CEMAATLE NAMAZIN FAZİLET DERECELERİ İLE İLGİLİ RİVAYETLERİN DEĞERLENDİRİLMESİ

Yıl 2022, Cilt: 58 Sayı: 1, 193 - 234, 15.03.2022

Hüseyin Vuruşkan

Öz

Beş vakit farz namazın cemaat hâlinde kılınması hadîs-i şeriflerde üzerinde durulan konulardan birisini teşkil etmektedir. Bu konudaki hadislere bakıldığında dikkat çeken en önemli hususlardan bir tanesini, cemaatle kılınan namazın faziletiyle ilgili muhtelif üslup ve içerikteki ifadeler oluşturmaktadır. Hz. Peygamber (s.a.s.) birçok hadisinde, cemaatle kılınan namazın, tek başına kılınan namazdan daha faziletli olduğunu ifade ederek Müslümanları cemaatle namaz kılmaya teşvik etmiştir. Bu konuda zikredilen bazı hadislerde fazilet konusunda genel ifadeler kullanılırken, bazı hadislerde ise fazilet derecesi olarak sayısal değerlere yer verilmiştir. Sayısal değerlerin zikredildiği hadislerde ise “yirmi küsur”, “yirmi dört”, “yirmi dört veya yirmi beş”, “yirmi beş”, “yirmi yedi” ve “yirmi yedi veya yirmi beş” şeklinde farklı dereceler zikredilmiştir. Hatta bir hadiste, kırda kılınan cemaatle namaz için “elli” dereceden bahsedilmiştir. Haliyle bu durum, hadisler arasında zahiren bir tenakuz varmış gibi düşünceye sebep olmuştur. İşte bu makalede, bu konudaki hadislerin senet ve metin değerlendirilmeleri ele alınarak hem hadislerin sıhhati, hem de hadislerde kastedilenin ne olduğu ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Namaz, Cemaat, Hadis, Rivayet, Fazilet, Derece.

THE EVALUATION OF THE REPRESENTATION RELATING TO THE GRADES OF VIRTUE OF PRAYER WITH CONGREGATION

Öz

Performing the five-time daily fardh prayers in congregation is one of the issues that are emphasized in the ahadith (hadiths). Considering the hadiths on this issue, one of the most important considerations that draw attention is the various discourse and statements in the content about the virtue of prayer performed by the congregation. In many hadiths, the Prophet Muhammed (saw) encouraged Muslims to pray with the congregation by stating that the prayer performed in community is more virtuous than the prayer performed alone. While some hadiths on this issue use general expression about virtue, other hadiths include numerical values as the degree of virtue. In the hadiths, numerical values are mentioned as the form of “twenty-odd”, “twenty-four”, “twenty-four or twenty-five”, “twenty-five”, “twenty-seven” and “twenty-seven or twenty-five”. Even in a hadith, “fifty” degrees are mentioned for prayer performed in the countryside. This situation has led to the formation of an apparent contradiction among the hadiths. In this article, it has been discussed the evaluation of the deeds and texts of the hadiths on this topic and tried to explain both the authenticity of the hadiths and what is meant by the hadiths.

Anahtar Kelimeler

Prayer, Congregation, Hadith, Narration, Virtue, Grade.

