ b. Sevre es-Sülemî. Sünenü’t-Tirmizî. thk. Muhammed Fuad Abdulbâkī. 5 Cilt. Kahire: 1962/1382.
• Yasdıman Demirdöven, Necla. “Kocanın Hakları Bağlamında ‘Kadının İzinsiz Evden Çıkamayışı’ ile İlgili Hadislerin Tahlili ve Mezhep İmamlarının Anlayışları”. EKEV Akademi Dergisi - Sosyal Bilimler 18/60 (2014), 415-448.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “İbn Fûrek”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 19/495-498. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Yaylalı, Davut. “Seferîlik Hükümleri”. Seferîlik ve Hükümleri. İstanbul: 1997.
• Yücel, Ahmet. Hadis İlminde Tenkit Terimleri ve İlgili Çalışmalar. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı (İFAV), 1998.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn b. Ahmed b. Osmân et-Türkmânî. Mîzânü’l-i’tidâl fî nakdi’r-ricâl. thk. Ali Muhammed el-Bicâvî. 4 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Ma‘rife. 1382/1963.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddin b. Ahmed b. Osmân et-Türkmânî. Siyeru alâmi’n-nübelâ. thk. Şuayb el-Arnaût. 25 Cilt. y.y.: Müessesetü’r-Risâle, 1405/1985.
• Zeydan, Abdülkerim. el-Mufassal fî ahkâmi’l-mer’e ve’l-beyti’l-müslim fi’ş-şerîati’l-İslâmiyye, 11 Cilt. Beyrût: 1993.