Kaynakça

• Abdürrezzâk, Ebû Bekr Abdürrezzâk b. Hemmâm es-San‘ânî. el-Musannef. thk. Habîb el-A‘zamî. 12 Cilt. Beyrût: el-Mektebü’l-İslâmî, 1403/1983.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed eş-Şeybânî. el-Müsned. thk. Muhammed Abdülkâdir Atâ. 12 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1429/2008.
• Âşıkkutlu, Emin. “Meçhul”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 28/286-288. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Aydınlı, Abdullah. Hadis Istılahları Sözlüğü. İstanbul: İFAV Yayınları, 5. Basım, 2011.
• Aydınlı, Abdullah. “Merfû”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29/180-181. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
• Aydınlı, Abdullah. “Mevkuf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29/437-438. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
• Aynî, Bedrüddîn Mahmûd b. Ahmed. Şerhu Sünen-i Ebî Dâvûd. thk. Ebü’l-Münzir Hâlid b. İbrâhîm el-Mısrî. 7 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1420/1999.
• Aynî, Bedreddîn Mahmûd b. Ahmed. Umdetü’l-kârî şerhu Sahîhi’l-Buhârî. nşr. Abdullâh Mahmûd Muhammed Ömer. 25 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrût: 1421/2001.
• Azîmâbâdî, Ebü’t-Tayyib Muhammed. Avnü’l-ma‘bûd şerhu Süneni Ebî Dâvûd. thk. Ebû Abdillâh en-Nu‘mânî el-Eserî. 2 Cilt. Beyrût: Dâru İbn Hazm, 1426/2005.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. Hüseyn. es-Sünenü’l-kübrâ. thk. Muhammed Abdülkâdir Atâ. 11 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 3. Basım, 1424/2003.
• Bezzâr, Ebû Bekr Ahmed b. Amr. el-Müsned. thk. Mahfûz er-Rahmân Zeynullâh. 18 Cilt. el-Medînetü’l-Münevvere: Mektebetü’l-Ulûm ve’l-Hikem, 1414/1993.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl. el-Câmi‘u’s-sahîh. thk. Şuayb el-Arnâût. 5 Cilt. Dimeşk: er-Risâletü’l-Âlemiyye, 2011.
• Buhûtî, Mansûr b. Yûnus. Keşşâfü’l-kınâ‘ an-metni’l-İknâ. 6 Cilt. Beyrût: Âlemü’l-Kütüb, 1403/1983.
• Dârimî, Ebû Muhammed Abdullâh b. Abdirrahmân. es-Sünen. Beyrût: Dâru İbn Hazm, 1423/2002.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî. es-Sünen. nşr. Muhammed bin Salih er-Râcihî. Riyad: Beytü’l-Efkâri’d-Devliyye, t.y.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî. es-Sünen. thk. Şuayb el-Arnaût vd. 6 Cilt. Beyrût: Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 1430/2009.
• Ebû Dâvûd et-Tayâlisî, Süleymân b. Dâvûd. el-Müsned. thk. Muhammed b. Abdilmuhsin et-Türkî. 4 Cilt. b.y.: Dâru’l-Hicr, 1420/1999.
• Efendioğlu, Mehmet. “Metrûk”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29/415-416. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
• Efendioğlu, Mehmet. “Münker”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/13-14. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Elbânî, Muhammed Nâsırüddîn. Sahîhu’l-Câmi‘i’s-sağîr ve ziyâdâtüh. Beyrût: el-Mektebü’l-İslâmî, 1408/1988.
• Elbânî, Muhammed Nâsırüddîn. Sahîhu Süneni Ebî Dâvûd. 8 Cilt. Kuveyt: Müessesetü Geras, 1423/2002.
• Elbânî, Muhammed Nâsırüddîn. Sahîhu Süneni İbn Mâce. 4 Cilt. Riyad: Mektebetü’l-Meârif, 1417/1997.
• Elbânî, Muhammed Nâsırüddîn. Sahîhu Süneni’n-Nesâî. 4 Cilt. Riyad: Mektebetü’l-Meârif, 1419/1998.
• Elbânî, Muhammed Nâsırüddîn. Sahîhu’t-Terğîb ve’t-terhîb. 5 Cilt. Riyad: Mektebetü’l-Meârif, 1421/2000.
• Elbânî, Muhammed Nâsırüddîn. Sahîhu Süneni’t-Tirmizî. 4 Cilt. Riyad: Mektebetü’l-Meârif, 1420/2000.
• Erul, Bünyamin. “Vehim”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42/616-617. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Habîb b. Tâhir. el-Fıkhu’l-Mâlikî ve edilletühü. 7 Cilt. Beyrût: Müessesetü’l-Meârif, 5. Basım, 1428/2007.
• Hâkim en-Nîsâbûrî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh. el-Müstedrek ale’s-Sahîhayn. thk. Mustafa Abdülkâdir Atâ. 5 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2. Basım, 1422/2002.
• Heysemî, Ebü’l-Hasen Nûrüddîn Alî b. Ebî Bekr. Mecma‘u’z-zevâ’id ve menba‘u’l-fevâ’id. thk. Muhammed Abdülkadir Ahmed Atâ. 12 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1422/2001.
• İbn Adî, Ebû Ahmed Abdullâh. el-Kâmil fî du‘afâ’i’r-ricâl. thk. Mâzin es-Sersâvî. 10 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1433/2012.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr Abdullâh b. Muhammed. el-Musannef. thk. Hamd b. Abdillâh el-Cuma‘- Muhammed b. İbrâhîm el-Luheydân. 16 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1425/2004.
• İbn Hacer, Ahmed b. Alî el-Askâlânî. Fethu’l-bârî şerhu Sahîhi’l-Buhârî. thk. Muhibbuddîn el-Hatîb. 13 Cilt. Kahire: Dâru’r-Reyyân, 1407/1986.
• İbn Hacer, Ahmed b. Alî el-Askalânî. el-Metâlibü’l-‘âliye bi-zevâ’idi’l-mesânîdi’s-semâniye. thk. Sa‘d b. Nâsır b. Abdilazîz eş-Şuserî vd. 19 Cilt. Riyad: Dâru’l-Âsıme, 1429/1998.
• İbn Hacer, Ahmed b. Alî el-Askalânî. Tehzîbü’t-Tehzîb. thk. İbrâhîm ez-Zeybek - Âdil Mürşid. 4 Cilt. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1416/1995.
• İbn Hacer, Ahmed b. Alî el-Askalânî. Telhîsü’l-habîr fî tahrîci ehâdîsi’r-Râfii‘l-kebîr. nşr. Ebû Âsım Hasen b. Abbâs. 4 Cilt. Kahire: Müessesetü Kurtuba, 1416/1995.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân. el-İhsân fî takrîbi Sahîhi İbn Hibbân. thk. Şuayb el-Arnaût. 18 Cilt. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1408/1998.
• İbn Huzeyme Ebû Bekr Muhammed b. İshâk. es-Sahîh. thk. Muhammed Mustafa el-A‘zamî. Beyrût: 4 Cilt. Mektebü’l-İslâmî, 1400/1980.
• İbn Kudâme, Muvaffakuddîn Abdullâh b. Ahmed. el-Muğnî. thk. Abdullâh b. Abdilmuhsin et-Türkî - Abdülfettâh Muhammed el-Hulv. 14 Cilt. Riyad: Dâru Âlemi’l-Kütüb, 3. Basım, 1417/1997.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. es-Sünen. thk. Muhammed Nâsiruddîn el-Elbânî. Riyad: Mektebetü’l-Meârif, h. 1417.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. es-Sünen. thk. Sıdkî Cemîl el-Attâr. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1424/2003.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. es-Sünen. thk. Şuayb el-Arnaût. 5 Cilt. Beyrût: Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 1430/2009.
• İbn Rüşd, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Ahmed. Bidâyetü’l-müctehid ve nihâyetü’l-muktesid. thk. Ali Muhammed Mu‘avvid - Âdil Ahmed Abdülmevcûd. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 4. Basım, 2010.
• İmam Mâlik, Ebû Abdillâh Mâlik b. Enes el-Asbahî. el-Muvatta’. thk. Ebû Üsâme Selîm b. Îd el-Hilâlî es-Selefî. 5 Cilt. Ummân: Mektebetü’l-Furkân, 1423/2003.
• Kandemir, M. Yaşar. “Ceyyid”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7/469. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Kandemir, M. Yaşar - Çakan, İsmail Lütfi - Küçük, Raşit. Riyâzü’s-Sâlihîn Tercüme ve Şerh. 8 Cilt. İstanbul: Erkam Yayınları, 2013.
• Karâfî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. İdrîs. ez-Zahîra. thk. Muhammed Haccî vd. 14 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1994.
• Kâsânî, Alâüddîn Ebû Bekr b. Mes‘ûd. Bedâ’i‘u’s-ṣanâ’i‘ fî tertîbi’ş-şerâ’i‘. thk. Ali Muhammed Mu‘avvid - Âdil Ahmed Abdülmevcûd. 10 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2. Basım, 1424/2003.
• Kastallânî, Ahmed b. Muhammed. İrşâdü’s-sârî li-şerhi Sahîhi’l-Buhârî. 10 Cilt. Mısır: Matbaatü’l-Kübra’l-Emîriyye, h. 1323.
• Koca, Ferhat. “Mefhum”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 28/350-353. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Kurtubî, Muhammed b. Ahmed. el-Câmi‘li-ahkâmi’l-Kur’ân. thk. Abdullâh b. Abdilmuhsin et-Türkî. 24 Cilt. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1427/2006.
• Mevsılî, Abdullâh b. Mahmûd. Kitâbu’l-ihtiyâr li-ta’lîli’l-Muhtâr. thk. Hâlid b. Abdirrahmân el-Ak. 5 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Ma‘rife, 5. Basım, 1431/2010.
• Mizzî, Yûsuf b. Abdirrahmân. Tehzîbü’l-kemâl fî esmâ’i’r-ricâl. nşr. Beşâr Avvâd Ma‘rûf. 35 Cilt. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 2. Basım, 1403/1983.
• Muhammed el-İtyûbî, Ali b. Âdem b. Mûsâ. Zahîratü’l-ukbâ fî şerhi’l-Müctebâ. 40 Cilt. Riyad: Dâru’l-Mi‘râc, 1416/1996.
• Mübârekfûrî, Ebü’l-Ulâ Muhammed Abdurrahmân b. Abdirrahîm. Tuhfetü’l-ahvezî şerhu Câmi‘i’t-Tirmizî. thk. Abdülvehhâb Abdüllatîf. 10 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Fikr, t.y.
• Müslim, Müslim b. el-Haccâc. es-Sahîh. Riyad: Beytü’l-Efkâri’d-Devliyye, 1419/1998.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb. es-Sünen. thk. Sıdkî Cemîl el-Attâr. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1425/2005.
• Nevevî, Yahyâ b. Şeref b. Mürî. Hülâsatü’l-ahkâm fî mühimmâti’s-süneni ve kavâidi’l-İslâm. thk. Hüseyin İsmâil el-Cemel. 2 Cilt. Riyad: Müessesetü’r-Risâle, t.y.
• Polat, Salahattin. “Mürsel”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/52-54. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Polat, Salahattin. “Ferd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 12/368-369. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Râgıb el-İsfahânî, Hüseyn b. Muhammed. el-Müfredât fî garîbi’l-Kur’ân. thk. Muhammed Seyyid Keylânî. Beyrût: Dâru’l-Ma‘rife, t.y.
• Sehârenfûrî, Halîl Ahmed. Bezlü’l-mechûd fî halli Ebî Dâvûd. thk. Muhammed Zekeriyyâ b. Yahya el-Kandehlevî. 20 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, t.y.
• Sübkî, Hattâb Mahmûd Muhammed. el-Menhelü’l-azbi’l-mevrûd şerhu Sünen-i Ebî Dâvûd. nşr. Emîn Mahmud Hattâb. 10 Cilt. Beyrût: Müessesetü’t-Târîhi’l-Arabî, h. 1394.
• Şevkânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Alî. Neylü’l-evtâr şerhu Münteka’l-ahbâr. nşr. İsâmüddîn es-Sabâbetî. 9 Cilt. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 1413/1993.
• Şîrâzî, Ebû İshâk Cemâlüddîn İbrâhîm b. Alî. el-Mühezzeb fî Fıkhi’l-İmâmi’ş-Şâfiî. thk. Muhammed ez-Zühaylî. 6 Cilt. Dimeşk/Beyrût: Dâru’l-Kalem/ed-Dâru’ş-Şâmiyye, 1412/1992.
• Şuayb el-Arnaût vd. el-Mevsûatü’l-hadisiyye Müsnedü’l-İmâmi Ahmed b. Hanbel. 50 Cilt. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1429/2008.
• Taberânî, Ebü’l-Kāsım Süleymân b. Ahmed. el-Mu‘cemü’l-kebîr. thk. Hamdî Abdülmecîd es-Selefî. 12 Cilt. Kahire: Mektebetü İbn Teymiyye, t.y.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ. es-Sünen. thk. Sıdkî Cemîl el-Attâr. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1425/2005.
• Uzunpostalcı, Mustafa. “Cemaat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7/288-289. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Yılmaz, Muhammet. Kur’an ve Sünnet’te Cemaatle Namaz. Ankara: DİB Yayınları, 2020.
• Yücel, Ahmet. “Müttefekun aleyh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/224-225. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Yücel, Ahmet. “Şeyh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/50. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Zehebî, Muhammed b. Ahmed. Mîzânü’l-i‘tidâl fî nakdi’r-ricâl. thk. Ali Muhammed Bicâvî. 4 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Ma‘rife, t.y.
• Zehebî, Muhammed b. Ahmed. Siyeru a‘lâmi’n-nübelâ. thk. Şuayb el-Arnaût vd. 29 Cilt. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 2. Basım, 1402/1982.
• Zeylaî, Abdullâh b. Yûsuf b. Muhammed. Nasbü’r-râye li-tahrîci ehâdîsi’l-Hidâye. thk. Muhammed Avâme. 5 Cilt. Beyrût: Müessesetü’r-Reyyân, 1418/1997.